Basisbegrippen van recht
Deel I: Wat is “recht”?
Hoofdstuk 1: het recht als een geheel van gedragsregels
AFDELING 1 : ENKELE DEFINITIE
Rechtstheorie
= algemene rechtsleer (wat is recht in een bepaalde samenleving en in
een bepaalde tijd en ruimte, ontologische vraag (=zijnsleer)) +
rechtsvinding (interpretatie van de regels, epische vraag
(=kennisleer)).
A. Objectief recht versus Subjectief recht
- Objectief recht (le droit objectif)
Het geheel van gedragsregels met de specifieke
kenmerken die in een bepaalde samenleving op een bepaald
tijd gelden.
- Subjectief recht (les droit subjectifs)
Dit zijn juridisch bekrachtigde aanspraken en
bevoegdheden die een rechtssubject op bepaalde zaken of
op bepaalde personen kan uitoefenen om zijn doelstellingen te
verwezenlijken.
Bv. Ik heb een rechtspositie tov mijn eigen laptop, ik heb
eigendomsrecht op mijn laptop.
B. Publiekrecht versus privaatrecht
- Privaatrecht (le droit privé)
Het privaatrecht bevat rechtsregels die de private
rechtsverhouding tussen de burgers onderling regelen.
Het gaat om een horizontale rechtsverhouding, een
verhouding tussen gelijken.
Bv. Personenrecht, familierecht, erfrecht, goederenrecht,
handelsrecht,…
- Publiekrecht (le droit public)
Het publiekrecht regels de organisatie en het functioneren van
de overheid en bepaalt de rechtsverhouding tussen de
verschillende overheden en tussen de overheid en de
burgers. Het gaat om een verticale rechtsverhouding,
waarin de overheid sterker staat dan de burger, die het
staatsgezag moet ondergaan.
1
, Bv. Grondwettelijk recht, bestuursrecht, strafrecht,
fiscaal recht,….
Vakken met beide componenten zijn het economisch recht.
EXTRA:
- Materieel recht (le droit matériel)
Regels van materieel recht betreffen de inhoud van de
gedragsregels die voor rechtssubjecten rechten en plichten
met zich meebrengen.
- Formeelrecht = procesrecht (le droit procédural)
Regels van het formeel recht betreffen de handhaving van
het materieel recht (formeel recht is ondergeschikt aan het
materieel recht). Rechtshandhaving is pas aan de orde
1. Bronnen van het Belgisch privaatrecht
Bronnen van Belgisch privaatrecht (art 1.1 BW)
De belangrijkste bron van Belgisch burgerlijk recht is het Burgerlijk
Wetboek (BW) (le code civil). Het dateert van 21 maart 1804 en werd al
door Napoleon ingevoerd. Onder impuls van minister van Justitie Koen
Geens is met ingang van 1 november 2020 een nieuwe structuur voor
het Burgerlijk Wetboek met negen boeken ingevoerd.
- Oud BW en BW: de (her)codificatie is nog niet compleet
- Bijzondere wetten (les lois particulières)
Wetten die naast het BW bestaan, niet gecodificeerd in de
codex
specifieke wetten die afwijken van of een aanvulling vormen
op algemene wetten en gericht zijn op specifieke
onderwerpen, situaties of sectoren.
Behoren tot bevoegdheid v.d. gemeenschappen:
jeugdbeschermingsrecht en delen v.h. adoptierecht
Behoren tot bevoegdheid v.d. gewesten:
begraafplaatsen en lijkbezorging, bescherming v.h.
leefmilieu en wonen
- De gewoonte
Ongeschreven
gaat over situaties waarin bepaalde gewoonten of regels
een bindend karakter krijgen en algemeen aanvaard
worden, zelfs zonder dat ze expliciet in de wet zijn vastgelegd.
Gewoonten kunnen dus juridische gevolgen hebben.
2
, Hoofdelijke gehoudenheid à Bv. als 2 mensen samen
eenzelfde fout maken > voor het geheel van de schade
aansprakelijk worden gesteld
Schadevergoeding à Bv. verloving (nietig) > als één
partij niet tijdig laat weten dat de verloving wordt
beëindigd, kan de andere partij recht hebben op een
schadevergoeding.
- De algemene rechtsbeginselen
fundamentele normen en waarden die ten grondslag liggen
aan het rechtssysteem en die richting geven aan de
interpretatie en toepassing van wetten.
Staat NOOIT in de wet
2. Vervaging van klassieke onderscheiden
- Privaat <> publiek
Het privaatrecht wordt meer en meer onderdeel van het
dwingende recht
- Materieel <> formeel
Materieel = de inhoud van gedragregels
Formeel = handhaving van de materiële regels
Toepassing vh procerecht
De rechtsorde = meer en meer gelaagd (internationale laag, nationale
Belgische laag en regionale aspecten) (3 niveaus)
3. Rechtfeiten, rechthandelingen en rechtsgevolgen
Rechtssubject “Persoon” voor wie de rechtsnorm rechten en plichten
meebrengt.
