Bewustzijnsfilosofie TiU
8 Questions of the Conscious Mind - Dooremalen / Consciousness - Blackmore
MechteldC
Samenvatting Bewustzijnsfilosofie
-Hoofdstuk 1 - What is the conscious mind?-
Er zijn verschillende definities over wat filosofie is:
1. Conceptueel onderzoek: Empirisch onderzoek levert een wetenschappelijk
wereldbeeld. Het normale wereldbeeld is het manifeste wereldbeeld, oftewel hoe het
aan ons voorkomt. Filosofie is daar: wat bedoel je met term X? (X = God, leven,
intelligentie etc). Je kijkt hier naar de link tussen deze wereldbeelden.
2. Conceptuele verheldering: Je kijkt verder dan slechts wat iemand met de concepten
bedoelt, je probeert met wetenschap die concepten bij te stellen.
3. Grondslagenonderzoek/geldigheidswetenschap: kijken of de termen die worden
gebruikt in wetenschap wel geldig zijn. (Bijvoorbeeld: is “causaliteit” wel een geldig
begrip?).
4. Perspectiefwisseling: Op de middelbare school wordt vaak getraind in het wisselen van
perspectief. Dit zorgt ervoor dat je misschien wel tot betere oplossingen kan komen.
5. Zoektocht naar de waarheid: Vroeger in het oude Griekenland waren er docenten
(sofisten) die jonge mannen leerden argumenteren. Het ging hierbij niet om de waarheid,
maar om het overtuigen van anderen. Socrates verzette zich hiertegen.
6. Al het bovenstaande. We willen weten wat we bedoelen met onze concepten, we willen
dat ze geldig zijn, en om daarachter te komen moeten we soms een ander perspectief
innemen, zodat we alles zo helder en duidelijk mogelijk krijgen.
Filosofie is nuttig voor psychologen omdat je academisch leert denken, je leert door filosofie
kritisch te denken over bijvoorbeeld ethische vragen. In dit vak gaan we kritisch denken over de
geest, de psyche en bewustzijn.
Er zijn drie vormen van bewustzijn:
1. Bewuste ervaringen (phenomenal experiences): De ervaringen van geuren, smaken
etc. Qualia zijn deze kwalitatieve aspecten van ervaringen. What-it-is-likeness is hoe
het is om iets te zijn, wij kunnen de qualia van een vleermuis bijvoorbeeld nooit
meemaken.
2. Cognitie (cognitive state): bewustzijn heeft intentionaliteit, het gaat ergens over. Een
propositionele attitude (PA) is de betekenis van een zin. In het Nederlands en Engels
betekenen de zinnen: “Ik houd van koffie” en “I like coffee” hetzelfde, ze hebben
dezelfde propositie. Daarnaast kun je een attitude aannemen ten opzichte van de
propositie, zoals geloven, denken, hopen of willen. Het zijn discrete entiteiten, de een
heeft geen invloed op de andere. Bijvoorbeeld geloven dat het regent heeft geen invloed
op het geloof dat de Eiffeltoren in Parijs staat.
1
, Bewustzijnsfilosofie TiU
8 Questions of the Conscious Mind - Dooremalen / Consciousness - Blackmore
MechteldC
3. Emoties: deze vorm van bewustzijn is een combinatie van een ervaring en cognitieve
toestand. Ze hebben dus een kwalitatief karakter (qualia) en intentionaliteit. Bijvoorbeeld
wanneer je verliefd bent gaat dat over iemand (intentionaliteit) en het heeft een bepaalde
ervaring (qualia).
Onbewuste gedachten (unconscious mind) kunnen bewuste g edachten (conscious mind)
worden. Er zijn ook processen waar je je nooit bewust van zult zijn, zoals de staat van het brein
die je hartslag aanstuurt, maar dit zijn geen unconscious of conscious states, omdat het geen
mentale processen zijn.
Het algemene probleem van bewustzijn is: “Hoe past bewustzijn in de fysische wereld?”
Er zijn drie subproblemen gegeven de drie (initiële) mentale categorieën:
1. Hoe verhouden bewuste ervaringen z ich tot de (rest van de) fysische wereld, met name
tot het lichaam, met name tot het brein?
