Geschiedenis tijdvakken 5 t/m 10
H4 Een nieuwe Republiek in Europa……………………………………..1
H5 Absolutisme……………………………………………………………..7
H6 De Verlichting………………………………………………………..…13
H7 De economische sprong van Europa………………………………..22
H8 politieke strijd en emancipatie………………………………………..27
H9 leven in een Massasamenleving……………………………………..32
H10 De Tweede Wereldoorlog……………………………………………39
H11 Europa en de wereld 1945-1989……………………………………46
H12 Europa en de Wereld na 1989………………………………………54
,H4 Een nieuwe republiek in Europa
Kenmerkende aspecten
● Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een
Nederlandse staat
● De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en
cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
● Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een
wereldeconomie
1500-1800: Europese overzeese expansie
1520-1648: Godsdienstoorlogen in Europa
1530-1581: Centralisatiepolitiek door Spaanse koningen in de Nederlanden
1568-1648: Nederlanden in oorlogen met Spanje
1555: godsdienstvrede door verdrag van Augsburg
1566: beeldenstorm
1566: Protestanten in de Nederlanden vernielen interieurs van katholieke kerken
1568: begin tachtigjarige oorlog, Filips ll stuurde troepen en er kwam een oorlog
tegen de Spaanse vorst
1579: Gewesten in de Nederlanden gaan nauwer samenwerken in de strijd tegen
Spanje
1581: Gewesten in de Nederlanden erkennen koning Filips ll niet meer als hun heer
1581: opstellen Plakkaat van Verlatinghe, banden met de Spaanse vorst werden
verbreken
1585: Antwerpen werd door de Spanjaarden veroverd. Na dit jaar werd de
Nederlandse handel sterker
1598: de rust in Frankrijk keerde terug, hugenoten kregen vrijheid van godsdienst
1602: Oprichting Nederlandse handelscompagnie voor het oosten van de wereld
(VOC)
1618: Duitse rijk opnieuw in oorlog; begin dertigjarige oorlog
1619: Jan Pieterszoon Coen verovert de Javaanse stad Jayakarta (later Batavia)
1621: Oprichting Nederlandse handelscompagnie voor het westen van de wereld
(WIC)
1648: Vrede van Westfalen in Duitsland, vorsten kregen hun gezag terug
1650: Willem ll probeerde de macht van het Gewest Holland terug te dringen met
een aanval op Amsterdam. In dit jaar overleed hij ook.
1653: Johan de Witt was het leidende figuur in de Republiek
1672: De Nederlandse raadpensionaris Johan de Witt en zijn broer worden
vermoord. De Republiek raakte in oorlog met Frankrijk, Engeland en de 2 Duitse
Staten. Willem lll werd stadhouder en de leider van de Republiek
1
,§1
Frankrijk:
Frankrijk werd in de 16e en 17e eeuw verscheurd door verschrikkelijke
godsdiensttwisten. Het calvinisme had in het zuiden en westen de grootste aanhang.
De vorst uit die tijd had geen voordeel bij de introductie van het nieuwe geloof en
ook niet van onderdrukking ervan. Later was de Franse Adel verdeeld in katholiek en
hugenoots (calvinistisch) genootschap. Beide partijen probeerden de koning voor
zich te winnen, maar ook voorkomen dat de koning te veel macht zou krijgen. In het
midden van de 16e eeuw kwamen deze twisten tussen katholieke en protestantse
edelen tot een uitbarsting. De rust keerde in 1598 terug, toen de hugenoten enige
vrijheid van godsdienst kregen.
Duitse Rijk:
In het Duitse Rijk was de macht verdeeld over allerlei vorsten en geestelijken. Een
aantal van hen had zich bekeerd tot het nieuwe geloof en raakte in conflict met Karel
V, de katholieke keizer van het Duitse Rijk. De oorlogen die hierdoor ontstonden,
noemen we godsdienstoorlogen.
● In 1555 was er godsdienstvrede waarbij de keizer accepteerde dat elke vorst
zijn eigen religie mocht kiezen. Ook beperkte Augsburg zijn politieke macht.
Deze vrede zorgde een halve eeuw voor politieke rust.
