Geschiedenis van het privaatrecht
1. Inleiding............................................................................................................................4
1.1. Kenmerken van de geschiedenis van het moderne privaatrecht .................................. 4
1.1.1. Afbakening....................................................................................................................................... 4
1.1.2. Chronologie ..................................................................................................................................... 4
1.1.3 Kenmerken vd moderniteit.............................................................................................................. 4
1.1.4. Standaardvisie op het moderne privaatrecht ............................................................................. 5
2. Het ontstaan van nationale codificaties .......................................................................6
2.1. Codificatie: tussen verleden en moderniteit ...................................................................... 6
2.2. De Verlichting en de Moderne School van het Natuurrecht ............................................ 6
2.2.1. De Verlichting .................................................................................................................................. 6
2.2.2. Historische evolutie van het natuurrecht ...................................................................................... 7
2.2.3. Moderne school van het natuurrecht .......................................................................................... 8
2.1.3. Voorlopers van de moderne codificaties .................................................................................. 10
3. Codificatie in Frankrijk ..................................................................................................12
3.1. Historische inleiding: herontdekking van de Digesten .................................................... 12
3.2. De receptie van het Romeins recht in Frankrijk ............................................................... 12
3.3. De totstandkoming van de Code Civil 3.3.1. De eerste revolu6onaire codes ................................. 14
3.3.2. Krachtlijnen van het revolutionaire privaatrecht ....................................................................... 15
3.4. De opkomst van de éxegetische School ......................................................................... 18
3.5. De verspreiding van de Code Civil ................................................................................... 18
3.6. Franse invloed en de Code Civil in België ....................................................................... 19
4. Codificatie in Duitse gebieden ....................................................................................20
4.1. Rechtstradities in het Heilige Roomse Rijk ........................................................................ 20
4.2. Karl von Savigny en de Historische School ...................................................................... 22
4.3. Pandektistiek ....................................................................................................................... 24
4.4. De totstandkoming van het Bürgerliches Gesetzbuch.................................................... 25
5. Codificatie en de Engelse common Law ...................................................................27
5.1. Het ontstaan van de common law.................................................................................... 27
5.1.1. Writs en rondreizende rechters .................................................................................................... 27
5.1.2. Het ontstaan van permanente gerechtshoven ........................................................................ 29
5.2. Equity en de Court of Chancery ........................................................................................ 30
5.3. Hervorming van de common law ..................................................................................... 30
5.4. Codificatie van de common law ...................................................................................... 31
6. Omwentelingen in het moderne personen- en familierecht ....................................34
6.1. Naamgeving & burgerlijke staat: de weg nr secularisering ........................................... 34
6.1.1. Naamgeving .................................................................................................................................. 34
1
, 6.1.2. Burgerlijke staat .............................................................................................................................. 35
6.2. Huwelijk en echtscheiding: het huwelijk als een burgerlijk contract ............................ 35
6.2.1. Germaanse huwelijk ..................................................................................................................... 37
6.2.2. Het kerkelijk huwelijk tijdens de middeleeuwen ........................................................................ 39
6.2.3 periode en het Ancien Régime .................................................................................................... 44
6.2.4 De Franse Revolutie en de Code Civil ......................................................................................... 45
6.2.5 De versoepeling van het huwelijksrecht in de negentiende en twintigste eeuw .................. 47
6.5 Handelings en rechtsbekwaamheid van de vrouw: ongelijkheid in het privaatrecht . 48
6.5.1. Het veranderende statuut van de vrouw................................................................................... 48
6.6. Het statuut van het kind: veranderde rechtspositie van het natuurlijk kijd................... 51
6.6.1. Het statuut van het kind tijdens de middeleeuwen .................................................................. 51
6.6.2. Het statuut van het kind tijdens de Franse Revolutie en de negentiende en twintigste
eeuw in België.......................................................................................................................................... 54
6.7 Handelingsbekwaamheid en rechtsbekwaamheid: Slavernij en haar afschaffing id 19e
en 20ste eeuw .............................................................................................................................. 57
6.7.1. Slavernij ........................................................................................................................................... 59