2. Hoe verhouden cognitieve toestanden zich tot de (rest van de) fysische wereld, met
name tot het lichaam, met name tot het brein?
3. Hoe verhouden emoties zich tot de (rest van de) fysische wereld, met name tot het
lichaam, met name tot het brein?
Als je weet hoe ervaringen in de wereld passen en hoe cognitieve toestanden in de wereld
passen, weet je dat ook voor emoties, omdat de emoties een combinatie zijn van qualia en
intentionaliteit. De vragen zijn dus eigenlijk:
1. Hoe passen qualia in de fysieke wereld?
2. Hoe past intentionaliteit in de fysieke wereld?
Er zijn 8 stromingen die hier een idee over hebben, deze worden in de komende hoofdstukken
besproken:
1. Substantie-dualisme: de geest bestaat onafhankelijk van het lichaam en vice versa;
2. Idealisme: de fysische wereld is afhankelijk van de geestelijke wereld;
3. Behaviorisme: de geest is eigenlijk gedrag;
4. Reductionisme / identiteitstheorie: mentale toestanden zijn hersentoestanden;
5. Eliminativisme: de geest bestaat niet;
6. Functionalisme: mentale toestanden worden gerealiseerd door hersentoestanden;
7. Connectionisme;
8. Embodied (belichaamd) & Embedded (ingebedde) en zelfs Extended (uitgebreide)
mind.
2
, Bewustzijnsfilosofie TiU
8 Questions of the Conscious Mind - Dooremalen / Consciousness - Blackmore
MechteldC
-Hoofdstuk 2 Can the mind function separately from-
-the brain?- Substantie-dualisme-
Mensen hebben dualistische intuïties, het idee dat lichaam en geest twee verschillende
dingen zijn die los van elkaar bestaan en functioneren.
Een substantie is datgene wat op zichzelf kan bestaan, volgens het substantie-dualisme zijn
er twee substanties:
1. Res cogitans (de denkende substantie, essentiele eigenschap: denken)
2. Res extensa (de uitgebreide substantie, essentiele eigenschap: uitgebreid zijn)
René Descartes was de verdediger hiervan. Hij wilde weten hoe we zekere kennis kunnen
verkrijgen. Hij begon systematisch aan alles te twijfelen. Hij vond dat onze zintuigen ons
bedriegen. Hij begon onder andere te twijfelen aan of we wel wakker zijn, of we wel een lichaam
hebben en of twee plus twee wel vier is. Hij kwam met het idee van een demoon die ons laat
geloven dat deze wereld echt is, terwijl dat niet waar is. Oftewel, hij twijfelde aan alles. Echter
besefte hij dat hij niet kon twijfelen aan het feit dat hij twijfelde, dus dat hij dacht, waaruit hij
concludeerde dat hij bestaat: Cogito ergo sum (ik denk, dus ik ben). Dus hij is een res
cogitans: een denkende substantie. Dit weet hij omdat hij het helder en duidelijk inziet. Zijn
volgende inzicht is dat God bestaat. Dit omdat hij het idee heeft van perfectie, hij is zelf niet
perfect, dus hij kan het idee van perfectie niet zelf verzonnen hebben, God heeft dit idee
gebracht. God is een perfect wezen, dus God bestaat, anders was hij niet perfect. Daarna stelt
hij dat God goed is, dus hij bedriegt Descartes niet, dus er is geen demoon die hem voor de gek
houdt. Dus heeft hij een lichaam, oftewel naast een res cogitans ook een res extensa.
Het probleem met substantie-dualisme is het interactieprobleem (Patrick Swayze probleem).
Het is niet duidelijk hoe een niet-fysische substantie (geest) een fysische substantie (het
lichaam) kan aansturen. Elizabeth van Bohemen vroeg dit aan Descartes. Descartes weet het
niet, want aan de ene kant zijn we duidelijk twee substanties, maar aan de andere kant
interacteren ze. Hij komt met het idee dat deze interactie plaatsvindt in de pijnappelklier. Een
suggestie van hem is dat God die interactie regelt. Hieruit ontstaan twee visies:
● Occasionalisme (Malebranche): alleen God is de ware oorzaak van dingen in de
wereld. Dus lijkt het slechts dat je wens van het bewegen van je hand de oorzaak is van
die gebeurtenis, echter is deze wens de gelegenheid (occasion) voor God om je hand te
bewegen.
