Hoofdstuk 6: Aristoteles
Aristoteles en zijn school
Aristoteles sticht het Lyceum: de Lycische Apollo/Peripatos
Het oeuvre
1. ‘Exoterische’ werken: dialogen (vgl. Plato): alleen fragmenten over.
2. ‘Hypomnematische’ geschriften: werkmateriaal, waaronder het in 1890 gevonden
Staatsinrichting van de Atheners, één van 158 (!) door Aristoteles’ leerlingen beschreven
staatsinrichtingen. Relatie met Aristoteles’ methode (vgl. Politica).
3. ‘Esoterische’ werken: voor gebruik in school: bewaard. Editie van Andronicus van Rhodos
(eerste eeuw v. Chr.) in Rome basis voor latere studie.
Van ‘transcendente’ naar ‘ immanente’ vormen
- Kritiek op Plato’s Vormenleer:
1. Onnodige verdubbeling
- het postuleren van eeuwige, onveranderlijke oorzaken geen voldoende
verklaring biedt voor de processen van verandering die de waarneembare
wereld kenmerken. Zulke oorzaken doen niets, produceren niets, en zijn dus
een overbodige verdubbeling van de werkelijkheid.
2. ‘één-over-velen’
- Er zouden volgens de logica van de vormenleer ook ideeën van ontkenning
moeten zijn (ook’niet-mens’ kan over iets worden gezegd), maar dat kan niet.
Zaken die naar hun wezen verschillen kun je allebei onder een noemer
plaatsen (Tafel en hond allebei een niet-mens)
- Bovendien is het hooguit een argument voor het bestaan van universele
begrippen die anders zijn dan de individuele dingen waardoor wij ze leren
kennen. Deze begrippen corresponderen niet noodzakelijkerwijs met een
apart soort dingen, de ideeën, die een bestaanswijze hebben gescheiden van
die individuele dingen. In universele begrippen vatten wij de eigenschappen
van individuele dingen in de zichtbare wereld, die vandaaruit als begrippen in
ons denken tot stand komen. In beide betekenissen zijn er louter immanente
vormen.
3. Derde man
- ls uit de gelijkenis tussen individuele mensen mag worden besloten tot het
bestaan van een idee ‘mens’ die deze gelijkenis fundeert en verklaart, dan
moet de gelijkenis tussen deze idee en de individuen die erop lijken op haar
beurt berusten op een derde ‘mens’, en zo verder tot in het oneindige. Wie
een idee om deze reden postuleert heeft dus niets bereikt: een oneindige reeks
oorzaken biedt geen houvast en dus geen aanvaardbare verklaring.
2
4. Deelname (methexis)
5. Ideeën als fysische oorzaken.
, - Conclusie: vormen niet gescheiden.
De ziel is in staat via zintuigelijke waarneming tot de structuren van de werklelijkheid te komen.
Van aangeboren naar aangeleerde kennis
1. Gewoonte en voortreffelijkheid van Karakter
- Voortreffelijkheid van...
1. Intellect (door onderwijs)
2. Karakter (door ethos / gewoonte)
- Voortreffelijkheid is noch...
1. Natuurlijk aangelegd (want niet universeel aanwezig of gegarandeerd)
2. Noch onnatuurlijk (want middels gewoonte stabiel houdbaar)
- Vorm + potentialiteit = actualiteit
1. Vermogen (dunamis / δύναμις) in bezit
- Net zoals zintuigen
2. Uit oefening hiervan volgt later
- Gebruik door eerst vermogen te bezitten
- Belang “spelenderwijs” leren;
- Bijv. religiewetenschappers & theologen zijn niet automatisch de
meest religieuze mensen
- Karaktereigenschappen worden gevormd, daarom is opvoeding
essentieel
2. Voortreffelijkheid van karakter is een soort houding
- Voortreffelijkheid van karakter is geen (1) emotie en geen (2) vermogen
- Beiden natuurlijk aangelegd, geen ethische prestatie
- Emotie = bewogen worden en dus buiten onze macht
- is wel (3) een houding t.o.v. onze emoties en vermogens, middels karaktervorming
- Binnen onze macht
- En daarom wél prijzenswaardig (en aan kritiek onderhevig)
3. Voortreffelijkheid van karakter is een houding die het midden weet te kiezen
- Voortreffelijkheid uit zich zowel...
1) in de handeling
2) als in de handelende mens
- Het doel missen is makkelijk, het doel treffen is moeilijk
- Soms is iets enkel een teveel of enkel een tekort (moord, overspel, liegen)
4. De definitie van voortreffelijkheid
Voortreffelijkheid is
1) een karakterhouding
2) die ons in staat stelt een keuze te maken
3) en die het midden houdt met betrekking tot ons,
, 4) een midden dat bepaald wordt door de rede.” (1107 a)
5. Circulair?
● Aristoteles:
○ Een handeling is deugdzaam als een deugdzaam persoon die •handeling zou
verrichten.