● Vanaf 1618 kwam het Duitse rijk weer in een oorlog terecht. Deze Dertigjarige
Oorlog was een godsdienstoorlog én een intern-Duitse strijd over de
keizerlijke macht in het rijk. De katholieke keizers bleven streven naar meer
macht en de katholieke en protestantse vorsten verzetten zich hiertegen. Ook
andere buitenlandse mogendheden vochten het uit in het Duitse Rijk.
● In 1648 sloten de partijen de Vrede van Westfalen. Duitse vorsten kregen hun
gezag terug en mochten zelf bepalen in welke godsdienst ze geloofden: het
katholicisme, calvinisme of het lutheranisme. De onderdanen kregen het recht
vast te houden aan een afwijkend geloof, maar dan moesten ze wel het
gebied van de vorst verlaten.
Achtergrond van de Nederlandse opstand:
Net als in Frankrijk en het Duitse Rijk was ook in de Nederlanden kritiek op de
rooms-katholieke kerk. Hier kreeg vooral het calvinisme aanhang. De Nederlanden
behoorden tot het Spaanse Habsburgse Rijk en voor de overtuigd katholieke
heersers (Karel V en Filips ll), was deze ‘ketterse’ beweging onaanvaardbaar. Zij
vonden dat een Rijk maar één godsdienst kon hebben.
Karel V en later zijn zoon Filips ll voerden in de Nederlanden een centralisatiepolitiek
in. Ze maakte gebruik van geschoolde ambtenaren, die niet uit de lokale adel
kwamen en loyaal waren aan de vorst. De adel had hierdoor steeds minder invloed
2
, op bestuurlijk gebied en minder privileges. Toch konden Spaanse vorsten moeilijk
om de adel heen, want voor hun oorlogen en centralisatiepolitiek moesten ze
belasting heffen en dat kon niet zonder toestemming van de adel.
Onvrede over de centralisatie was niet het enige probleem in Nederland. Veel
burgers waren boos op de terdoodveroordeling van ketters. Hier was Willem van
Oranje het mee eens. Hij wilde een compromis sluiten met de Spaanse vorst over
godsdienstvrijheid én over meer vrijheid voor zelfbestuur van de Nederlanden.
Verloop van de opstand:
Het toenemende verzet tegen de godsdienstoorlogen en centralisatie leidde tot een
conflict : de Opstand. Het begon in 1566 met de beeldenstorm waarbij complete
kerkinterieurs werden vernield, omdat protestanten de verering van beelden
afkeurden. Filips ll reageerde door troepen te sturen en vanaf 1568 waren de
opstandelingen in oorlog met de Spaanse vorst, een conflict dat 80 jaar zou duren.
Gevolg van de opstand:
Het voornaamste gevolg van de opstand was de scheiding van de Noordelijke en
Zuidelijke Nederlanden. Het zuiden bleef katholiek en trouw aan de Spaanse vorst.
Het opstandige westen sloot zich aan bij de Unie van Utrecht (1579).
Met het opstellen van het Plakkaat van Verlatinghe (1581) verbraken de
opstandelingen de band met de Spaanse vorst definitief. Daarna werd gezocht naar
een nieuwe vorst. Toen besloten de gewesten een zelfstandige republiek te vormen.
In 1648, 80 jaar na het begin van de oorlog, sloot de republiek definitief vrede met
Spanje ( Vrede van Munster). In Frankrijk en het Duitse rijk was ook veel onenigheid
over godsdienst, maar daar kwam nooit een Opstand.
§2
De Republiek wekte in andere delen van Europa sympathie en verbazing op. Vooral
ook vanwege de militaire en economische successen. Het was een hele andere
bestuursvorm dan bestuur met een vorst.
De 7 verenigde gewesten hadden de Spaanse vorst Filip ll in 1581 afgezworen en
voor hem geen nieuwe landsheer in de plaats gevonden. Voortaan kwam de
soevereiniteit (hoogste macht) niet te liggen bij 1 persoon, maar bij
bestuursorganen: de Gewestelijke Staten. Dat waren de besturen van afzonderlijke
gewesten. Elk gewest had zijn eigen privileges en politieke bevoegdheden en
handelde zijn eigen zaken af in de vergadering van de Gewestelijke Staten: de
Statenvergadering.
