Instructie en leren - colleges
Jaap Schuitema, Marjolein Zee & Dorothy Duchatelet
College 1 - Introductie
Schuitema
Wat is leren?
Learning occurs when experience causes a relatively permanent change in an individual’s knowledge
or behaviour (Woolfolk, 2013). In deze definitie zit het cognitivisme en behaviorisme.
(Cognitieve) ontwikkeling
• Maturatie
- Spontane ontwikkeling
- Nature
• Leren
- Interactie met de omgeving
- Nurture
Informeel versus formeel leren: bij het koffieapparaat of in een schoolse setting
Verschillende opvattingen over leren:
Leertheorieën:
• Behaviorisme: gedragsverandering
• Cognitivisme: verandering in kennis ? Instructie
• Constructivisme: betekenis geven aan omgeving
Hieruit komen ideeën voort voor instructie. De relatie tussen leertheorieën en instructie is niet per se
vanzelfsprekend.
Wat is instructie?
• Brede opvatting: alles wat doelbewust wordt ingezet om het leren te bevorderen
• Leeromgeving: ‘het samenspel van alle maatregelen, materialen en begeleidingsvormen die erop
gericht zijn het leren van mensen te faciliteren’ (Simons, 1999)
Instructie op microniveau
• Actoren
- Instructieverantwoordelijken (docent, coach, trainer)
- Lerenden (leerling, student, medewerker)
• Organisatie
• Didactisch handelen
- Leerdoelen
- Leerinhouden
- Instructiestrategieën (werkvormen)
- Media: middelen / materialen
, - Toetsing
• Leerervaringen
• Context
Didactisch handelen (instructieactiviteiten) ↔ leeractiviteit → leren
Het idee van de instructie is om bepaalde leeractiviteiten te creëren. Wat leeractiviteiten zijn, hangt
weer af van de leertheorie.
• Leerlingkenmerken: individuele verschillen tussen leerlingen, interne eigenschappen van
leerlingen (bv. motivatie, zelfregulatie)
• Context: achtergrond kenmerken van leerlingen (bv. gender, SES), omgeving van de school etc.
Alles waar je niet doelbewust voor gekozen hebt.
Opdracht: Een geschiedenisdocent laat havo-4 leerlingen in groepjes van vier een opdracht
maken. Aan de hand van aan aantal teksten die de vooroorlogse situatie in Nederland en in
Duitsland beschrijven, moeten zij bedenken waarom de NSDAP in Duitsland wel heel succesvol
was, maar de NSB in Nederland veel minder.
• Wat is in dit voorbeeld de leerinhoud?
- De teksten
• Welke leerdoelen zou deze docent met deze opdracht kunnen hebben?
- Historisch redeneren en causaliteit inzien
• Wat is in dit voorbeeld de instructiestrategie en welke leeractiviteiten zou de docent hiermee
beogen?
- Instructiestrategie: leerlingen gezamenlijk een bepaald eindproduct laten maken, de taak
structureren
- Leeractiviteiten: samenwerken (co-constructie = constructivisme), communiceren,
beslissingen nemen, analyseren, verbanden leggen (cognitivisme), vergelijkingen maken
• Wat zou de docent nog meer kunnen doen om de beoogde leeractiviteiten te stimuleren en
de leerdoelen te behalen?
• Welke leerlingkenmerken en contextfactoren kunnen een rol spelen bij de keuzes van de
docent?
- Leerlingkenmerken: motivatie, samenwerkingsvaardigheden, zelfregulatie, dyslexie
- Contextfactoren: thuissituatie, voorkennis, migratie-achtergrond, SES
De lijst van Hattie
• Een meta-analyse over meta-analyses
• Een rangorde op basis van effectgroottes
• Effectgroottes zijn betekenisvol vanaf d=.40
- d=0 tot d=.20 zijn ontwikkelingseffecten
- d=.20 tot d=.40 zijn docenteffecten
Een evidence-based onderwijskundig referentiekader?