Persoon is een verzamelterm vr een fysieke persoon maar
ook een rechtspersoon. Ze hebben allemaal rechten en
plichten maar niet exact dezelfde.
Rechtsfeiten Dit zijn feiten waaraan de rechtsregel gevolgen
verbindt. (brengt rechtsgevolg met zich mee). => niet
doelbewust om rechtsgevolgen op te wekken
Bv; een geboorte brengt zeer veel rechtsgevolgen met zich
mee.
Rechtshandeling Menselijke wilsverklaring à De wilsuiting waarbij een of meer
3
,en personen de bedoeling hebben om rechtsgevolgen te doen
ontstaan.
Bv; Door het rood licht rijden, euthanaieverklaring
Rechtsgevolgen Dit zijn gevolgen die het recht koppelt aan feiten die
beantwoorden aan de hypothese die in de norm vervat ligt.
= het recht gevolgen verbindt aan feiten die overeenkomen
met wat in de wet is beschreven.
AFDELING 2:CENTRALE ELEMENTEN IN HET BEGRIP RECHT
Geheel van Bevelen (bv de ouders zijn onderhoudsgeldig tov hun
gedragsregels kinderen) of verboden (=wegcode, bv je mag niet door
het rood licht rijden) van uiteenlopende intensiteit (bv
openbare orde: hoogst)
- Voor iedereen (bv. strafrecht)
- Voor bepaalde groepen (bv. gehuwden)
- Dwingende/imperatieve regels (men kan er niet
van afwijken, vooral publiekrecht)
- Aanvullende/suppletieve regels (er kan
gemakkelijk van afgeweken worden) (waarop
andere overeenkomsten primeren, bv eigen koop-
verkoopovereenkomst)
WANT bestaan nog andere gedragsregels dan juridische
gedragsregels: morele, religieuze…
Met een Hangt samen met bijkomende institutionele
institutioneel voorschriften: voor de formulering (à wetgevende
en macht) , toepassing (à uitvoerende macht) en
begripsmatig afdwinging van deze regels en de sanctionering bij
kader… overtreding (à rechterlijke macht)
…Opgelegd - Uitgevaardigd via wetgevende organen
door dat (Kamer van Volksvertegenwoordigers, deel
maatschappij - parlement voor federaal BE recht en Vlaams
parlement voor VL recht), democratisch verkozen
> uitgevaardigd
door de burgers
& gehandhaafd
… - Gehandhaafd via uitvoerende macht
(regering) en rechterlijke macht
privaatrecht: initiatief van burgeraanklager
publiekrecht: Procureur des Konings
(openbare aanklager vanuit overheid,
Openbaar Ministerie)
4
, !!! In sommige takken is afdwingbaarheid beperkt omdat
effectieve sancties ontbreken: bv. grondwettelijk recht &
volkenrecht
…Met een Rechtszekerheid: problemen in BE door juridisch-
ordenende technische vereisten => want België is een recht
functie in de onzekere maatschappij
maatschappij
- Voorspelbaarheid
(als doel) (door Niemand wordt geacht de wet te kennen OF
beperkingen aan iedereen wordt geacht de wet te kennen =>
eenieders dit is een heel belangrijk principe in ons
vrijheid) land, maar is totaal absurd
- Vastheid (nieuwe wetten zijn gewoon een
Kwaliteit ordening wijziging van een wet die al bestond)
afh van: 3 - Algemeenheid (minder uitzonderingen zodat het
parameters begrijpelijker wordt + meer en meer vraag naar
specifieke regelen voor bepaalde categorieën van
gevallen)
- Onderlinge consistentie (meeste wetten die nu
uitkomen zijn gewoon wijzigingen/aanvullingen
van bestaande wetten)
Rechtvaardigheid:
Is evolutief, begrip verandert afh van plaats en tijd
(evoluerende sociale normen in de maatschappij) maar
met harde kern van immer te respecteren essentiële
menselijke waarden (grondrechten, in meeste
grondwetten en sommige internationale conventies)
- Bv 10 jaar geleden waren er nog sancties op
buitenechtelijke kinderen.
- Bv. Als iemand van je familie werd doodgeslagen
had jij ook het recht om iemand dood te slaan.
Doeltreffendheid:
Middelen aangepast aan de doelstellingen. Als de
kamer van volksvertegenwoordigers een wet maakt
hebben ze een doelstelling (men wil iets bereiken). Deze
doelstelling is opgenomen in de memorie van toelichting
(eerste stuk in de aanloop naar een wetgevende
hervorming). Na een tijd wordt er hierin aangepast of
dat deze doelen gehaald zijn geweest. Er is geen
5
Deel I: Wat is “recht”?