3
H4 Een nieuwe Republiek in Europa……………………………………..1
H5 Absolutisme……………………………………………………………..7
H6 De Verlichting………………………………………………………..…13
H7 De economische sprong van Europa………………………………..22
H8 politieke strijd en emancipatie………………………………………..27
H9 leven in een Massasamenleving……………………………………..32
H10 De Tweede Wereldoorlog……………………………………………39
H11 Europa en de wereld 1945-1989……………………………………46
H12 Europa en de Wereld na 1989………………………………………54
,H4 Een nieuwe republiek in Europa
Kenmerkende aspecten
● Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een
Nederlandse staat
● De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en
cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
● Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een
wereldeconomie
1500-1800: Europese overzeese expansie
1520-1648: Godsdienstoorlogen in Europa
1530-1581: Centralisatiepolitiek door Spaanse koningen in de Nederlanden
1568-1648: Nederlanden in oorlogen met Spanje
1555: godsdienstvrede door verdrag van Augsburg
1566: beeldenstorm
1566: Protestanten in de Nederlanden vernielen interieurs van katholieke kerken
1568: begin tachtigjarige oorlog, Filips ll stuurde troepen en er kwam een oorlog
tegen de Spaanse vorst
1579: Gewesten in de Nederlanden gaan nauwer samenwerken in de strijd tegen
Spanje
1581: Gewesten in de Nederlanden erkennen koning Filips ll niet meer als hun heer
1581: opstellen Plakkaat van Verlatinghe, banden met de Spaanse vorst werden
verbreken
1585: Antwerpen werd door de Spanjaarden veroverd. Na dit jaar werd de
Nederlandse handel sterker
1598: de rust in Frankrijk keerde terug, hugenoten kregen vrijheid van godsdienst
1602: Oprichting Nederlandse handelscompagnie voor het oosten van de wereld
(VOC)
1618: Duitse rijk opnieuw in oorlog; begin dertigjarige oorlog
1619: Jan Pieterszoon Coen verovert de Javaanse stad Jayakarta (later Batavia)
1621: Oprichting Nederlandse handelscompagnie voor het westen van de wereld
(WIC)
1648: Vrede van Westfalen in Duitsland, vorsten kregen hun gezag terug
1650: Willem ll probeerde de macht van het Gewest Holland terug te dringen met
een aanval op Amsterdam. In dit jaar overleed hij ook.
1653: Johan de Witt was het leidende figuur in de Republiek
1672: De Nederlandse raadpensionaris Johan de Witt en zijn broer worden
vermoord. De Republiek raakte in oorlog met Frankrijk, Engeland en de 2 Duitse
Staten. Willem lll werd stadhouder en de leider van de Republiek
1
,§1
Frankrijk:
Frankrijk werd in de 16e en 17e eeuw verscheurd door verschrikkelijke
godsdiensttwisten. Het calvinisme had in het zuiden en westen de grootste aanhang.
De vorst uit die tijd had geen voordeel bij de introductie van het nieuwe geloof en
ook niet van onderdrukking ervan. Later was de Franse Adel verdeeld in katholiek en
hugenoots (calvinistisch) genootschap. Beide partijen probeerden de koning voor
zich te winnen, maar ook voorkomen dat de koning te veel macht zou krijgen. In het
midden van de 16e eeuw kwamen deze twisten tussen katholieke en protestantse
edelen tot een uitbarsting. De rust keerde in 1598 terug, toen de hugenoten enige
vrijheid van godsdienst kregen.
Duitse Rijk:
In het Duitse Rijk was de macht verdeeld over allerlei vorsten en geestelijken. Een
aantal van hen had zich bekeerd tot het nieuwe geloof en raakte in conflict met Karel
V, de katholieke keizer van het Duitse Rijk. De oorlogen die hierdoor ontstonden,
noemen we godsdienstoorlogen.
● In 1555 was er godsdienstvrede waarbij de keizer accepteerde dat elke vorst
zijn eigen religie mocht kiezen. Ook beperkte Augsburg zijn politieke macht.
Deze vrede zorgde een halve eeuw voor politieke rust.