,Kritiek op de lijst van Hattie
• Effectgroottes minder dan d=.40 kunnen heel goed betekenisvol zijn
- Goed uitgevoerd onderzoek met voor- en nameting en controlegroep houdt rekening met
ontwikkelingseffecten en docenteffecten
- Goed uitgevoerd onderzoek laat zelfden een effectgrootte zien van .40 of meer
- Bij de interpretatie van de effectgrootte moet rekening gehouden worden met de duur van
de interventie
• Hattie maakt geen onderscheid in verschillen kwaliteit en onderzoeksdesign
- De kwaliteit van een meta-analyse wordt bepaald door de kwaliteit van de onderliggende
studies
• Het is onduidelijk hoe Hattie de effectgroottes berekend heeft
- De lijst is ook al een paar keer veranderd omdat de berekening werd gewijzigd.
• De categorieën zijn heel breed en er is niet gekeken naar moderatoren → zie voorbeeld over
huiswerk (Valcke, p.82)
- Feedback is bijvoorbeeld effectief: maar wat is goede feedback? Voor wie en in welke
omstandigheden?
Betekenis lijst van Hattie
• Op z’n best een grove indicatie van invloeden op leren
• Startpunt voor verder onderzoek
• Geen richtlijnen voor het ontwerpen van onderwijs
Evidence-based onderwijs
• Bij gebrek aan twijfel herken je de pseudowetenschapper
• Onderzoek toont aan dat een bepaalde aanpak, onder bepaalde omstandigheden, bij bepaalde
leerlingen, bepaalde leerresultaten laat zien.
College 2 - Wetenschappelijke grondslagen van het behaviorisme
Zee
Het belang van leertheorieën
Onderzoek (grondslagen van leren) brug van leertheorieën→ onderwijspraktijk (hoe richten we
ons onderwijs in)
• Leertheorie: een poging om te omschrijven hoe mensen en dieren leren. Het zijn psychologische
modellen die assumpties hebben over wat leren precies is, welke oorzaken daaraan ten grondslag
liggen en welke factoren daar een rol bij spelen (omgevingsfactoren die het leren beïnvloeden
etc.). Aan de ene kant is er de onderzoekkant, waar de grondslagen van leren belangrijk zijn. Aan
de andere kant is er de manier waarop we de onderwijspraktijk inrichten.
Praktische toepasbaarheid van leertheorieën
• Handvatten voor de onderwijspraktijk
• Welke onderwijskundige aanpakken werken het beste onder welke omstandigheden?
• Gebaseerd op wetenschappelijk geteste ideeën
• Voorspellingen doen over mogelijke leeruitkomsten
, • Maar ook: leertheorieën in het alledaagse leven!
Leertheorieën zijn complementair aan elkaar. De modellen zijn vaak gebaseerd op ideeën die
empirisch getoetst zijn. Leertheorieën zijn doordrenkt in ons alledaagse leven. Voorbeelden van het
behaviorisme:
• Efteling muziek in de IJpassage.
• Prestatiebeurs voor leraren.
• Roetfilter voor Dieselauto’s.
• Religieuze prikkels zoals geen seks voor het huwelijk.
Belangrijke begrippen, theorieën en denkers
Theorie: Begrippen: Denkers:
• Empirisme • Memoriseren • Ebbinghaus
• Behaviorisme • Klassieke conditionering • Thorndike
• Operante conditionering • Skinner
• Contiguïteit, gelijkheid, • Pavlov
contrasten
• Stimulus-respons
• Positieve/negatieve
bekrachtiging
• Modeling
Grondslagen van leren
Leren vanuit het empirisme
• Een pure empirist veronderstelt dat je ter
wereld komt als een tabula rasa. Door
ervaringen en interacties doe je kennis op.
Hoe meer ervaringen je op doet, des te beter
kennis beklijft en des te beter je leert.
Leren ontstaat door:
• Voldoende interactie tussen lerende en omgeving
• Voldoende bekrachtiging van gewenst gedrag
• Succes of falen ligt bij de omgeving
Jaap Schuitema, Marjolein Zee & Dorothy Duchatelet
College 1 - Introductie
Schuitema
Wat is leren?
