Samenvatting Belgisch Publiekrecht

BELGISCH PUBLIEKRECHT
HOOFDSTUK 1: KRACHTLIJNEN


INLEIDING
Recht: rationeel opgebouwd geheel van – door overheid uitgevaardigde en via sancties afdwingbare –
normen die dienen tot organisatie, handhaving of herstel v/d orde in de samenleving

- Creëert orde: sterkte v/h recht, niet recht van sterkste
- Onderlinge samenhang: eigen begrippenkader + onderliggende basiswaarden
- Afdwingbaar ≠ moraal, godsdienstige, familiale regels
- Recht ~ maatschappij

Summa divisio Publiek- en Privaatrecht:

- Privaat: onderlinge situaties tss. (rechts)personen
- Publiek: situaties tss. (rechts)personen en overheid

KERNBOODSCHAP

België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa.

DE BELGISCHE STAAT

Ontstaan Staten:

- Oorspronkelijk: claimen en opbouwen
- Afgeleid:
 Dekolonisatie: onafhankelijkheid van gekoloniseerde staat
 Secessie: deel van land splitst af
 Dismembratio: uiteenvallen van één land in verschillende landen
 Fusie: 2 (of meer) landen die 1 nieuw land worden

Ontstaan België:

- 1814: Congres van Wenen
- 1815: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden  bufferstaat tot stand met Koning Willem I
- Zuidelijke provincies ontevreden:
 Economische tegenstellingen:
o Zuid = industrie
o Noord = handel
 Politieke ondervertegenwoordiging
 Inmenging Kerk (onderwijs)
 Beknotting persvrijheid
 Taalconflict

Monsterverbond:

Zuidelijke elites (Katholieken en Liberalen)

- Culminatie spanningen
- Voorlopig Bewind: onafhankelijkheid 4 okt. 1830

4 voorwaarden (Staat):

1. Permanente bevolking (1 jan. 2024: 11 763 650)
2. Afgebakend gebied
- Verdrag van Maastricht (1843): Belgisch grondgebied

,  !! Art. 7: formele wet die grenzen kan aanpassen
3. Effectieve overheid:
- Federale staat, deelstaten, steden, rechtscolleges…
4. Onafhankelijkheid:
- Diplomatie, lidmaatschap VN, talloze verdragen…

Internationale erkenning:

- Declaratieve handeling
- Bevestiging bestaan nieuwe staat
- Erkenning staten, niet regeringen
- België: Verdrag Londen (1839)

Gevolgen kwalificatie:

- Rechtspersoonlijkheid
 Extern: vb. verdragen sluiten
 Intern: vb. belastingen heffen
- Soevereiniteit
 Extern: gelijkheid, non-interventie
 Intern: eigen rechtsordening bepalen
o Art. 33 GW: alle machten gaan uit van de natie
o Art. 34 GW: bevoegdheidsoverdracht aan internationale organisaties
toegelaten
- Rechtsmacht: beslissingen nemen die positie van ander raken
 Uitvoeringshandelingen: territoriaal
 Normerende/rechtsprekende handelingen
- In beginsel territoriaal, maar uitzonderingen

EEN DEMOCRATISCHE RECHTSSTAAT

Gezagsuitoefening na Verlichting

- Verwerping absolutisme
- Gelijkheid en vrijheid nastreven

Ontwikkeling Scheiding Der Machten

- Montesquieu
- Opdeling wetgevende, bestuurs- en rechtsprekende functie
 Politiek verantwoordelijk
 Onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke macht

Wetgevende macht  wetten opstellen
Uitvoerende macht  wetten uitvoeren
Rechterlijke macht  tussenkomst bij dispuut over wetten

Ongeschreven grondwettelijk beginsel in België

- Toch duidelijk aanwezig in GW: Titel III “De Machten”
- Algemeen rechtsbeginsel met grondwettelijke waarde

Geen orthodoxe scheiding

Checks & balances: wederzijdse controle en samenwerking (relatieve scheiding)

- Kamer controleert Koning
- Koning kan kamer ontbinden
- Koning maakt mee de wetten
- Wetgever bepaalt statuut rechters
- Koning benoemt rechters

, - Rechters controleren beide machten

Soms diffuse taakverdeling

- WM: Parlementair onderzoek; naturalisatie
- UM: genaderecht
- Rechtsvormende rol rechter (GwH)

Ook verticale machtenscheiding tss. federale overheid en EU

Verschuiving evenwichten?

Tripolair naar bipolair?