● Vanaf 1618 kwam het Duitse rijk weer in een oorlog terecht. Deze Dertigjarige
Oorlog was een godsdienstoorlog én een intern-Duitse strijd over de
keizerlijke macht in het rijk. De katholieke keizers bleven streven naar meer
macht en de katholieke en protestantse vorsten verzetten zich hiertegen. Ook
andere buitenlandse mogendheden vochten het uit in het Duitse Rijk.
● In 1648 sloten de partijen de Vrede van Westfalen. Duitse vorsten kregen hun
gezag terug en mochten zelf bepalen in welke godsdienst ze geloofden: het
katholicisme, calvinisme of het lutheranisme. De onderdanen kregen het recht
vast te houden aan een afwijkend geloof, maar dan moesten ze wel het
gebied van de vorst verlaten.
Achtergrond van de Nederlandse opstand:
Net als in Frankrijk en het Duitse Rijk was ook in de Nederlanden kritiek op de
rooms-katholieke kerk. Hier kreeg vooral het calvinisme aanhang. De Nederlanden
behoorden tot het Spaanse Habsburgse Rijk en voor de overtuigd katholieke
heersers (Karel V en Filips ll), was deze ‘ketterse’ beweging onaanvaardbaar. Zij
vonden dat een Rijk maar één godsdienst kon hebben.
Karel V en later zijn zoon Filips ll voerden in de Nederlanden een centralisatiepolitiek
in. Ze maakte gebruik van geschoolde ambtenaren, die niet uit de lokale adel
kwamen en loyaal waren aan de vorst. De adel had hierdoor steeds minder invloed
2
, op bestuurlijk gebied en minder privileges. Toch konden Spaanse vorsten moeilijk
om de adel heen, want voor hun oorlogen en centralisatiepolitiek moesten ze
belasting heffen en dat kon niet zonder toestemming van de adel.
Onvrede over de centralisatie was niet het enige probleem in Nederland. Veel
burgers waren boos op de terdoodveroordeling van ketters. Hier was Willem van
Oranje het mee eens. Hij wilde een compromis sluiten met de Spaanse vorst over
godsdienstvrijheid én over meer vrijheid voor zelfbestuur van de Nederlanden.
Verloop van de opstand:
Het toenemende verzet tegen de godsdienstoorlogen en centralisatie leidde tot een
conflict : de Opstand. Het begon in 1566 met de beeldenstorm waarbij complete
kerkinterieurs werden vernield, omdat protestanten de verering van beelden
afkeurden. Filips ll reageerde door troepen te sturen en vanaf 1568 waren de
opstandelingen in oorlog met de Spaanse vorst, een conflict dat 80 jaar zou duren.
Gevolg van de opstand:
Het voornaamste gevolg van de opstand was de scheiding van de Noordelijke en
Zuidelijke Nederlanden. Het zuiden bleef katholiek en trouw aan de Spaanse vorst.
Het opstandige westen sloot zich aan bij de Unie van Utrecht (1579).
Met het opstellen van het Plakkaat van Verlatinghe (1581) verbraken de
opstandelingen de band met de Spaanse vorst definitief. Daarna werd gezocht naar
een nieuwe vorst. Toen besloten de gewesten een zelfstandige republiek te vormen.
In 1648, 80 jaar na het begin van de oorlog, sloot de republiek definitief vrede met
Spanje ( Vrede van Munster). In Frankrijk en het Duitse rijk was ook veel onenigheid
over godsdienst, maar daar kwam nooit een Opstand.
§2
De Republiek wekte in andere delen van Europa sympathie en verbazing op. Vooral
ook vanwege de militaire en economische successen. Het was een hele andere
bestuursvorm dan bestuur met een vorst.
De 7 verenigde gewesten hadden de Spaanse vorst Filip ll in 1581 afgezworen en
voor hem geen nieuwe landsheer in de plaats gevonden. Voortaan kwam de
soevereiniteit (hoogste macht) niet te liggen bij 1 persoon, maar bij
bestuursorganen: de Gewestelijke Staten. Dat waren de besturen van afzonderlijke
gewesten. Elk gewest had zijn eigen privileges en politieke bevoegdheden en
handelde zijn eigen zaken af in de vergadering van de Gewestelijke Staten: de
Statenvergadering.
3