● Parallellisme (Geulincx & Leibniz): Wanneer twee klokken parallel lopen, zullen ze
tegelijkertijd luiden. Dit is een analogie voor de denkende substantie en de uitgebreide
substantie. De wens voor het bewegen van je hand en de daadwerkelijke beweging
komen tegelijk voor, omdat de denkende en uitgebreide substantie parallel lopen, er is
geen causale reactie, dit lijkt slechts zo.
3
, Bewustzijnsfilosofie TiU
8 Questions of the Conscious Mind - Dooremalen / Consciousness - Blackmore
MechteldC
Deze twee blijven steken met het probleem dat niet duidelijk is hoe God dit dan doet.
Het interactieprobleem is dus een groot probleem voor het substantie-dualisme. Het neemt de
wetenschap niet serieus en dus moeten we deze visie ook niet serieus nemen.
-Hoofdstuk 3 - Is there only mind?- I dealisme-
De oplossing van George Berkeley voor het interactieprobleem was het idealisme
(immaterialisme). Hij stelde dat er maar één substantie is: de geestelijke substantie. Dit is
een vorm van monisme, de positie dat er maar één substantie is: de geestelijke, fysische of
nog heel wat anders. Hij zegt dat het materiële afhankelijk is van het geestelijke. Hij stelt: “Esse
est percipi”, oftewel: “Zijn is waargenomen worden”. Berkeley gaat uit van empirisme, het idee
dat we kennis vergaren via de ervaring door de waarneming. Volgens Berkeley kunnen we geen
substantie zien, maar wel eigenschappen daarvan die kunnen worden waargenomen, zoals
geuren, kleuren, smaken etc. (dit zijn secundaire eigenschappen volgens L ocke). Deze zijn
afhankelijk van de waarneming. Bijvoorbeeld wanneer je een koude hand in water steekt voelt
dat anders dan als je een warme hand in datzelfde water steekt. Je beoordeelt het water dus
aan de hand van hoe je het waarneemt, dus secundaire eigenschappen hangen af van de
waarnemer. Volgens Berkeley bestaan secundaire eigenschappen niet in de wereld zelf, maar
enkel wanneer we ze waarnemen.
Volgens Locke zijn er ook primaire kwaliteiten, eigenschappen die wel onafhankelijk van een
waarnemer bestaan, bijvoorbeeld grootte en hoogte. Berkeley trok dit in twijfel en stelde dat een
object niet bestaat als het niet wordt waargenomen (esse est percipi), maar wist dat zijn lezers
dit niet zomaar aan zouden nemen. Hierom schreef hij een dialoog tussen Hylas (de stofman)
en Philonous ( de geestminnaar), waarin Philonous, Hylas overtuigde van zijn gelijk. Dit deed hij
met het argument dat een insect een boom als veel groter waarneemt dan een mens. Oftewel
de manier waarop we grootte waarnemen is ook afhankelijk van de waarnemer, dus grootte en
alle andere eigenschappen zijn secundaire eigenschappen. Echter maakte hij een fout. Of iets
groot of klein is, hangt af van de waarnemer, maar de werkelijke hoogte/grootte niet. Hetzelfde
geldt voor de temperatuur van het water, of het warm of koud is hangt af van de waarnemer,
maar de temperatuur niet, die is onafhankelijk van de waarnemer. Volgens Berkeley bestaan
dingen slechts als ze waargenomen worden, dus als bier in de koelkast niet wordt
waargenomen, is het er niet. Zijn oplossing hiervoor is dat God alles altijd ziet, dus dat het altijd
wordt waargenomen en er dus is.
Het idealisme neemt de wetenschap niet serieus, want er worden bovennatuurlijke zaken
bijgehaald, dus we moeten het verwerpen.
