Zahra Vincke - Persoonlijkheidspsychologie - 2024
Persoonlijkheidspsychologie
2024
DEEL 1: THEORETISCHE KADERS
Hoofdstuk 0: algemene intro
1. recap BA1: metingen van persoonlijkheid
1.1. hedendaagse definitie
● set of psychological traits
● and mechanisms
● within individual
● organized and relatively enduring
● and the influence
● his or her interaction with
● and adaptations to
● the environment
1.2. assumpties
● relatief stabiele aspecten van zelf
● relatief consistent over versch sociale contexten (ook bij sociale voorschriften)
● de essentie van het individu (denken, voelen, doen) ivm anderen
● zijn latent aanwezig, ook als er gee observeerbare expressie is van trek
1.3. conceptualisatie van persoonlijkheid
● dimensioneel
● hiërarchisch: domeinen en facetten
● universeel over culturen heen
● valide voor kdn, jongeren en volwassenen
5 basisdimensies van persoonlijkheid
● extraversie: mate van interactie, kwantiteit
● aangenaamheid: zorgzaamheid, kwaliteit
● consciëntieusheid: organiseert, werkgerelateerd
● neuroticisme: angstig, kwetsbaar, regulatie v neg emoties
● openheid voor ervaringen: creatief
1.4. manifeste van persoonlijkheid te verklaren vanuit de trait-activation theory
● persoonlijkheidstrekken zijn latente tendensen die ons gedrag in een
bepaalde richting sturen
● in situatie die ‘relevant zijn’ voor een bepaalde trek, zal de trek zich duidelijk
manifesteren
● intrinsieke satisfactie ontstaat als resultante van expressie vd trek pos
geëvalueerd wordt
2. state-trait assessment: relatief stabiel en relatief consistent
● state versus trait: kan van je persoonlijkheid verschillen naargelang situatie
1
, Zahra Vincke - Persoonlijkheidspsychologie - 2024
○ (=within-person-variation)
○ klassieke trait-approach: houdt geen rekening met hoe onze
expressie van ph verandert naargelang de situatie, maar meet de
‘algemene tendens van denken, voelen,doen’
○ betekenis/voorspellende waarde van fluctuaties op trekken ifv
outcome?
■ vb. sterkte reactiviteit tav bepaalde situatie
■ grote stemmingswissels op KTspanne
○ ->standaard vragenlijst-metingen brengen dit niet in beeld
○ ->interview iets sensitiever, maar zeer tijdsintensief
2.1. holistische beschrijving van persoonlijkheid
● experience sampling design: within-person variability across time points
○ +- dagboekstudie
○ ifv context hoe je je gedraagt ->tijdsintensief
○ =’daily diary method’ of ‘ecological momentary assessment’
○ participanten w gevraagd over gedachten, gevoelens en gedrag te
rapporteren op versch tijdstippen doorheen bepaalde periode
○ toevoeging van situatie
● situational judgment test: within-person variability across situations at one
time point
○ hoe groot is de kans dat je je zo gaat reageren
○ vb: situatie 1 (pc bijna plat, belangrijk stuk komt)
■ hoe groot kans dat…
■ gemiddelde nemen over situaties heen = gecontextualiseerde
gemiddelde trek-score
■ de grootte van de standaardafwijking = maat voor variabiliteit
van de trek over situaties heen
○ validiteit:
■ lievens: eerste studie aangetoond dat de SD score een valide
maat was voor meting within-person variability
■ minder tijdsintensief
■ controle confounding variables die optreden bij metingen
Hoofdstuk 1: biologische perspectieven op persoonlijkheid
● Welke perspectieven lichten we uit?
○ psycho-biologie
○ gedragsgenetica
● analyseniveau: niet los van elkaar!