○ Een persoon is deugdzaam wanneer ze deugdzame handelingen verrichten.
● Deugden worden niet enkel de handelingen van een deugdzaam persoon.
● Kijken naar de deugdzame persoon om te begrijpen hoe deugdzame handelingen uit
te voeren is slechts een hulpmiddel.
● Enig begrip van de deugden is nodig om te bepalen wie de deugdzame persoon is.
● Echter, een onzuiver begrip van de deugden komt eerst.
● Het kan daarom wijzer zijn om deugdzame personen te identificeren en van hun
gedrag te leren, dan alles zelf te proberen te begrijpen.
- Voortgebouwd op wat men al weet, inzichten gezuiverd door onderricht
- Leren = ‘weg van wat inzichtelijk is voor ons, naar wat inzichtelijk is voor de natuur’’
- Theorie in overeenstemming met de waarneming
- Inductie = ontwikkeling van inzichten uit de waarneming → van concrete waarnemingen
naar universele principes
- Inductie geeft zicht op meer en meer universele principes die zich in deze verschijnselen
manifesteren, net zo lang totdat een eerste principe is bereikt.
- Algemeen inzicht veroorzaakt door waarnemingen via zintuigen = ziel ondergaat dit
- Kennis verwerven is gezamenlijk, cumulatief
- Gangbare meningen (endoxa): op basis van inzichten van voorgangers verder komen
- Doxografie = aporieën o.b.v. voorgangers, problemen van voorgangers verklaren
- Waarom?: Opstap tot nieuw inzicht
- Bron van aanwezige informatie = de taal, geeft toegang tot inzicht in werkelijkheid
- Ervaringen geven mensen dezelfde begrippen in de ziel, al worden deze begrippen in andere
talen door verschillende woorden uitgedrukt
Gebieden van het kennen:
1. Theoretische wetenschappen:
- ‘eerste filosofie’ (ontologie), fysica, biologie, psychologie, cosmologie,
meteorologie, wiskunde, etc. (kennis omwille van weten en kennen zelf)
2. Praktische wetenschappen:
- Ethiek en politiek
3. Poietische kundes (technai):
- Productieve takken van het kennen, gericht op het veroorzaken van een
effect of een product: bouwkunde, geneeskunde, literatuur (poëzie)
- Logica: een instrument (organon).
Het ‘werktuig’: logica en wetenschapsleer
Syllogisme
- Een syllogisme verbindt twee uiterste termen door middel van een middenterm (meson)
Aristoteles en zijn school
Aristoteles sticht het Lyceum: de Lycische Apollo/Peripatos
Het oeuvre
1. ‘Exoterische’ werken: dialogen (vgl. Plato): alleen fragmenten over.
2. ‘Hypomnematische’ geschriften: werkmateriaal, waaronder het in 1890 gevonden
Staatsinrichting van de Atheners, één van 158 (!) door Aristoteles’ leerlingen beschreven
staatsinrichtingen. Relatie met Aristoteles’ methode (vgl. Politica).
3. ‘Esoterische’ werken: voor gebruik in school: bewaard. Editie van Andronicus van Rhodos
(eerste eeuw v. Chr.) in Rome basis voor latere studie.
Van ‘transcendente’ naar ‘ immanente’ vormen
- Kritiek op Plato’s Vormenleer:
1. Onnodige verdubbeling
- het postuleren van eeuwige, onveranderlijke oorzaken geen voldoende
verklaring biedt voor de processen van verandering die de waarneembare
wereld kenmerken. Zulke oorzaken doen niets, produceren niets, en zijn dus
een overbodige verdubbeling van de werkelijkheid.
2. ‘één-over-velen’
- Er zouden volgens de logica van de vormenleer ook ideeën van ontkenning
moeten zijn (ook’niet-mens’ kan over iets worden gezegd), maar dat kan niet.
Zaken die naar hun wezen verschillen kun je allebei onder een noemer
plaatsen (Tafel en hond allebei een niet-mens)
- Bovendien is het hooguit een argument voor het bestaan van universele
begrippen die anders zijn dan de individuele dingen waardoor wij ze leren
kennen. Deze begrippen corresponderen niet noodzakelijkerwijs met een
apart soort dingen, de ideeën, die een bestaanswijze hebben gescheiden van
die individuele dingen. In universele begrippen vatten wij de eigenschappen
van individuele dingen in de zichtbare wereld, die vandaaruit als begrippen in
ons denken tot stand komen. In beide betekenissen zijn er louter immanente
vormen.
3. Derde man
- ls uit de gelijkenis tussen individuele mensen mag worden besloten tot het
bestaan van een idee ‘mens’ die deze gelijkenis fundeert en verklaart, dan
moet de gelijkenis tussen deze idee en de individuen die erop lijken op haar
beurt berusten op een derde ‘mens’, en zo verder tot in het oneindige. Wie
een idee om deze reden postuleert heeft dus niets bereikt: een oneindige reeks
oorzaken biedt geen houvast en dus geen aanvaardbare verklaring.