- Uitvoerend + wetgevend

Ontwikkeling rechtsstaat (rule of law, état de droit)

- Formele voorwaarde: overheid aan recht onderworpen
 Uitsluiting willekeur
 Rechtmatigheidsbeginsel
- Materiële voorwaarden: Recht moet…
 Zeker en stabiel zijn (geen constante veranderingen)
 Democratisch tot stand komen (correcte procedure)
 Grondrechten respecteren
 Afdwingbaar zijn voor onafh. Rechter

België: democratische rechtsstaat
 Toch (bredere) tendens van achteruitgang: graduele ingrepen van leiders met autocratische
neigingen

EEN MEERGELAAGDE STAAT IN EUROPA

België: nieuwe parlementaire democratie sinds 1831

- Eerst: unitaire staat en meerderheidsdemocratie
- Maar: spanningen tss. Nederlands- en Franstaligen
 Gebaseerd op taaldiscriminatie
o Moeizame (grond)wettelijke gelijkschakeling in: wetgeving, bestuur, gerecht,
onderwijs
o Fricties
 Streven naar vormen van autonomie (op vlak van cultuur, economie…)

Nieuwe invulling nationale democratische ruimte

- Sinds ’70: elementen consensusdemocratie ter ‘pacificatie van tegenstellingen’
 Etnisch, religieus, taalkundig… onderscheiden groepen in 1 politieke ruimte laten
samenleven
 Geen zuivere meerderheids- maar consensuslogica

Voorbeelden consensusdemocratie in GW

1. Bijzonderemeerderheidswetten  Art. 4 §3 GW
2. Pariteit ministerraad  Art. 99 GW
3. Alarmbelprocedure  Art. 54 GW
4. Samenstelling Hoge Raad voor Justitie  Art. 151 §2 GW

Stabiele oplossing?

- Niet evident in bipolaire structuur
- Staatshervormingen

, Wenselijk?

- Voor: samenhouden politieke ruimte
- Tegen: betonneert tegenstelling, risico op blokkering

Groepsautonomie door federalisering

- Eerst ‘unitaire’ staatsstructuur, wel decentralisatie
- Sinds ’70: federalisering
 Nationale en deelstatelijke overheden
 Self rule (autonomie) en shared rule (participatie)
 Centripetale of centrifugale ontwikkeling
o Centripetaal: deelstaten worden federale staat
o Centrifugaal: federale staat wordt deelstaten
 Verschillende modellen: wel/geen hiërarchie, wel/geen deelstatelijke GW…
 Relatieve labels: regionalisme, multinationalisme…

Confederalisme?

- Klassieke definitie: onafh. Staten + verdrag
 Grotendeels diplomatiek
- België: juridisch een federatie
 Deelstaten hebben geen statelijkheid + Kompetenz-Kompetenz
 Politicologisch wel confederale trekken


VLAAMSE EN ANDERE DEELSTATEN
Pacificatie en ontwikkeling federalisme: 6 staatshervormingen (1970-2014)

1. 1970: 1e staatshervorming
- 3 cultuurgemeenschappen: Vlaamse verzuchting voor meer culturele autonomie
- Verankering taalgebieden (Art. 4 GW)
 Bevoegdheidsverdeling en taalwetgeving
 Wijziging grenzen via bijzonderemeerderheidswet
2. 1980: 2e staatshervorming
- Inrichting Vlaamse en Waalse Gewest: Franstalige verzuchting voor meer economische
autonomie
 Nog geen beslissing over Br.
 Gewesten: kracht van wet
- Cultuurgemeenschappen worden gemeenschappen
 Krijgen persoonsgebonden bevoegdheden (vb. welzijn en gezondheidszorg)
 Weg van centrale niveau
3. 1988: 3e staatshervorming
- Onderwijs naar gemeenschappen
- Oprichting Br. Hoofdstedelijk Gewest
 Sommige bevoegdheden in Br.: oprichting ‘gemeenschapscommissies’
- Sinds: federaal systeem kreeg plooi
 Gemeenschappen en gewesten: vormen van deelstaten
4. 1993: 4e staatshervorming
Sint-Michielsakkoord
- Art. 1 GW: België is federale staat
- Rechtstreekse verkiezing deelstaatparlementen
- Splitsing provincie Brabant
- Internationale bevoegdheden voor deelstaten
5. 2001: 5e staatshervorming
Labermontakkoord
- Overdracht diverse bevoegdheden (o.a. toezicht lokale besturen)
- Aanpassing financiering gemeenschappen
- Beperkte fiscale autonomie gewesten