Complexe opvoedingssituaties 1
Inleiding
…
Hoofdstuk 1: Pedagogisch handelen
Wat verstaan we onder pedagogisch handelen?
Naar
van kijken
handelen
Handelen vs. gedrag
- Gedrag zijn alle waarneembare activiteiten van mens of dier.
- Handelen is wat mensen doen, en het handelen in opvoeding is
bewust handelen, en handelen in relatie.
Pedagogisch handelen:
- Eenvoudige interventie-effect relaties vs. de relatie tussen beoogd/
bedoeld handelen van opvoeders en het effect op het kind
o Communicatie
o Normativiteit
Technisch handelen vs. sociaal handelen
- Gericht op verandering, causaal
- Wederzijds handelen, gericht op de verandering van mensen en het
handelen van anderen
Hermann Giesecke (1932)
- Duitse pedagoog
- Handelen als een bewuste en intentionele activiteit van mensen,
gericht op vormgeving van de werkelijkheid, met bepaalde
doeleinde en motieven
- Speelruimte
- Pedagogisch handelen als
o Sociaal handelen dat opvoeding en vorming mogelijk maakt
o Het begeleiden van mensen in hun leven
- Leren is een alledaagse dimensie van ons leven pedagogiek als
besloten in onze levenssamenhang
Juist handelen vs. adequaat handelen
- Op micro niveau
- Op mesoniveau
Max van manen (1942)
- Nederlandse pedagoog
- Pedagogische tact:
1
,Complexe opvoedingssituaties 1
o Vermogen van de opvoeder om op het juiste moment het
juiste te doen voor het welzijn van het kind.
o Vereist gevoeligheid voor behoeften en emoties van het kind
en intuïtief begrip van wat een situatie vraagt.
o Praktische wijsheid uit ervaring en empathie.
o Contextgebonden en situatieafhankelijk
Martinus jan Langeveld (1905-1989)
- Nederlandse pedagoog
- Pedagogiek als handelingswetenschap
o Een wetenschap
o Gericht op handelen en praktische interventies in de
opvoedingspraktijk.
Pedagogisch handelen als…
- bewust handelen
- met bepaald doel voor ogen: het begeleiden van kinderen naar
volwassenheid.
- contextgebonden.
- vorm van kunst.
Philippe Meirieu (1949)
- Franse pedagoog.
- Pedagogiek als ‘manier van denken en doen’.
- Wetenschap als aanbieder van ‘praktische theorie’: een
samenhangend verhaal dat uitlegt waarom een doel te bereiken is
met een bepaalde aanpak of benadering.
Hoe kunnen perspectieven, kindbeelden en de invulling van waartoe we
moeten opvoeden het pedagogisch handelen bepalen?
Van praktijk naar perspectief en vice versa
- De basis van het begrijpen, het benaderen en het handelen in
opvoedingssituaties: een perspectief.
o Bekende denkers hebben elk unieke perspectieven en
benaderingen die mee het pedagogisch handelen sturen.
o Elk van deze pedagogen heeft unieke pedagogische praktijken
ontwikkeld die passen bij hun opvoedkundige filosofieën.
Opfrissing: kindbeelden
- Ideeën die (een deel van) de samenleving heeft over waar kinderen
voor staan, wat ze ‘horen’ te doen en waarbij ze het meest gebaat
zijn.
- Descriptief en prescriptief.
- Bepaalt mee waar opvoeding zou moeten op inzetten.
2
,Complexe opvoedingssituaties 1
- Gestuurd door heersende waarden en normen.
John Dewey
- Pedagoog en filosoof
- Hij zag jet kind als van nature uit:
o Actief
o Creatief
o Leergierig en nieuwsgierig
Blik op opvoeding:
- Opvoeding als een proces van continue reconstructie van ervaring.
- Opvoeding niet als voorbereiding op het leven, maar als het leven
zelf.
- Reconstructie?
o Letterlijk ‘iets in zijn oorspronkelijke vorm herstellen of
nabootsen’ (Van Dale).
o Het opnieuw laten plaatsvinden, in de verbeelding of in
werkelijkheid.
o Het opnieuw interpreteren, volgens Dewey het verbinden
van handelen, denken en betekenis.
Blik op het doel van opvoeding
- Het doel van opvoeding is om kinderen te helpen kritisch denken en
probleemoplossende vaardigheden te ontwikkelen.
Blik op de rol van de opvoeder
- een stimulerende omgeving creëren die exploratie en reflectie
aanmoedigt.
- Opvoeders als gidsen, die kinderen helpen om betekenisvolle
verbindingen te maken.
(Schema pedagogen)
Wat zijn courante concepten om te spreken over ons pedagogisch
handelen
Iedereen pedagoog?
- “ons vak kent deskundigen, maar geen leken”
- Professioneel pedagogisch handelen is ‘elke vorm van bemoeienis
met jeugdigen, hun ouders en de opvoedingsomgeving die bedoeld
is om problemen van of met jeugdigen te voorkomen, te
verminderen of op te lossen en om hun ontwikkeling te stimuleren.’