6.7.2. Afschaffing van de slavenhandel en de slavernij ..................................................................... 64
Hoorcollege: Concessiecontracten id Congo Vrijstaat en België tijdens de 19e E....65
1. De Totstandkoming van C.VS. en de Industriële Revolutie ................................................ 65
1.1. Vroege Europeese interesse & geografiche expedities .............................................................. 65
1.2. De Koloniale droom van Leopold II: Van Brussel tot Berlijn ......................................................... 66
1.3. De Industriële Revolutie als Drijfveer voor de Koloniale Exploitatie ............................................ 68
2. Het Concessiebegrip ............................................................................................................. 69
2.1. Hedendaags begrip ........................................................................................................................ 69
2.2. Wet van 17 juni 2016 ........................................................................................................................ 69
2.3. Koloniaal concessiebegrip .............................................................................................................. 70
3. Exploitatie als grondslag voor concessiecontracten? ....................................................... 70
3.1 Van allesomvattend tot exploitatie als demarcatie ..................................................................... 70
4. Eigendom als oorsprong van Koloniale rijkdom ................................................................. 71
4.1. Van vrijhandelszone tot persoonlijke ‘cash cow’ ......................................................................... 71
5. Concessiemaatschappijen als ‘state-like entities’ ............................................................. 72
5.1. CCCI & CFC ...................................................................................................................................... 73
5.2. ABIR & Anversoise à rubber ............................................................................................................ 74
5.3. Union Minière & Forminière à mijnbouw ....................................................................................... 75
6. Case study: goederenrechtelijke & administratiefrechtelijke implicaties ....................... 75
6.1. Spoorwegconcessies ....................................................................................................................... 75
6.2. Rubberconcessies ............................................................................................................................ 76
6.3. Mijnconcessies .................................................................................................................................. 76
7. Vooruitblik: ondergang Congo Vrijstaat .............................................................................. 77
8. Conclusie ................................................................................................................................ 78
7. Omwentelingen in het familiaal vermogensrecht .....................................................79
7.1. Inleiding................................................................................................................................ 79
7.2. Historische begrippen ......................................................................................................... 81
2
, 7.3. Familiaal vermogensrecht tijdens de middeleeuwen en vroegmoderne periode ..... 83
7.3.1. Intestaaterfrecht ............................................................................................................................ 83
7.3.2. Het testamentair erfrecht in de middeleeuwen en vroegmoderne periode ........................ 85
7.4. Familiaal vermogensrecht tijdens de Franse Revolutie .................................................. 88
7.4.1. Het revolutionaire erfrecht ........................................................................................................... 88
7.4.2 De Franse Code Civil...................................................................................................................... 89
8. Zakenrechten: onroerende goederen en het exclusieve eigendomsrecht ...........90
8.1 Inleiding................................................................................................................................. 90
8.1.1. Situering en maatschappelijke context ...................................................................................... 90
8.2 Eigendom, natuurrecht en de Verlichting ........................................................................ 91
8.2.1. Situering en maatschappelijke context ...................................................................................... 91
8.3. Eigendom ............................................................................................................................. 92
8.3.1. Het eigendomsrecht en het natuurrecht ................................................................................... 92
8.4 Absolute eigendomrecht .................................................................................................... 96
8.4.1. Dominium divisium ......................................................................................................................... 96
8.4.2. Naar een eengemaakt eigendomsrecht................................................................................... 97
8.5. De triomf van eigendom in het liberale tijdperk ............................................................ 101
8.5.1. Consecratie van het absolute, exclusieve en eeuwige eigendomsrecht in de Code Civil
................................................................................................................................................................. 101
8.5.1. Nuancering van het exclusieve karakter? ............................................................................... 101
3
, 1. Inleiding
1.1. Kenmerken van de geschiedenis van het moderne
privaatrecht
1.1.1. A%akening
Privaatrecht (B): Het privaatrecht of burgerlijk recht kent een onderscheid tussen personen, goederen en
verbintenissen. In het personen- en familierecht worden alle niet-vermogensrechtelijke aspecten betreffende
de persoon en tussen personen onderling in een familiale relaBe geregeld
Publiekrecht (B): publiekrecht regelt de verBcale rechtsverhoudingen regelt tussen de onderdanen en de
overheid en tussen de overheidsorganen onderling.