4
8 Questions of the Conscious Mind - Dooremalen / Consciousness - Blackmore
MechteldC
Samenvatting Bewustzijnsfilosofie
-Hoofdstuk 1 - What is the conscious mind?-
Er zijn verschillende definities over wat filosofie is:
1. Conceptueel onderzoek: Empirisch onderzoek levert een wetenschappelijk
wereldbeeld. Het normale wereldbeeld is het manifeste wereldbeeld, oftewel hoe het
aan ons voorkomt. Filosofie is daar: wat bedoel je met term X? (X = God, leven,
intelligentie etc). Je kijkt hier naar de link tussen deze wereldbeelden.
2. Conceptuele verheldering: Je kijkt verder dan slechts wat iemand met de concepten
bedoelt, je probeert met wetenschap die concepten bij te stellen.
3. Grondslagenonderzoek/geldigheidswetenschap: kijken of de termen die worden
gebruikt in wetenschap wel geldig zijn. (Bijvoorbeeld: is “causaliteit” wel een geldig
begrip?).
4. Perspectiefwisseling: Op de middelbare school wordt vaak getraind in het wisselen van
perspectief. Dit zorgt ervoor dat je misschien wel tot betere oplossingen kan komen.
5. Zoektocht naar de waarheid: Vroeger in het oude Griekenland waren er docenten
(sofisten) die jonge mannen leerden argumenteren. Het ging hierbij niet om de waarheid,
maar om het overtuigen van anderen. Socrates verzette zich hiertegen.
6. Al het bovenstaande. We willen weten wat we bedoelen met onze concepten, we willen
dat ze geldig zijn, en om daarachter te komen moeten we soms een ander perspectief
innemen, zodat we alles zo helder en duidelijk mogelijk krijgen.
Filosofie is nuttig voor psychologen omdat je academisch leert denken, je leert door filosofie
kritisch te denken over bijvoorbeeld ethische vragen. In dit vak gaan we kritisch denken over de
geest, de psyche en bewustzijn.
Er zijn drie vormen van bewustzijn:
1. Bewuste ervaringen (phenomenal experiences): De ervaringen van geuren, smaken
etc. Qualia zijn deze kwalitatieve aspecten van ervaringen. What-it-is-likeness is hoe
het is om iets te zijn, wij kunnen de qualia van een vleermuis bijvoorbeeld nooit
meemaken.
2. Cognitie (cognitive state): bewustzijn heeft intentionaliteit, het gaat ergens over. Een
propositionele attitude (PA) is de betekenis van een zin. In het Nederlands en Engels
betekenen de zinnen: “Ik houd van koffie” en “I like coffee” hetzelfde, ze hebben
dezelfde propositie. Daarnaast kun je een attitude aannemen ten opzichte van de
propositie, zoals geloven, denken, hopen of willen. Het zijn discrete entiteiten, de een
heeft geen invloed op de andere. Bijvoorbeeld geloven dat het regent heeft geen invloed
op het geloof dat de Eiffeltoren in Parijs staat.
1
, Bewustzijnsfilosofie TiU
8 Questions of the Conscious Mind - Dooremalen / Consciousness - Blackmore
MechteldC
3. Emoties: deze vorm van bewustzijn is een combinatie van een ervaring en cognitieve
toestand. Ze hebben dus een kwalitatief karakter (qualia) en intentionaliteit. Bijvoorbeeld
wanneer je verliefd bent gaat dat over iemand (intentionaliteit) en het heeft een bepaalde
ervaring (qualia).
Onbewuste gedachten (unconscious mind) kunnen bewuste g edachten (conscious mind)
worden. Er zijn ook processen waar je je nooit bewust van zult zijn, zoals de staat van het brein
die je hartslag aanstuurt, maar dit zijn geen unconscious of conscious states, omdat het geen
mentale processen zijn.
Het algemene probleem van bewustzijn is: “Hoe past bewustzijn in de fysische wereld?”
Er zijn drie subproblemen gegeven de drie (initiële) mentale categorieën:
1. Hoe verhouden bewuste ervaringen z ich tot de (rest van de) fysische wereld, met name
tot het lichaam, met name tot het brein?