(Nji)
Taken professioneel pedagogisch handelen
- Het verstreken van opvoedingsomgevingen
o Opvoedingsmilieus versterken
o Verbondenheid in beeld
o Overkoepelende pedagogische vraagstukken
o Overleg
- Het versterken van opvoedingsrelaties
o Pedagogische relatie centraal.
o Mutifactorieel afstemmingsproces.
3
, Complexe opvoedingssituaties 1
o (ouder-)begeleiding, netwerkversterking,…
- Het herstellen van opvoedingsrelaties
o Bij vastgelopen opvoedings-relaties.
o Specialistische hulp.
o Ingrijpen, beschermen en afschalen.
Ruimte van pedagogisch handelen (Giesecke)
- Situatie
o Constellatie van voorwaarden die op het ogenblik van
pedagogisch handelen gegeven en werkzaam zijn.
o Steeds veranderend.
o Eenmalig en onherhaalbaar.
o Open.
- Institutie
o Instituties zijn maatschappelijke instellingen die tot op zekere
hoogte het menselijk handelen regelen
o Onafhankelijk van personen en dus voor langere duur.
- Veld
o Betrekkelijk duurzame, sociale context waarbinnen
pedagogisch handelen in pedagogische situaties zich afspeelt.
Methodisch werken
- Impliciete theoretisch onderbouwing ervaring, traditie en intuïtie.
- Expliciete theoretische onderbouwing methodisch werken, hoe de
jeugdprofessional aan doelen werkt.
… En professionele intuïtie
- Kort op de bal spelen op onverwachte en nieuwe situaties
- Geheel aan ervaringen en (vaak) impliciete praktijkkennis
Hoe kleurt de maatschappij van vandaag ons pedagogisch handelen
Spanningsveld:
- Eigen professionele ruimte, met maatwerk en autonomie
- Methodisch handelen en theoretische kaders
- Normatieve professionaliteit
- Instrumentele professionaliteit
Normatieve professionaliteit – Kunneman
- Ter discussie stellen van heersende opvattingen als politieke aspect
van pedagogisch handelen.
- Voortdurende activiteit/reflectie: maatschappelijke rol, relatie met
mensen voor wie ze werken, morele en politieke werking van
vakkennis, de leefwereld van wie om hulp vraagt, …
- Vraagt om bewustwording.
- Doe ik het goed – doe ik het goede.
4
Inleiding
…
Hoofdstuk 1: Pedagogisch handelen
Wat verstaan we onder pedagogisch handelen?
Naar
van kijken
handelen
Handelen vs. gedrag
- Gedrag zijn alle waarneembare activiteiten van mens of dier.
- Handelen is wat mensen doen, en het handelen in opvoeding is
bewust handelen, en handelen in relatie.
Pedagogisch handelen:
- Eenvoudige interventie-effect relaties vs. de relatie tussen beoogd/
bedoeld handelen van opvoeders en het effect op het kind
o Communicatie
o Normativiteit
Technisch handelen vs. sociaal handelen
- Gericht op verandering, causaal
- Wederzijds handelen, gericht op de verandering van mensen en het
handelen van anderen
Hermann Giesecke (1932)
- Duitse pedagoog
- Handelen als een bewuste en intentionele activiteit van mensen,
gericht op vormgeving van de werkelijkheid, met bepaalde
doeleinde en motieven
- Speelruimte
- Pedagogisch handelen als
o Sociaal handelen dat opvoeding en vorming mogelijk maakt
o Het begeleiden van mensen in hun leven
- Leren is een alledaagse dimensie van ons leven pedagogiek als
besloten in onze levenssamenhang
Juist handelen vs. adequaat handelen
- Op micro niveau
- Op mesoniveau
Max van manen (1942)
- Nederlandse pedagoog
- Pedagogische tact:
1
,Complexe opvoedingssituaties 1
o Vermogen van de opvoeder om op het juiste moment het
juiste te doen voor het welzijn van het kind.
o Vereist gevoeligheid voor behoeften en emoties van het kind
en intuïtief begrip van wat een situatie vraagt.
o Praktische wijsheid uit ervaring en empathie.
o Contextgebonden en situatieafhankelijk
Martinus jan Langeveld (1905-1989)
- Nederlandse pedagoog
- Pedagogiek als handelingswetenschap
o Een wetenschap
o Gericht op handelen en praktische interventies in de
opvoedingspraktijk.
Pedagogisch handelen als…
- bewust handelen
- met bepaald doel voor ogen: het begeleiden van kinderen naar
volwassenheid.
- contextgebonden.
- vorm van kunst.
Philippe Meirieu (1949)
- Franse pedagoog.
- Pedagogiek als ‘manier van denken en doen’.
- Wetenschap als aanbieder van ‘praktische theorie’: een
samenhangend verhaal dat uitlegt waarom een doel te bereiken is
met een bepaalde aanpak of benadering.