○ fenotypisch: beschrijvende, observerende
○ biologisch: linken bio en uiting
○ genotypisch: “
1. algemene intro
1.1. Is er evidentie voor een fysiologische basis van persoonlijkheid?
(p.154-183: wat niet gezien, niet kennen)
● historische:
2
, Zahra Vincke - Persoonlijkheidspsychologie - 2024
○ oude Grieken (lichaamssappen, fysiognomie (gezicht), frenologie (vorm van
schedel)->eerste theoretische invalshoek!)
■ toen al idee link met biologische!
○ historische definitie van Allport
● verband persoonlijkheid ~ fysiologische parameters (en ontw van theorieën die op
deze parameters geënt zijn)
● hormonaal oz: verband persoonlijkheid ~ testosteron, ~cortisol, ~oxytocine
● persoonlijkheidsverandering na hersenletsel
1.2. Overkoepelende centrale assumptie van psycho-biologische theorieën
● zelfde assumptie: “psychologische verschillen tssn mensen resulteren uit verschilllen
in fysiologische systemen”
○ verschillen in gedrag obv fysiologische beschrijven
● belangrijk doel: betrouwbaar meten van fysiologische indicatoren
● goede theorie: ecologisch, niet veel indicatoren (bio goed!)
conceptueel kader van psychobiologische theorieën
● onderliggende persoonlijkheid karakteristiek+omgeving -> psychologische
respons die fysiologisch kan meten
○ introvert nr feest: overgestimuleerd ->hartslag↗
○ gedrag: weggaan van feest
○ ->menselijk gedrag met stimulus -> biologische niveau (overprikkeld,
fight-flight,...)
2. Overzicht fysio indicatoren van psycho-biologisch oz nr persoonlijkheid
huidgeleiding
cardiovasculaire maten -> autonoom ZS, sympathisch, para
→fight-of-flight
hersenactiviteit -> centraal ZS
→persoonlijkheid
hormoonspiegel -> hormoonstelsel
→horm~persoonlijkheid
3
, Zahra Vincke - Persoonlijkheidspsychologie - 2024
2.1. autonoom ZS
● =meten van de systemen betrokken bij regulatie arousal (vb. zweet handen)
○ electro-dermale metingen (huidgeleiding)
■ via zweetklieren in handpalm (symZS - fight or flight)
■ dosis elektriciteit, hoeveel nog over
● door zweet: ong zelfde als hoeveel origineel
■ gevoeliger aan psychologische significante stimuli dan aan
thermale stimuli
● lawaai
● visuele stimuli (emo-foto’s)
■ =methode tot meting emotionele arousal
● vb: leugen-detectie
○ cardiovasculaire metingen
■ hartslag: tijd tssn 2 hartslagen meten
■ bloedvaten: bloeddruk
->stijging bij stress, angst
->stijging bij cogn inspanning (vb. moeilijke taak, piekeren)
Wat kunnen we uit oz naar fysiologische metingen van het autonoom ZS
besluiten mbt persoonlijkheid?
1) belang individuele verschillen in cardiale reactiviteit bij blootstelling aan
dezelfde taak of stress
->introvert en neuroten: hogere cardiovasculaire activiteit bij arousal
2) belangrijke verschillen in huidgeleiding bij blootstelling aan dezelfde taak of
stress
->hogere huidgeleiding bij introverten bij stress of inname cafeïne (meer
inpakt bij introverte!!)
->hoog N: chronische activatie van het sympathisch ZS
2.2. centraal ZS
● EEG
○ elektrische activiteit, geproduceerd door hersenen:
■ alpha wave: rust -> inverse indicator van activiteit
○ doel: identificatie van activatiepatronen in verschillende regio’s in
relatie tot informatie-processing (vb geheugen)
● ERP (=event-related potential)
○ elektrische activiteit in respons op omgeving: vb.licht dat aan en uit
gaat
○ sterk gebruikt in oz naar emoties
=terrein van brain asymmetry research (de 2 hemisferen vd frontale
hersenen)
Terrein van brain asymmetry research
● hersenhemisferen (frontale regio) w op unieke wijze geactiveerd:
■ ook al bij kinderen!