2
4. Deelname (methexis)
5. Ideeën als fysische oorzaken.
, - Conclusie: vormen niet gescheiden.
De ziel is in staat via zintuigelijke waarneming tot de structuren van de werklelijkheid te komen.
Van aangeboren naar aangeleerde kennis
1. Gewoonte en voortreffelijkheid van Karakter
- Voortreffelijkheid van...
1. Intellect (door onderwijs)
2. Karakter (door ethos / gewoonte)
- Voortreffelijkheid is noch...
1. Natuurlijk aangelegd (want niet universeel aanwezig of gegarandeerd)
2. Noch onnatuurlijk (want middels gewoonte stabiel houdbaar)
- Vorm + potentialiteit = actualiteit
1. Vermogen (dunamis / δύναμις) in bezit
- Net zoals zintuigen
2. Uit oefening hiervan volgt later
- Gebruik door eerst vermogen te bezitten
- Belang “spelenderwijs” leren;
- Bijv. religiewetenschappers & theologen zijn niet automatisch de
meest religieuze mensen
- Karaktereigenschappen worden gevormd, daarom is opvoeding
essentieel
2. Voortreffelijkheid van karakter is een soort houding
- Voortreffelijkheid van karakter is geen (1) emotie en geen (2) vermogen
- Beiden natuurlijk aangelegd, geen ethische prestatie
- Emotie = bewogen worden en dus buiten onze macht
- is wel (3) een houding t.o.v. onze emoties en vermogens, middels karaktervorming
- Binnen onze macht
- En daarom wél prijzenswaardig (en aan kritiek onderhevig)
3. Voortreffelijkheid van karakter is een houding die het midden weet te kiezen
- Voortreffelijkheid uit zich zowel...
1) in de handeling
2) als in de handelende mens
- Het doel missen is makkelijk, het doel treffen is moeilijk
- Soms is iets enkel een teveel of enkel een tekort (moord, overspel, liegen)
4. De definitie van voortreffelijkheid
Voortreffelijkheid is
1) een karakterhouding
2) die ons in staat stelt een keuze te maken
3) en die het midden houdt met betrekking tot ons,
, 4) een midden dat bepaald wordt door de rede.” (1107 a)
5. Circulair?
● Aristoteles:
○ Een handeling is deugdzaam als een deugdzaam persoon die •handeling zou
verrichten.
○ Een persoon is deugdzaam wanneer ze deugdzame handelingen verrichten.
● Deugden worden niet enkel de handelingen van een deugdzaam persoon.
● Kijken naar de deugdzame persoon om te begrijpen hoe deugdzame handelingen uit
te voeren is slechts een hulpmiddel.
● Enig begrip van de deugden is nodig om te bepalen wie de deugdzame persoon is.
● Echter, een onzuiver begrip van de deugden komt eerst.
● Het kan daarom wijzer zijn om deugdzame personen te identificeren en van hun
gedrag te leren, dan alles zelf te proberen te begrijpen.
- Voortgebouwd op wat men al weet, inzichten gezuiverd door onderricht
- Leren = ‘weg van wat inzichtelijk is voor ons, naar wat inzichtelijk is voor de natuur’’
- Theorie in overeenstemming met de waarneming
- Inductie = ontwikkeling van inzichten uit de waarneming → van concrete waarnemingen
naar universele principes
- Inductie geeft zicht op meer en meer universele principes die zich in deze verschijnselen
manifesteren, net zo lang totdat een eerste principe is bereikt.
- Algemeen inzicht veroorzaakt door waarnemingen via zintuigen = ziel ondergaat dit
- Kennis verwerven is gezamenlijk, cumulatief
- Gangbare meningen (endoxa): op basis van inzichten van voorgangers verder komen
- Doxografie = aporieën o.b.v. voorgangers, problemen van voorgangers verklaren
- Waarom?: Opstap tot nieuw inzicht
- Bron van aanwezige informatie = de taal, geeft toegang tot inzicht in werkelijkheid
- Ervaringen geven mensen dezelfde begrippen in de ziel, al worden deze begrippen in andere
talen door verschillende woorden uitgedrukt
Gebieden van het kennen:
1. Theoretische wetenschappen:
- ‘eerste filosofie’ (ontologie), fysica, biologie, psychologie, cosmologie,
meteorologie, wiskunde, etc. (kennis omwille van weten en kennen zelf)
2. Praktische wetenschappen:
- Ethiek en politiek
3. Poietische kundes (technai):
- Productieve takken van het kennen, gericht op het veroorzaken van een
effect of een product: bouwkunde, geneeskunde, literatuur (poëzie)
- Logica: een instrument (organon).
Het ‘werktuig’: logica en wetenschapsleer
Syllogisme
- Een syllogisme verbindt twee uiterste termen door middel van een middenterm (meson)