1.1.2. Chronologie
MODERNITEIT -Ontstaan: tussen het einde van de 15e en de 18e eeuw; een periode gekenmerkt door
diepgaande verschuivingen op:
• cultureel, economisch, poliBek en intellectueel vlak.
• Oorsprong vaak in verband gebracht met Renaissance & VerlichBng => luidde beide afscheid in van
tradiBonele denkbeelden en structuren
• Einde? à Sommigen zeggen nog alBjd bezig, anderen zeggen tot 1960 (einde koloniale periode)
1.1.3 Kenmerken vd moderniteit
RATIONALITEIT EN EMPIRISME – De VerlichBngsdenkers à rede, observaBe & wetenschappelijk onderzoek =
primaire bronnen v kennis & vooruitgang à kriBsche blik op bestaande staatsinstellingen & scepBcisme è
vooruitgang op het vlak van de wetenschappen
INDIVIDUALISME – Door verstedelijking & industrialisering à sociale structuren à individuen vormden
idenBteit
Door de vooruitgang in communicaBe & prinXechnologie à makkelijker verspreiding van ideeën.
Gevolg: secularisa6e en de scheiding van religieuze en seculiere sferen
INDUSTRIALISATIE EN KAPITALISME
➔ Technologische innovaBes,
➔ verstedelijking en huiskamereconomieen werden uiteengetrokken
➔ vergemakkelijkte transnaBonale communicaBe & globalisering maatschappij
➔ opkomst naBonalisme (verlangen autonomie en zel\eschikking) leidde tot revoluBes
4
1. Inleiding............................................................................................................................4
1.1. Kenmerken van de geschiedenis van het moderne privaatrecht .................................. 4
1.1.1. Afbakening....................................................................................................................................... 4
1.1.2. Chronologie ..................................................................................................................................... 4
1.1.3 Kenmerken vd moderniteit.............................................................................................................. 4
1.1.4. Standaardvisie op het moderne privaatrecht ............................................................................. 5
2. Het ontstaan van nationale codificaties .......................................................................6
2.1. Codificatie: tussen verleden en moderniteit ...................................................................... 6
2.2. De Verlichting en de Moderne School van het Natuurrecht ............................................ 6
2.2.1. De Verlichting .................................................................................................................................. 6
2.2.2. Historische evolutie van het natuurrecht ...................................................................................... 7
2.2.3. Moderne school van het natuurrecht .......................................................................................... 8
2.1.3. Voorlopers van de moderne codificaties .................................................................................. 10
3. Codificatie in Frankrijk ..................................................................................................12
3.1. Historische inleiding: herontdekking van de Digesten .................................................... 12
3.2. De receptie van het Romeins recht in Frankrijk ............................................................... 12
3.3. De totstandkoming van de Code Civil 3.3.1. De eerste revolu6onaire codes ................................. 14
3.3.2. Krachtlijnen van het revolutionaire privaatrecht ....................................................................... 15
3.4. De opkomst van de éxegetische School ......................................................................... 18
3.5. De verspreiding van de Code Civil ................................................................................... 18
3.6. Franse invloed en de Code Civil in België ....................................................................... 19
4. Codificatie in Duitse gebieden ....................................................................................20
4.1. Rechtstradities in het Heilige Roomse Rijk ........................................................................ 20
4.2. Karl von Savigny en de Historische School ...................................................................... 22
4.3. Pandektistiek ....................................................................................................................... 24
4.4. De totstandkoming van het Bürgerliches Gesetzbuch.................................................... 25
5. Codificatie en de Engelse common Law ...................................................................27
5.1. Het ontstaan van de common law.................................................................................... 27
5.1.1. Writs en rondreizende rechters .................................................................................................... 27
5.1.2. Het ontstaan van permanente gerechtshoven ........................................................................ 29
5.2. Equity en de Court of Chancery ........................................................................................ 30