Learning occurs when experience causes a relatively permanent change in an individual’s knowledge
or behaviour (Woolfolk, 2013). In deze definitie zit het cognitivisme en behaviorisme.
(Cognitieve) ontwikkeling
• Maturatie
- Spontane ontwikkeling
- Nature
• Leren
- Interactie met de omgeving
- Nurture
Informeel versus formeel leren: bij het koffieapparaat of in een schoolse setting
Verschillende opvattingen over leren:
Leertheorieën:
• Behaviorisme: gedragsverandering
• Cognitivisme: verandering in kennis ? Instructie
• Constructivisme: betekenis geven aan omgeving
Hieruit komen ideeën voort voor instructie. De relatie tussen leertheorieën en instructie is niet per se
vanzelfsprekend.
Wat is instructie?
• Brede opvatting: alles wat doelbewust wordt ingezet om het leren te bevorderen
• Leeromgeving: ‘het samenspel van alle maatregelen, materialen en begeleidingsvormen die erop
gericht zijn het leren van mensen te faciliteren’ (Simons, 1999)
Instructie op microniveau
• Actoren
- Instructieverantwoordelijken (docent, coach, trainer)
- Lerenden (leerling, student, medewerker)
• Organisatie
• Didactisch handelen
- Leerdoelen
- Leerinhouden
- Instructiestrategieën (werkvormen)
- Media: middelen / materialen
, - Toetsing
• Leerervaringen
• Context
Didactisch handelen (instructieactiviteiten) ↔ leeractiviteit → leren
Het idee van de instructie is om bepaalde leeractiviteiten te creëren. Wat leeractiviteiten zijn, hangt
weer af van de leertheorie.
• Leerlingkenmerken: individuele verschillen tussen leerlingen, interne eigenschappen van
leerlingen (bv. motivatie, zelfregulatie)
• Context: achtergrond kenmerken van leerlingen (bv. gender, SES), omgeving van de school etc.
Alles waar je niet doelbewust voor gekozen hebt.
Opdracht: Een geschiedenisdocent laat havo-4 leerlingen in groepjes van vier een opdracht
maken. Aan de hand van aan aantal teksten die de vooroorlogse situatie in Nederland en in
Duitsland beschrijven, moeten zij bedenken waarom de NSDAP in Duitsland wel heel succesvol
was, maar de NSB in Nederland veel minder.
• Wat is in dit voorbeeld de leerinhoud?
- De teksten
• Welke leerdoelen zou deze docent met deze opdracht kunnen hebben?
- Historisch redeneren en causaliteit inzien
• Wat is in dit voorbeeld de instructiestrategie en welke leeractiviteiten zou de docent hiermee
beogen?
- Instructiestrategie: leerlingen gezamenlijk een bepaald eindproduct laten maken, de taak
structureren
- Leeractiviteiten: samenwerken (co-constructie = constructivisme), communiceren,
beslissingen nemen, analyseren, verbanden leggen (cognitivisme), vergelijkingen maken
• Wat zou de docent nog meer kunnen doen om de beoogde leeractiviteiten te stimuleren en
de leerdoelen te behalen?
• Welke leerlingkenmerken en contextfactoren kunnen een rol spelen bij de keuzes van de
docent?
- Leerlingkenmerken: motivatie, samenwerkingsvaardigheden, zelfregulatie, dyslexie
- Contextfactoren: thuissituatie, voorkennis, migratie-achtergrond, SES
De lijst van Hattie
• Een meta-analyse over meta-analyses
• Een rangorde op basis van effectgroottes
• Effectgroottes zijn betekenisvol vanaf d=.40
- d=0 tot d=.20 zijn ontwikkelingseffecten
- d=.20 tot d=.40 zijn docenteffecten
Een evidence-based onderwijskundig referentiekader?
