Nederlands – Portaal
H7: Geletterdheid: spellen
H7.1: Achtergronden
H7.1.1: Principes van de spelling
Spellingsprincipes van het Nederlands
Fonologisch principe (klank)
- Basisprincipe van het Nederlands
- Klankzuivere woorden; je schrijft het woord zoals je hoort
- Één op één relatie tussen foneem en het grafeem (roos, vis, vuur)
Morfologisch principe (vorm)
- De regel van de gelijkvormigheid: een morfeem schrijven we steeds op dezelfde manier
(web, webben)
- De regel van de overeenkomst: spelling/grammatica
Het etymologisch principe
- Herkomst is bepalend voor de schrijfwijze
- Leenwoorden
- Je moet het weten/uit je hoofd leren
Het syllabisch principe
- Syllaben/klankstukken zijn bepalend voor de spelling van een woord (klappen:
manen/mannen)
- De regels voor de verdubbeling en de verenkeling
H7.1.2: Spellinghervorming
De spelling kan wijzigen. Na goedkeuring worden de resultaten vastgelegd in een nieuwe
woordenlijst (het groene boekje).
Spellingsregels wijzigen wanneer:
- Taal zodanig verandert is dat aanpassingen dringend gewenst zijn
- Om het zo leerbaar en bruikbaar mogelijk te maken
H7.1.3: Ons schriftsysteem
Schriftsystemen
- Egyptisch (deels logografisch, deels syllabisch)
o Syllabisch: één schriftteken staat voor een lettergreep
- Chinees (logografisch)
o Logografisch: één afbeelding/logo staat voor één woord
Alfabetisch schriftsysteem
- Per klank één teken
- Voordelen
o Minder tekens om te leren
o Nieuwe woorden zijn gemakkelijker te schrijven, als je eenmaal weet welk grafeem
bij welk foneem hoort
1
, - Nadelen
o 26 letters in het Latijnse alfabet; niet genoeg tekens om alle fonemen weer te geven.
Oplossing: fonemen weergeven door een combinatie van letters
▪ NL 34 fonemen (klanken)
▪ NL 36 grafemen (schriftteken) → ij, ei (2 grafemen, 1 foneem)
o Koppeling tussen fonemen en grafemen is niet eenduidig (oo = oo maar ook hOpen)
o Leenwoorden uit het Frans en Engels hebben de systematiek van ons
spellingssysteem nog verder aangepast
H7.2: Visies
Scholen hebben meestal aandacht voor:
- Het belang van spelling ten opzichte van het domein schrijven
- De ondersteuning door de leerkracht
- Het gebruik van een methode
- De transfer met andere taalvaardigheden
H7.2.1: Traditionele visies
Het belang wordt gehecht aan de vorm van de taal en er ligt veel nadruk op het aanleren van
spellingsregels en intensief oefenen.
- Uitleg → Invuloefeningen/dictees
H7.2.2: Interactieve visies
Spelling wordt geïntegreerd met stellen om te benadrukken dat spelling een onderdeel is van
schriftelijke taalvaardigheid. Spelling wordt gezien als een ondersteunende vaardigheid die
bijvoorbeeld ingezet wordt bij de eindredactie van een schrijfproduct (functionele betekenis)
- Strategische aanpak: Veel aandacht voor leerproces
H7.3: Doelen en inhouden
H7.3.1: Kerndoelen
In de kerndoelen is spellingvaardigheid een onderdeel van de schriftelijke taalvaardigheid.
- Kerndoel 8: Vormaspecten (zie TULE SLO)
- Kerndoel 11: Taalbeschouwing, waaronder strategieën (zie (TULE SLO)
H7.3.2: Referentieniveaus
Indeling van spellingsprincipes:
- Alfabetisch: Elke klank kan gekoppeld worden aan een letterteken (klankzuivere woorden)
- Orthografisch: Specifieke spellingproblemen zoals sch, -aai, -nh, open/gesloten lettergrepen
- Morfologisch: Spelling van meervouden en specifieke achtervoegsels zoals -sch en -heid
- Logografisch: Specifieke spellingkwesties waarbij een vaste combinatie bestaat tussen
uitspraak en schrijfwijze (bijvoorbeeld: /ks/ gespeld met x of /oe/ gespeld met ou)
H7.3.3: Leerstoflijnen
Lijst met begrippen die de leerlingen moeten kennen en moeten kunnen hanteren om over taal en
taalverschijnselen te kunnen denken en spreken.