2. Hoe verhouden cognitieve toestanden zich tot de (rest van de) fysische wereld, met
name tot het lichaam, met name tot het brein?
3. Hoe verhouden emoties zich tot de (rest van de) fysische wereld, met name tot het
lichaam, met name tot het brein?
Als je weet hoe ervaringen in de wereld passen en hoe cognitieve toestanden in de wereld
passen, weet je dat ook voor emoties, omdat de emoties een combinatie zijn van qualia en
intentionaliteit. De vragen zijn dus eigenlijk:
1. Hoe passen qualia in de fysieke wereld?
2. Hoe past intentionaliteit in de fysieke wereld?
Er zijn 8 stromingen die hier een idee over hebben, deze worden in de komende hoofdstukken
besproken:
1. Substantie-dualisme: de geest bestaat onafhankelijk van het lichaam en vice versa;
2. Idealisme: de fysische wereld is afhankelijk van de geestelijke wereld;
3. Behaviorisme: de geest is eigenlijk gedrag;
4. Reductionisme / identiteitstheorie: mentale toestanden zijn hersentoestanden;
5. Eliminativisme: de geest bestaat niet;
6. Functionalisme: mentale toestanden worden gerealiseerd door hersentoestanden;
7. Connectionisme;
8. Embodied (belichaamd) & Embedded (ingebedde) en zelfs Extended (uitgebreide)
mind.
2
, Bewustzijnsfilosofie TiU
8 Questions of the Conscious Mind - Dooremalen / Consciousness - Blackmore
MechteldC
-Hoofdstuk 2 Can the mind function separately from-
-the brain?- Substantie-dualisme-
Mensen hebben dualistische intuïties, het idee dat lichaam en geest twee verschillende
dingen zijn die los van elkaar bestaan en functioneren.
Een substantie is datgene wat op zichzelf kan bestaan, volgens het substantie-dualisme zijn
er twee substanties:
1. Res cogitans (de denkende substantie, essentiele eigenschap: denken)
2. Res extensa (de uitgebreide substantie, essentiele eigenschap: uitgebreid zijn)
René Descartes was de verdediger hiervan. Hij wilde weten hoe we zekere kennis kunnen
verkrijgen. Hij begon systematisch aan alles te twijfelen. Hij vond dat onze zintuigen ons
bedriegen. Hij begon onder andere te twijfelen aan of we wel wakker zijn, of we wel een lichaam
hebben en of twee plus twee wel vier is. Hij kwam met het idee van een demoon die ons laat
geloven dat deze wereld echt is, terwijl dat niet waar is. Oftewel, hij twijfelde aan alles. Echter
besefte hij dat hij niet kon twijfelen aan het feit dat hij twijfelde, dus dat hij dacht, waaruit hij
concludeerde dat hij bestaat: Cogito ergo sum (ik denk, dus ik ben). Dus hij is een res
cogitans: een denkende substantie. Dit weet hij omdat hij het helder en duidelijk inziet. Zijn
volgende inzicht is dat God bestaat. Dit omdat hij het idee heeft van perfectie, hij is zelf niet
perfect, dus hij kan het idee van perfectie niet zelf verzonnen hebben, God heeft dit idee
gebracht. God is een perfect wezen, dus God bestaat, anders was hij niet perfect. Daarna stelt
hij dat God goed is, dus hij bedriegt Descartes niet, dus er is geen demoon die hem voor de gek
houdt. Dus heeft hij een lichaam, oftewel naast een res cogitans ook een res extensa.
Het probleem met substantie-dualisme is het interactieprobleem (Patrick Swayze probleem).
Het is niet duidelijk hoe een niet-fysische substantie (geest) een fysische substantie (het
lichaam) kan aansturen. Elizabeth van Bohemen vroeg dit aan Descartes. Descartes weet het
niet, want aan de ene kant zijn we duidelijk twee substanties, maar aan de andere kant
interacteren ze. Hij komt met het idee dat deze interactie plaatsvindt in de pijnappelklier. Een
suggestie van hem is dat God die interactie regelt. Hieruit ontstaan twee visies:
● Occasionalisme (Malebranche): alleen God is de ware oorzaak van dingen in de
wereld. Dus lijkt het slechts dat je wens van het bewegen van je hand de oorzaak is van
die gebeurtenis, echter is deze wens de gelegenheid (occasion) voor God om je hand te
bewegen.