,Kritiek op de lijst van Hattie
• Effectgroottes minder dan d=.40 kunnen heel goed betekenisvol zijn
- Goed uitgevoerd onderzoek met voor- en nameting en controlegroep houdt rekening met
ontwikkelingseffecten en docenteffecten
- Goed uitgevoerd onderzoek laat zelfden een effectgrootte zien van .40 of meer
- Bij de interpretatie van de effectgrootte moet rekening gehouden worden met de duur van
de interventie
• Hattie maakt geen onderscheid in verschillen kwaliteit en onderzoeksdesign
- De kwaliteit van een meta-analyse wordt bepaald door de kwaliteit van de onderliggende
studies
• Het is onduidelijk hoe Hattie de effectgroottes berekend heeft
- De lijst is ook al een paar keer veranderd omdat de berekening werd gewijzigd.
• De categorieën zijn heel breed en er is niet gekeken naar moderatoren → zie voorbeeld over
huiswerk (Valcke, p.82)
- Feedback is bijvoorbeeld effectief: maar wat is goede feedback? Voor wie en in welke
omstandigheden?
Betekenis lijst van Hattie
• Op z’n best een grove indicatie van invloeden op leren
• Startpunt voor verder onderzoek
• Geen richtlijnen voor het ontwerpen van onderwijs
Evidence-based onderwijs
• Bij gebrek aan twijfel herken je de pseudowetenschapper
• Onderzoek toont aan dat een bepaalde aanpak, onder bepaalde omstandigheden, bij bepaalde
leerlingen, bepaalde leerresultaten laat zien.
College 2 - Wetenschappelijke grondslagen van het behaviorisme
Zee
Het belang van leertheorieën
Onderzoek (grondslagen van leren) brug van leertheorieën→ onderwijspraktijk (hoe richten we
ons onderwijs in)
• Leertheorie: een poging om te omschrijven hoe mensen en dieren leren. Het zijn psychologische
modellen die assumpties hebben over wat leren precies is, welke oorzaken daaraan ten grondslag
liggen en welke factoren daar een rol bij spelen (omgevingsfactoren die het leren beïnvloeden
etc.). Aan de ene kant is er de onderzoekkant, waar de grondslagen van leren belangrijk zijn. Aan
de andere kant is er de manier waarop we de onderwijspraktijk inrichten.
Praktische toepasbaarheid van leertheorieën
• Handvatten voor de onderwijspraktijk
• Welke onderwijskundige aanpakken werken het beste onder welke omstandigheden?
• Gebaseerd op wetenschappelijk geteste ideeën
• Voorspellingen doen over mogelijke leeruitkomsten
, • Maar ook: leertheorieën in het alledaagse leven!
Leertheorieën zijn complementair aan elkaar. De modellen zijn vaak gebaseerd op ideeën die
empirisch getoetst zijn. Leertheorieën zijn doordrenkt in ons alledaagse leven. Voorbeelden van het
behaviorisme:
• Efteling muziek in de IJpassage.
• Prestatiebeurs voor leraren.
• Roetfilter voor Dieselauto’s.
• Religieuze prikkels zoals geen seks voor het huwelijk.
Belangrijke begrippen, theorieën en denkers
Theorie: Begrippen: Denkers:
• Empirisme • Memoriseren • Ebbinghaus
• Behaviorisme • Klassieke conditionering • Thorndike
• Operante conditionering • Skinner
• Contiguïteit, gelijkheid, • Pavlov
contrasten
• Stimulus-respons
• Positieve/negatieve
bekrachtiging
• Modeling
Grondslagen van leren
Leren vanuit het empirisme
• Een pure empirist veronderstelt dat je ter
wereld komt als een tabula rasa. Door
ervaringen en interacties doe je kennis op.
Hoe meer ervaringen je op doet, des te beter
kennis beklijft en des te beter je leert.
Leren ontstaat door:
• Voldoende interactie tussen lerende en omgeving
• Voldoende bekrachtiging van gewenst gedrag
• Succes of falen ligt bij de omgeving