Hoe kunnen perspectieven, kindbeelden en de invulling van waartoe we
moeten opvoeden het pedagogisch handelen bepalen?
Van praktijk naar perspectief en vice versa
- De basis van het begrijpen, het benaderen en het handelen in
opvoedingssituaties: een perspectief.
o Bekende denkers hebben elk unieke perspectieven en
benaderingen die mee het pedagogisch handelen sturen.
o Elk van deze pedagogen heeft unieke pedagogische praktijken
ontwikkeld die passen bij hun opvoedkundige filosofieën.
Opfrissing: kindbeelden
- Ideeën die (een deel van) de samenleving heeft over waar kinderen
voor staan, wat ze ‘horen’ te doen en waarbij ze het meest gebaat
zijn.
- Descriptief en prescriptief.
- Bepaalt mee waar opvoeding zou moeten op inzetten.
2
,Complexe opvoedingssituaties 1
- Gestuurd door heersende waarden en normen.
John Dewey
- Pedagoog en filosoof
- Hij zag jet kind als van nature uit:
o Actief
o Creatief
o Leergierig en nieuwsgierig
Blik op opvoeding:
- Opvoeding als een proces van continue reconstructie van ervaring.
- Opvoeding niet als voorbereiding op het leven, maar als het leven
zelf.
- Reconstructie?
o Letterlijk ‘iets in zijn oorspronkelijke vorm herstellen of
nabootsen’ (Van Dale).
o Het opnieuw laten plaatsvinden, in de verbeelding of in
werkelijkheid.
o Het opnieuw interpreteren, volgens Dewey het verbinden
van handelen, denken en betekenis.
Blik op het doel van opvoeding
- Het doel van opvoeding is om kinderen te helpen kritisch denken en
probleemoplossende vaardigheden te ontwikkelen.
Blik op de rol van de opvoeder
- een stimulerende omgeving creëren die exploratie en reflectie
aanmoedigt.
- Opvoeders als gidsen, die kinderen helpen om betekenisvolle
verbindingen te maken.
(Schema pedagogen)
Wat zijn courante concepten om te spreken over ons pedagogisch
handelen
Iedereen pedagoog?
- “ons vak kent deskundigen, maar geen leken”
- Professioneel pedagogisch handelen is ‘elke vorm van bemoeienis
met jeugdigen, hun ouders en de opvoedingsomgeving die bedoeld
is om problemen van of met jeugdigen te voorkomen, te
verminderen of op te lossen en om hun ontwikkeling te stimuleren.’
(Nji)
Taken professioneel pedagogisch handelen
- Het verstreken van opvoedingsomgevingen
o Opvoedingsmilieus versterken
o Verbondenheid in beeld
o Overkoepelende pedagogische vraagstukken
o Overleg
- Het versterken van opvoedingsrelaties
o Pedagogische relatie centraal.
o Mutifactorieel afstemmingsproces.
3
, Complexe opvoedingssituaties 1
o (ouder-)begeleiding, netwerkversterking,…
- Het herstellen van opvoedingsrelaties
o Bij vastgelopen opvoedings-relaties.
o Specialistische hulp.
o Ingrijpen, beschermen en afschalen.
Ruimte van pedagogisch handelen (Giesecke)
- Situatie
o Constellatie van voorwaarden die op het ogenblik van
pedagogisch handelen gegeven en werkzaam zijn.
o Steeds veranderend.
o Eenmalig en onherhaalbaar.
o Open.
- Institutie
o Instituties zijn maatschappelijke instellingen die tot op zekere
hoogte het menselijk handelen regelen
o Onafhankelijk van personen en dus voor langere duur.
- Veld
o Betrekkelijk duurzame, sociale context waarbinnen
pedagogisch handelen in pedagogische situaties zich afspeelt.
Methodisch werken
- Impliciete theoretisch onderbouwing ervaring, traditie en intuïtie.
- Expliciete theoretische onderbouwing methodisch werken, hoe de
jeugdprofessional aan doelen werkt.
… En professionele intuïtie
- Kort op de bal spelen op onverwachte en nieuwe situaties
- Geheel aan ervaringen en (vaak) impliciete praktijkkennis
Hoe kleurt de maatschappij van vandaag ons pedagogisch handelen
Spanningsveld:
- Eigen professionele ruimte, met maatwerk en autonomie
- Methodisch handelen en theoretische kaders
- Normatieve professionaliteit
- Instrumentele professionaliteit
Normatieve professionaliteit – Kunneman
- Ter discussie stellen van heersende opvattingen als politieke aspect
van pedagogisch handelen.
- Voortdurende activiteit/reflectie: maatschappelijke rol, relatie met
mensen voor wie ze werken, morele en politieke werking van
vakkennis, de leefwereld van wie om hulp vraagt, …
- Vraagt om bewustwording.
- Doe ik het goed – doe ik het goede.
4