● Parallellisme (Geulincx & Leibniz): Wanneer twee klokken parallel lopen, zullen ze
tegelijkertijd luiden. Dit is een analogie voor de denkende substantie en de uitgebreide
substantie. De wens voor het bewegen van je hand en de daadwerkelijke beweging
komen tegelijk voor, omdat de denkende en uitgebreide substantie parallel lopen, er is
geen causale reactie, dit lijkt slechts zo.
3
, Bewustzijnsfilosofie TiU
8 Questions of the Conscious Mind - Dooremalen / Consciousness - Blackmore
MechteldC
Deze twee blijven steken met het probleem dat niet duidelijk is hoe God dit dan doet.
Het interactieprobleem is dus een groot probleem voor het substantie-dualisme. Het neemt de
wetenschap niet serieus en dus moeten we deze visie ook niet serieus nemen.
-Hoofdstuk 3 - Is there only mind?- I dealisme-
De oplossing van George Berkeley voor het interactieprobleem was het idealisme
(immaterialisme). Hij stelde dat er maar één substantie is: de geestelijke substantie. Dit is
een vorm van monisme, de positie dat er maar één substantie is: de geestelijke, fysische of
nog heel wat anders. Hij zegt dat het materiële afhankelijk is van het geestelijke. Hij stelt: “Esse
est percipi”, oftewel: “Zijn is waargenomen worden”. Berkeley gaat uit van empirisme, het idee
dat we kennis vergaren via de ervaring door de waarneming. Volgens Berkeley kunnen we geen
substantie zien, maar wel eigenschappen daarvan die kunnen worden waargenomen, zoals
geuren, kleuren, smaken etc. (dit zijn secundaire eigenschappen volgens L ocke). Deze zijn
afhankelijk van de waarneming. Bijvoorbeeld wanneer je een koude hand in water steekt voelt
dat anders dan als je een warme hand in datzelfde water steekt. Je beoordeelt het water dus
aan de hand van hoe je het waarneemt, dus secundaire eigenschappen hangen af van de
waarnemer. Volgens Berkeley bestaan secundaire eigenschappen niet in de wereld zelf, maar
enkel wanneer we ze waarnemen.
Volgens Locke zijn er ook primaire kwaliteiten, eigenschappen die wel onafhankelijk van een
waarnemer bestaan, bijvoorbeeld grootte en hoogte. Berkeley trok dit in twijfel en stelde dat een
object niet bestaat als het niet wordt waargenomen (esse est percipi), maar wist dat zijn lezers
dit niet zomaar aan zouden nemen. Hierom schreef hij een dialoog tussen Hylas (de stofman)
en Philonous ( de geestminnaar), waarin Philonous, Hylas overtuigde van zijn gelijk. Dit deed hij
met het argument dat een insect een boom als veel groter waarneemt dan een mens. Oftewel
de manier waarop we grootte waarnemen is ook afhankelijk van de waarnemer, dus grootte en
alle andere eigenschappen zijn secundaire eigenschappen. Echter maakte hij een fout. Of iets
groot of klein is, hangt af van de waarnemer, maar de werkelijke hoogte/grootte niet. Hetzelfde
geldt voor de temperatuur van het water, of het warm of koud is hangt af van de waarnemer,
maar de temperatuur niet, die is onafhankelijk van de waarnemer. Volgens Berkeley bestaan
dingen slechts als ze waargenomen worden, dus als bier in de koelkast niet wordt
waargenomen, is het er niet. Zijn oplossing hiervoor is dat God alles altijd ziet, dus dat het altijd
wordt waargenomen en er dus is.
Het idealisme neemt de wetenschap niet serieus, want er worden bovennatuurlijke zaken
bijgehaald, dus we moeten het verwerpen.
4