4
Persoonlijkheidspsychologie
2024
DEEL 1: THEORETISCHE KADERS
Hoofdstuk 0: algemene intro
1. recap BA1: metingen van persoonlijkheid
1.1. hedendaagse definitie
● set of psychological traits
● and mechanisms
● within individual
● organized and relatively enduring
● and the influence
● his or her interaction with
● and adaptations to
● the environment
1.2. assumpties
● relatief stabiele aspecten van zelf
● relatief consistent over versch sociale contexten (ook bij sociale voorschriften)
● de essentie van het individu (denken, voelen, doen) ivm anderen
● zijn latent aanwezig, ook als er gee observeerbare expressie is van trek
1.3. conceptualisatie van persoonlijkheid
● dimensioneel
● hiërarchisch: domeinen en facetten
● universeel over culturen heen
● valide voor kdn, jongeren en volwassenen
5 basisdimensies van persoonlijkheid
● extraversie: mate van interactie, kwantiteit
● aangenaamheid: zorgzaamheid, kwaliteit
● consciëntieusheid: organiseert, werkgerelateerd
● neuroticisme: angstig, kwetsbaar, regulatie v neg emoties
● openheid voor ervaringen: creatief
1.4. manifeste van persoonlijkheid te verklaren vanuit de trait-activation theory
● persoonlijkheidstrekken zijn latente tendensen die ons gedrag in een
bepaalde richting sturen
● in situatie die ‘relevant zijn’ voor een bepaalde trek, zal de trek zich duidelijk
manifesteren
● intrinsieke satisfactie ontstaat als resultante van expressie vd trek pos
geëvalueerd wordt
2. state-trait assessment: relatief stabiel en relatief consistent
● state versus trait: kan van je persoonlijkheid verschillen naargelang situatie
1
, Zahra Vincke - Persoonlijkheidspsychologie - 2024
○ (=within-person-variation)
○ klassieke trait-approach: houdt geen rekening met hoe onze
expressie van ph verandert naargelang de situatie, maar meet de
‘algemene tendens van denken, voelen,doen’
○ betekenis/voorspellende waarde van fluctuaties op trekken ifv
outcome?
■ vb. sterkte reactiviteit tav bepaalde situatie
■ grote stemmingswissels op KTspanne
○ ->standaard vragenlijst-metingen brengen dit niet in beeld
○ ->interview iets sensitiever, maar zeer tijdsintensief
2.1. holistische beschrijving van persoonlijkheid
● experience sampling design: within-person variability across time points
○ +- dagboekstudie
○ ifv context hoe je je gedraagt ->tijdsintensief
○ =’daily diary method’ of ‘ecological momentary assessment’
○ participanten w gevraagd over gedachten, gevoelens en gedrag te
rapporteren op versch tijdstippen doorheen bepaalde periode
○ toevoeging van situatie
● situational judgment test: within-person variability across situations at one
time point
○ hoe groot is de kans dat je je zo gaat reageren
○ vb: situatie 1 (pc bijna plat, belangrijk stuk komt)
■ hoe groot kans dat…
■ gemiddelde nemen over situaties heen = gecontextualiseerde
gemiddelde trek-score
■ de grootte van de standaardafwijking = maat voor variabiliteit
van de trek over situaties heen
○ validiteit:
■ lievens: eerste studie aangetoond dat de SD score een valide
maat was voor meting within-person variability
■ minder tijdsintensief
■ controle confounding variables die optreden bij metingen
Hoofdstuk 1: biologische perspectieven op persoonlijkheid
● Welke perspectieven lichten we uit?
○ psycho-biologie
○ gedragsgenetica
● analyseniveau: niet los van elkaar!