5.3. Hervorming van de common law ..................................................................................... 30
5.4. Codificatie van de common law ...................................................................................... 31
6. Omwentelingen in het moderne personen- en familierecht ....................................34
6.1. Naamgeving & burgerlijke staat: de weg nr secularisering ........................................... 34
6.1.1. Naamgeving .................................................................................................................................. 34
1
, 6.1.2. Burgerlijke staat .............................................................................................................................. 35
6.2. Huwelijk en echtscheiding: het huwelijk als een burgerlijk contract ............................ 35
6.2.1. Germaanse huwelijk ..................................................................................................................... 37
6.2.2. Het kerkelijk huwelijk tijdens de middeleeuwen ........................................................................ 39
6.2.3 periode en het Ancien Régime .................................................................................................... 44
6.2.4 De Franse Revolutie en de Code Civil ......................................................................................... 45
6.2.5 De versoepeling van het huwelijksrecht in de negentiende en twintigste eeuw .................. 47
6.5 Handelings en rechtsbekwaamheid van de vrouw: ongelijkheid in het privaatrecht . 48
6.5.1. Het veranderende statuut van de vrouw................................................................................... 48
6.6. Het statuut van het kind: veranderde rechtspositie van het natuurlijk kijd................... 51
6.6.1. Het statuut van het kind tijdens de middeleeuwen .................................................................. 51
6.6.2. Het statuut van het kind tijdens de Franse Revolutie en de negentiende en twintigste
eeuw in België.......................................................................................................................................... 54
6.7 Handelingsbekwaamheid en rechtsbekwaamheid: Slavernij en haar afschaffing id 19e
en 20ste eeuw .............................................................................................................................. 57
6.7.1. Slavernij ........................................................................................................................................... 59
6.7.2. Afschaffing van de slavenhandel en de slavernij ..................................................................... 64
Hoorcollege: Concessiecontracten id Congo Vrijstaat en België tijdens de 19e E....65
1. De Totstandkoming van C.VS. en de Industriële Revolutie ................................................ 65
1.1. Vroege Europeese interesse & geografiche expedities .............................................................. 65
1.2. De Koloniale droom van Leopold II: Van Brussel tot Berlijn ......................................................... 66
1.3. De Industriële Revolutie als Drijfveer voor de Koloniale Exploitatie ............................................ 68
2. Het Concessiebegrip ............................................................................................................. 69
2.1. Hedendaags begrip ........................................................................................................................ 69
2.2. Wet van 17 juni 2016 ........................................................................................................................ 69
2.3. Koloniaal concessiebegrip .............................................................................................................. 70
3. Exploitatie als grondslag voor concessiecontracten? ....................................................... 70
3.1 Van allesomvattend tot exploitatie als demarcatie ..................................................................... 70
4. Eigendom als oorsprong van Koloniale rijkdom ................................................................. 71
4.1. Van vrijhandelszone tot persoonlijke ‘cash cow’ ......................................................................... 71
5. Concessiemaatschappijen als ‘state-like entities’ ............................................................. 72
5.1. CCCI & CFC ...................................................................................................................................... 73
5.2. ABIR & Anversoise à rubber ............................................................................................................ 74
5.3. Union Minière & Forminière à mijnbouw ....................................................................................... 75
6. Case study: goederenrechtelijke & administratiefrechtelijke implicaties ....................... 75
6.1. Spoorwegconcessies ....................................................................................................................... 75
6.2. Rubberconcessies ............................................................................................................................ 76