Hoofdstuk 1: het recht als een geheel van gedragsregels
AFDELING 1 : ENKELE DEFINITIE
Rechtstheorie
= algemene rechtsleer (wat is recht in een bepaalde samenleving en in
een bepaalde tijd en ruimte, ontologische vraag (=zijnsleer)) +
rechtsvinding (interpretatie van de regels, epische vraag
(=kennisleer)).
A. Objectief recht versus Subjectief recht
- Objectief recht (le droit objectif)
Het geheel van gedragsregels met de specifieke
kenmerken die in een bepaalde samenleving op een bepaald
tijd gelden.
- Subjectief recht (les droit subjectifs)
Dit zijn juridisch bekrachtigde aanspraken en
bevoegdheden die een rechtssubject op bepaalde zaken of
op bepaalde personen kan uitoefenen om zijn doelstellingen te
verwezenlijken.
Bv. Ik heb een rechtspositie tov mijn eigen laptop, ik heb
eigendomsrecht op mijn laptop.
B. Publiekrecht versus privaatrecht
- Privaatrecht (le droit privé)
Het privaatrecht bevat rechtsregels die de private
rechtsverhouding tussen de burgers onderling regelen.
Het gaat om een horizontale rechtsverhouding, een
verhouding tussen gelijken.
Bv. Personenrecht, familierecht, erfrecht, goederenrecht,
handelsrecht,…
- Publiekrecht (le droit public)
Het publiekrecht regels de organisatie en het functioneren van
de overheid en bepaalt de rechtsverhouding tussen de
verschillende overheden en tussen de overheid en de
burgers. Het gaat om een verticale rechtsverhouding,
waarin de overheid sterker staat dan de burger, die het
staatsgezag moet ondergaan.
1
, Bv. Grondwettelijk recht, bestuursrecht, strafrecht,
fiscaal recht,….
Vakken met beide componenten zijn het economisch recht.
EXTRA:
- Materieel recht (le droit matériel)
Regels van materieel recht betreffen de inhoud van de
gedragsregels die voor rechtssubjecten rechten en plichten
met zich meebrengen.
- Formeelrecht = procesrecht (le droit procédural)
Regels van het formeel recht betreffen de handhaving van
het materieel recht (formeel recht is ondergeschikt aan het
materieel recht). Rechtshandhaving is pas aan de orde
1. Bronnen van het Belgisch privaatrecht
Bronnen van Belgisch privaatrecht (art 1.1 BW)
De belangrijkste bron van Belgisch burgerlijk recht is het Burgerlijk
Wetboek (BW) (le code civil). Het dateert van 21 maart 1804 en werd al
door Napoleon ingevoerd. Onder impuls van minister van Justitie Koen
Geens is met ingang van 1 november 2020 een nieuwe structuur voor
het Burgerlijk Wetboek met negen boeken ingevoerd.
- Oud BW en BW: de (her)codificatie is nog niet compleet
- Bijzondere wetten (les lois particulières)
Wetten die naast het BW bestaan, niet gecodificeerd in de
codex
specifieke wetten die afwijken van of een aanvulling vormen
op algemene wetten en gericht zijn op specifieke
onderwerpen, situaties of sectoren.
Behoren tot bevoegdheid v.d. gemeenschappen:
jeugdbeschermingsrecht en delen v.h. adoptierecht
Behoren tot bevoegdheid v.d. gewesten:
begraafplaatsen en lijkbezorging, bescherming v.h.
leefmilieu en wonen
- De gewoonte
Ongeschreven
gaat over situaties waarin bepaalde gewoonten of regels
een bindend karakter krijgen en algemeen aanvaard
worden, zelfs zonder dat ze expliciet in de wet zijn vastgelegd.
Gewoonten kunnen dus juridische gevolgen hebben.
2
, Hoofdelijke gehoudenheid à Bv. als 2 mensen samen
eenzelfde fout maken > voor het geheel van de schade
aansprakelijk worden gesteld
Schadevergoeding à Bv. verloving (nietig) > als één
partij niet tijdig laat weten dat de verloving wordt
beëindigd, kan de andere partij recht hebben op een
schadevergoeding.
- De algemene rechtsbeginselen
fundamentele normen en waarden die ten grondslag liggen
aan het rechtssysteem en die richting geven aan de
interpretatie en toepassing van wetten.
Staat NOOIT in de wet
2. Vervaging van klassieke onderscheiden
- Privaat <> publiek
Het privaatrecht wordt meer en meer onderdeel van het
dwingende recht
- Materieel <> formeel
Materieel = de inhoud van gedragregels
Formeel = handhaving van de materiële regels
Toepassing vh procerecht
De rechtsorde = meer en meer gelaagd (internationale laag, nationale
Belgische laag en regionale aspecten) (3 niveaus)
3. Rechtfeiten, rechthandelingen en rechtsgevolgen
Rechtssubject “Persoon” voor wie de rechtsnorm rechten en plichten
meebrengt.