2
, H7.4: Praktijk: algemeen
H7.4.1: Spellingontwikkeling
Spellingontwikkeling kun je in drie fasen onderverdelen:
- Ontluikende geletterdheid (voorschoolse periode)
o Ontwikkeling tekstvaardigheden (afhankelijk van stimulatie)
o Objectivatie: Naast betekenis, ook aandacht voor vorm en klank
- Beginnende geletterdheid (groep 1,2,3,4)
- Gevorderde geletterheid (groep 5,6,7,8)
H7.4.2: Spellingsstrategieën
Spellingsstrategieën
= manieren die een speller gebruikt om tot de juiste schrijfwijze te komen
- Directe spellingsstrategieën: Spellen geautomatiseerd
- Indirecte spellingsstrategieën: denkhandelingen toepassen
o Fonologische/auditieve strategie
▪ Elementaire spellinghandeling: woord wordt geanalyseerd in spraakklanken
of fonemen
▪ Klankclusterstrategie: Woord wordt geanalyseerd in klankgroepen (aai, ooi,
oei, uw, eeuw, eer, ieuw, eur, nk)
o Woordbeeldstrategie
▪ Woord heb je in je hoofd onthouden
▪ Beroep woordgeheugen
o Regelstrategie
▪ Als je bij het schrijven van een woord een spellingsregel toepast
o Analogiestrategie
▪ Wanneer je een woord schrijft door het te vergelijken met een ander woord
▪ Overeenkomst klankvorm/betekenis
o Hulpstrategie
▪ Zelfbedachte geheugensteuntjes en ezelsbruggetjes
H7.5: Praktijk: Het jonge kind
H7.5.1: Inhouden
Tussendoelen beginnende geletterdheid bieden leerkrachten van groep 1,2,3 heldere doelen.
Om deze doelen te bereiken, ontwikkelen de leerlingen een aantal auditieve en visuele
vaardigheden:
- Auditieve vaardigheden:
o Auditieve discriminatie: Verschillende fonemen onderscheiden
o Auditieve analyse: de fonemen van een woord analyseren
o Temporale ordening: de volgorde van de fonemen onthouden
o Auditieve synthese: fonemen samenvoegen tot een woord
- Visuele vaardigheden:
o Visuele discriminatie: de verschillen tussen grafemen herkennen
o Visuele analyse: grafemen in een woord onderscheiden
o Spatiële ordening: de grafemen op volgorde onthouden
o Visuele synthese: losse grafemen samenvoegen tot een woord
3
H7: Geletterdheid: spellen
H7.1: Achtergronden
H7.1.1: Principes van de spelling
Spellingsprincipes van het Nederlands
Fonologisch principe (klank)
- Basisprincipe van het Nederlands
- Klankzuivere woorden; je schrijft het woord zoals je hoort
- Één op één relatie tussen foneem en het grafeem (roos, vis, vuur)
Morfologisch principe (vorm)
- De regel van de gelijkvormigheid: een morfeem schrijven we steeds op dezelfde manier
(web, webben)
- De regel van de overeenkomst: spelling/grammatica
Het etymologisch principe
- Herkomst is bepalend voor de schrijfwijze
- Leenwoorden
- Je moet het weten/uit je hoofd leren
Het syllabisch principe
- Syllaben/klankstukken zijn bepalend voor de spelling van een woord (klappen:
manen/mannen)
- De regels voor de verdubbeling en de verenkeling
H7.1.2: Spellinghervorming
De spelling kan wijzigen. Na goedkeuring worden de resultaten vastgelegd in een nieuwe
woordenlijst (het groene boekje).
Spellingsregels wijzigen wanneer:
- Taal zodanig verandert is dat aanpassingen dringend gewenst zijn
- Om het zo leerbaar en bruikbaar mogelijk te maken
H7.1.3: Ons schriftsysteem
Schriftsystemen
- Egyptisch (deels logografisch, deels syllabisch)
o Syllabisch: één schriftteken staat voor een lettergreep
- Chinees (logografisch)
o Logografisch: één afbeelding/logo staat voor één woord
Alfabetisch schriftsysteem
- Per klank één teken
- Voordelen
o Minder tekens om te leren
o Nieuwe woorden zijn gemakkelijker te schrijven, als je eenmaal weet welk grafeem
bij welk foneem hoort
1
, - Nadelen
o 26 letters in het Latijnse alfabet; niet genoeg tekens om alle fonemen weer te geven.