○ fenotypisch: beschrijvende, observerende
○ biologisch: linken bio en uiting
○ genotypisch: “
1. algemene intro
1.1. Is er evidentie voor een fysiologische basis van persoonlijkheid?
(p.154-183: wat niet gezien, niet kennen)
● historische:
2
, Zahra Vincke - Persoonlijkheidspsychologie - 2024
○ oude Grieken (lichaamssappen, fysiognomie (gezicht), frenologie (vorm van
schedel)->eerste theoretische invalshoek!)
■ toen al idee link met biologische!
○ historische definitie van Allport
● verband persoonlijkheid ~ fysiologische parameters (en ontw van theorieën die op
deze parameters geënt zijn)
● hormonaal oz: verband persoonlijkheid ~ testosteron, ~cortisol, ~oxytocine
● persoonlijkheidsverandering na hersenletsel
1.2. Overkoepelende centrale assumptie van psycho-biologische theorieën
● zelfde assumptie: “psychologische verschillen tssn mensen resulteren uit verschilllen
in fysiologische systemen”
○ verschillen in gedrag obv fysiologische beschrijven
● belangrijk doel: betrouwbaar meten van fysiologische indicatoren
● goede theorie: ecologisch, niet veel indicatoren (bio goed!)
conceptueel kader van psychobiologische theorieën
● onderliggende persoonlijkheid karakteristiek+omgeving -> psychologische
respons die fysiologisch kan meten
○ introvert nr feest: overgestimuleerd ->hartslag↗
○ gedrag: weggaan van feest
○ ->menselijk gedrag met stimulus -> biologische niveau (overprikkeld,
fight-flight,...)
2. Overzicht fysio indicatoren van psycho-biologisch oz nr persoonlijkheid
huidgeleiding
cardiovasculaire maten -> autonoom ZS, sympathisch, para
→fight-of-flight
hersenactiviteit -> centraal ZS
→persoonlijkheid
hormoonspiegel -> hormoonstelsel
→horm~persoonlijkheid
3
, Zahra Vincke - Persoonlijkheidspsychologie - 2024
2.1. autonoom ZS
● =meten van de systemen betrokken bij regulatie arousal (vb. zweet handen)
○ electro-dermale metingen (huidgeleiding)
■ via zweetklieren in handpalm (symZS - fight or flight)
■ dosis elektriciteit, hoeveel nog over
● door zweet: ong zelfde als hoeveel origineel
■ gevoeliger aan psychologische significante stimuli dan aan
thermale stimuli
● lawaai
● visuele stimuli (emo-foto’s)
■ =methode tot meting emotionele arousal
● vb: leugen-detectie
○ cardiovasculaire metingen
■ hartslag: tijd tssn 2 hartslagen meten
■ bloedvaten: bloeddruk
->stijging bij stress, angst
->stijging bij cogn inspanning (vb. moeilijke taak, piekeren)
Wat kunnen we uit oz naar fysiologische metingen van het autonoom ZS
besluiten mbt persoonlijkheid?
1) belang individuele verschillen in cardiale reactiviteit bij blootstelling aan
dezelfde taak of stress
->introvert en neuroten: hogere cardiovasculaire activiteit bij arousal
2) belangrijke verschillen in huidgeleiding bij blootstelling aan dezelfde taak of
stress
->hogere huidgeleiding bij introverten bij stress of inname cafeïne (meer
inpakt bij introverte!!)
->hoog N: chronische activatie van het sympathisch ZS
2.2. centraal ZS
● EEG
○ elektrische activiteit, geproduceerd door hersenen:
■ alpha wave: rust -> inverse indicator van activiteit
○ doel: identificatie van activatiepatronen in verschillende regio’s in
relatie tot informatie-processing (vb geheugen)
● ERP (=event-related potential)
○ elektrische activiteit in respons op omgeving: vb.licht dat aan en uit
gaat
○ sterk gebruikt in oz naar emoties
=terrein van brain asymmetry research (de 2 hemisferen vd frontale
hersenen)
Terrein van brain asymmetry research
● hersenhemisferen (frontale regio) w op unieke wijze geactiveerd:
■ ook al bij kinderen!
4