6.3. Mijnconcessies .................................................................................................................................. 76
7. Vooruitblik: ondergang Congo Vrijstaat .............................................................................. 77
8. Conclusie ................................................................................................................................ 78
7. Omwentelingen in het familiaal vermogensrecht .....................................................79
7.1. Inleiding................................................................................................................................ 79
7.2. Historische begrippen ......................................................................................................... 81
2
, 7.3. Familiaal vermogensrecht tijdens de middeleeuwen en vroegmoderne periode ..... 83
7.3.1. Intestaaterfrecht ............................................................................................................................ 83
7.3.2. Het testamentair erfrecht in de middeleeuwen en vroegmoderne periode ........................ 85
7.4. Familiaal vermogensrecht tijdens de Franse Revolutie .................................................. 88
7.4.1. Het revolutionaire erfrecht ........................................................................................................... 88
7.4.2 De Franse Code Civil...................................................................................................................... 89
8. Zakenrechten: onroerende goederen en het exclusieve eigendomsrecht ...........90
8.1 Inleiding................................................................................................................................. 90
8.1.1. Situering en maatschappelijke context ...................................................................................... 90
8.2 Eigendom, natuurrecht en de Verlichting ........................................................................ 91
8.2.1. Situering en maatschappelijke context ...................................................................................... 91
8.3. Eigendom ............................................................................................................................. 92
8.3.1. Het eigendomsrecht en het natuurrecht ................................................................................... 92
8.4 Absolute eigendomrecht .................................................................................................... 96
8.4.1. Dominium divisium ......................................................................................................................... 96
8.4.2. Naar een eengemaakt eigendomsrecht................................................................................... 97
8.5. De triomf van eigendom in het liberale tijdperk ............................................................ 101
8.5.1. Consecratie van het absolute, exclusieve en eeuwige eigendomsrecht in de Code Civil
................................................................................................................................................................. 101
8.5.1. Nuancering van het exclusieve karakter? ............................................................................... 101
3
, 1. Inleiding
1.1. Kenmerken van de geschiedenis van het moderne
privaatrecht
1.1.1. A%akening
Privaatrecht (B): Het privaatrecht of burgerlijk recht kent een onderscheid tussen personen, goederen en
verbintenissen. In het personen- en familierecht worden alle niet-vermogensrechtelijke aspecten betreffende
de persoon en tussen personen onderling in een familiale relaBe geregeld
Publiekrecht (B): publiekrecht regelt de verBcale rechtsverhoudingen regelt tussen de onderdanen en de
overheid en tussen de overheidsorganen onderling.
1.1.2. Chronologie
MODERNITEIT -Ontstaan: tussen het einde van de 15e en de 18e eeuw; een periode gekenmerkt door
diepgaande verschuivingen op:
• cultureel, economisch, poliBek en intellectueel vlak.
• Oorsprong vaak in verband gebracht met Renaissance & VerlichBng => luidde beide afscheid in van
tradiBonele denkbeelden en structuren
• Einde? à Sommigen zeggen nog alBjd bezig, anderen zeggen tot 1960 (einde koloniale periode)
1.1.3 Kenmerken vd moderniteit
RATIONALITEIT EN EMPIRISME – De VerlichBngsdenkers à rede, observaBe & wetenschappelijk onderzoek =
primaire bronnen v kennis & vooruitgang à kriBsche blik op bestaande staatsinstellingen & scepBcisme è
vooruitgang op het vlak van de wetenschappen
INDIVIDUALISME – Door verstedelijking & industrialisering à sociale structuren à individuen vormden
idenBteit
Door de vooruitgang in communicaBe & prinXechnologie à makkelijker verspreiding van ideeën.
Gevolg: secularisa6e en de scheiding van religieuze en seculiere sferen
INDUSTRIALISATIE EN KAPITALISME
➔ Technologische innovaBes,
➔ verstedelijking en huiskamereconomieen werden uiteengetrokken
➔ vergemakkelijkte transnaBonale communicaBe & globalisering maatschappij
➔ opkomst naBonalisme (verlangen autonomie en zel\eschikking) leidde tot revoluBes
4