Persoon is een verzamelterm vr een fysieke persoon maar
ook een rechtspersoon. Ze hebben allemaal rechten en
plichten maar niet exact dezelfde.
Rechtsfeiten Dit zijn feiten waaraan de rechtsregel gevolgen
verbindt. (brengt rechtsgevolg met zich mee). => niet
doelbewust om rechtsgevolgen op te wekken
Bv; een geboorte brengt zeer veel rechtsgevolgen met zich
mee.
Rechtshandeling Menselijke wilsverklaring à De wilsuiting waarbij een of meer
3
,en personen de bedoeling hebben om rechtsgevolgen te doen
ontstaan.
Bv; Door het rood licht rijden, euthanaieverklaring
Rechtsgevolgen Dit zijn gevolgen die het recht koppelt aan feiten die
beantwoorden aan de hypothese die in de norm vervat ligt.
= het recht gevolgen verbindt aan feiten die overeenkomen
met wat in de wet is beschreven.
AFDELING 2:CENTRALE ELEMENTEN IN HET BEGRIP RECHT
Geheel van Bevelen (bv de ouders zijn onderhoudsgeldig tov hun
gedragsregels kinderen) of verboden (=wegcode, bv je mag niet door
het rood licht rijden) van uiteenlopende intensiteit (bv
openbare orde: hoogst)
- Voor iedereen (bv. strafrecht)
- Voor bepaalde groepen (bv. gehuwden)
- Dwingende/imperatieve regels (men kan er niet
van afwijken, vooral publiekrecht)
- Aanvullende/suppletieve regels (er kan
gemakkelijk van afgeweken worden) (waarop
andere overeenkomsten primeren, bv eigen koop-
verkoopovereenkomst)
WANT bestaan nog andere gedragsregels dan juridische
gedragsregels: morele, religieuze…
Met een Hangt samen met bijkomende institutionele
institutioneel voorschriften: voor de formulering (à wetgevende
en macht) , toepassing (à uitvoerende macht) en
begripsmatig afdwinging van deze regels en de sanctionering bij
kader… overtreding (à rechterlijke macht)
…Opgelegd - Uitgevaardigd via wetgevende organen
door dat (Kamer van Volksvertegenwoordigers, deel
maatschappij - parlement voor federaal BE recht en Vlaams
parlement voor VL recht), democratisch verkozen
> uitgevaardigd
door de burgers
& gehandhaafd
… - Gehandhaafd via uitvoerende macht
(regering) en rechterlijke macht
privaatrecht: initiatief van burgeraanklager
publiekrecht: Procureur des Konings
(openbare aanklager vanuit overheid,
Openbaar Ministerie)
4
, !!! In sommige takken is afdwingbaarheid beperkt omdat
effectieve sancties ontbreken: bv. grondwettelijk recht &
volkenrecht
…Met een Rechtszekerheid: problemen in BE door juridisch-
ordenende technische vereisten => want België is een recht
functie in de onzekere maatschappij
maatschappij
- Voorspelbaarheid
(als doel) (door Niemand wordt geacht de wet te kennen OF
beperkingen aan iedereen wordt geacht de wet te kennen =>
eenieders dit is een heel belangrijk principe in ons
vrijheid) land, maar is totaal absurd
- Vastheid (nieuwe wetten zijn gewoon een
Kwaliteit ordening wijziging van een wet die al bestond)
afh van: 3 - Algemeenheid (minder uitzonderingen zodat het
parameters begrijpelijker wordt + meer en meer vraag naar
specifieke regelen voor bepaalde categorieën van
gevallen)
- Onderlinge consistentie (meeste wetten die nu
uitkomen zijn gewoon wijzigingen/aanvullingen
van bestaande wetten)
Rechtvaardigheid:
Is evolutief, begrip verandert afh van plaats en tijd
(evoluerende sociale normen in de maatschappij) maar
met harde kern van immer te respecteren essentiële
menselijke waarden (grondrechten, in meeste
grondwetten en sommige internationale conventies)
- Bv 10 jaar geleden waren er nog sancties op
buitenechtelijke kinderen.
- Bv. Als iemand van je familie werd doodgeslagen
had jij ook het recht om iemand dood te slaan.
Doeltreffendheid:
Middelen aangepast aan de doelstellingen. Als de
kamer van volksvertegenwoordigers een wet maakt
hebben ze een doelstelling (men wil iets bereiken). Deze
doelstelling is opgenomen in de memorie van toelichting
(eerste stuk in de aanloop naar een wetgevende
hervorming). Na een tijd wordt er hierin aangepast of
dat deze doelen gehaald zijn geweest. Er is geen
5