Oplossing: fonemen weergeven door een combinatie van letters
▪ NL 34 fonemen (klanken)
▪ NL 36 grafemen (schriftteken) → ij, ei (2 grafemen, 1 foneem)
o Koppeling tussen fonemen en grafemen is niet eenduidig (oo = oo maar ook hOpen)
o Leenwoorden uit het Frans en Engels hebben de systematiek van ons
spellingssysteem nog verder aangepast
H7.2: Visies
Scholen hebben meestal aandacht voor:
- Het belang van spelling ten opzichte van het domein schrijven
- De ondersteuning door de leerkracht
- Het gebruik van een methode
- De transfer met andere taalvaardigheden
H7.2.1: Traditionele visies
Het belang wordt gehecht aan de vorm van de taal en er ligt veel nadruk op het aanleren van
spellingsregels en intensief oefenen.
- Uitleg → Invuloefeningen/dictees
H7.2.2: Interactieve visies
Spelling wordt geïntegreerd met stellen om te benadrukken dat spelling een onderdeel is van
schriftelijke taalvaardigheid. Spelling wordt gezien als een ondersteunende vaardigheid die
bijvoorbeeld ingezet wordt bij de eindredactie van een schrijfproduct (functionele betekenis)
- Strategische aanpak: Veel aandacht voor leerproces
H7.3: Doelen en inhouden
H7.3.1: Kerndoelen
In de kerndoelen is spellingvaardigheid een onderdeel van de schriftelijke taalvaardigheid.
- Kerndoel 8: Vormaspecten (zie TULE SLO)
- Kerndoel 11: Taalbeschouwing, waaronder strategieën (zie (TULE SLO)
H7.3.2: Referentieniveaus
Indeling van spellingsprincipes:
- Alfabetisch: Elke klank kan gekoppeld worden aan een letterteken (klankzuivere woorden)
- Orthografisch: Specifieke spellingproblemen zoals sch, -aai, -nh, open/gesloten lettergrepen
- Morfologisch: Spelling van meervouden en specifieke achtervoegsels zoals -sch en -heid
- Logografisch: Specifieke spellingkwesties waarbij een vaste combinatie bestaat tussen
uitspraak en schrijfwijze (bijvoorbeeld: /ks/ gespeld met x of /oe/ gespeld met ou)
H7.3.3: Leerstoflijnen
Lijst met begrippen die de leerlingen moeten kennen en moeten kunnen hanteren om over taal en
taalverschijnselen te kunnen denken en spreken.
2
, H7.4: Praktijk: algemeen
H7.4.1: Spellingontwikkeling
Spellingontwikkeling kun je in drie fasen onderverdelen:
- Ontluikende geletterdheid (voorschoolse periode)
o Ontwikkeling tekstvaardigheden (afhankelijk van stimulatie)
o Objectivatie: Naast betekenis, ook aandacht voor vorm en klank
- Beginnende geletterdheid (groep 1,2,3,4)
- Gevorderde geletterheid (groep 5,6,7,8)
H7.4.2: Spellingsstrategieën
Spellingsstrategieën
= manieren die een speller gebruikt om tot de juiste schrijfwijze te komen
- Directe spellingsstrategieën: Spellen geautomatiseerd
- Indirecte spellingsstrategieën: denkhandelingen toepassen
o Fonologische/auditieve strategie
▪ Elementaire spellinghandeling: woord wordt geanalyseerd in spraakklanken
of fonemen
▪ Klankclusterstrategie: Woord wordt geanalyseerd in klankgroepen (aai, ooi,
oei, uw, eeuw, eer, ieuw, eur, nk)
o Woordbeeldstrategie
▪ Woord heb je in je hoofd onthouden
▪ Beroep woordgeheugen
o Regelstrategie
▪ Als je bij het schrijven van een woord een spellingsregel toepast
o Analogiestrategie
▪ Wanneer je een woord schrijft door het te vergelijken met een ander woord
▪ Overeenkomst klankvorm/betekenis
o Hulpstrategie
▪ Zelfbedachte geheugensteuntjes en ezelsbruggetjes
H7.5: Praktijk: Het jonge kind
H7.5.1: Inhouden
Tussendoelen beginnende geletterdheid bieden leerkrachten van groep 1,2,3 heldere doelen.
Om deze doelen te bereiken, ontwikkelen de leerlingen een aantal auditieve en visuele
vaardigheden:
- Auditieve vaardigheden:
o Auditieve discriminatie: Verschillende fonemen onderscheiden
o Auditieve analyse: de fonemen van een woord analyseren
o Temporale ordening: de volgorde van de fonemen onthouden
o Auditieve synthese: fonemen samenvoegen tot een woord
- Visuele vaardigheden:
o Visuele discriminatie: de verschillen tussen grafemen herkennen
o Visuele analyse: grafemen in een woord onderscheiden
o Spatiële ordening: de grafemen op volgorde onthouden
o Visuele synthese: losse grafemen samenvoegen tot een woord
3
