Communicatiewetenschappen 2: een verhaal in meervoud: inleidende beschouwingen
Kijk studiewijzer voor meer praktische info
Reflectie rond een studieveld
- Kennismaking met founding fathers, auteurs: namen tellen!!!
o De ene is belangrijker dan de andere
o Fathers: omdat het vroeger vooral mannen waren
- Kennismaking met theorievorming, concepten, modelvorming, richtinggevende
wereldbeschouwingen, scholen
- Kennismaking met empirische operationalisering, methoden en technieken: linken naar
andere cursussen: kwantitatieve/kwalitatieve methoden, beleidsanalyse, inhoudsanalyse
- Gebruik en kennis wetenschappelijke teksten
- Kranten, internet, actualiteit als inspiratiebron…
Doelstellingen en aanpak
- Reflectie rond studieveld en eigen positie als wetenschapper: van waar komen we, waar
staan we, waar gaan/willen we naartoe? – sterktes en zwaktes
- Waarop bouwen we verder? Interdisciplinariteit! Communicatiewetenschappen I, sociologie,
filosofie, politicologie, mediageschiedenis, …
- Theoretische en conceptuele voedingsbodem leggen en versterken, methodologische en
empirische operationalisering verkennen
Voorafgaande opmerkingen
- Eén verhaal over communicatiewetenschappen? 3 I’s
o Interdisciplinariteit, Internationaal en intersectoreel
- Wetenschap als slingerbeweging, geen lineaire vooruitgang, geen waarheidsaanspraken, er
zijn breuklijnen
- En/en-benadering
o We streven niet naar of/of benadering. We gaan niet enkel kijken naar leerkrachten
of leerlingen maar allebei. Verzoenen => en/en
- Reflectie rond eigen positie als wetenschapper: wie spreekt/kijkt naar maatschappelijke
fenomenen?
- Westerse blik, mannelijke blik, Brusselse blik, …
- Scientia vincere tenebras
o Uitspraak door wetenschap duisternis overwinnen
o Kennis, vrij onderzoek en kritisch denken
o Verlichting en humanisme
Verlichting, humanisme en postmodernisme
Tekst Lewis, J. => als je iets niet begrijpt of zelf iets meer over wilt weten kan je deze tekst
lezen. Worden geen detail vragen over gesteld. Als je slides begrijpt is het voldoende
Moderniteit => postmoderniteit (overzicht)
- Modernisme
o Moderniteit als historische fase
o Als cognitief denkkader
o Als artistieke stroming
, Communicatiewetenschappen 2
Evolutie in onderzoeksvragen
Doelstellingen
- Begrijpen/uitleggen hoe een discipline, zoals de communicatiewetenschappen, ontstaat en
zich verder ontwikkelt
- Begrijpen/uitleggen waarom onderzoeksvragen al dan niet gesteld worden: zelf voorbeelden
kunnen geven
- Begrijpen/uitleggen wat een paradigma voor de wetenschappelijke praxis betekent
- Begrijpen/uitleggen wat de institutionalisering van de (communicatie)wetenschap betekent
Communicatiewetenschappen
- Jong onderzoeksveld
- Moeilijke afbakening (open grenzen)
o Heeft veel sub-diciplines, moeilijk communicatiewetenschappen af te bakenen
- Media en ICT veranderen snel ➔ wat zullen centrale OV’s zijn in de toekomst?
o Er komen altijd nieuwe technologieën en trend waardoor het de afbakening ook
moeilijk maakt
o Bv vroeger weinig onderzoek naar tiktok.
- Enorme diversiteit en heterogeniteit van discipline
- We kunnen zeggen dat het een interdisciplinaire is, maar ook een discipline. Het ligt een
beetje in het midden
- Sommige zeggen dat het geen discipline is omdat com. Beetje steelt van overal
- Andere zeggen van wel dat het de moeder is omdat het in heel veel studies voorkomt
- Interdisciplinaire wetenschap: 'tussen de disciplines'. Het gaat om een benaderingswijze in
de wetenschap, die zich niet beperkt tot de eigen universitaire vakdiscipline (vakwetenschap),
maar een tussenpositie tussen verschillende vakwetenschappen creëer.
- Als je onderzoek gaat doen ga je u ook laten bijstaan door bv psychologen
Kritieken op discipline
- De communicatiewetenschappen hebben geen interne dynamiek, worden gedreven door
o Ontwikkelingen in andere disciplines
o Technologische ontwikkelingen
o Ethische vragen
▪ Bv effect tiktok => link met technologische ontwikkelingen
- ‘Bastaard’, ‘Koekoekskind’ Of ‘moeder van alle wetenschappen’?
- Multidisciplinariteit:
o Uit psychologie: bv. Effectonderzoek, experimenten
o uit geschiedenis: de evolutie van materiële communicatie
o Uit sociologie: bv. Communicatie als groepsgebeuren
o → founding fathers vaak uit andere disciplines
Ontwikkeling in andere disciplines
, - Een sociaal wetenschappelijke discipline die zich binnen de eigen muren opsluit en geen
bruggen naar andere disciplines meer slaat, lijkt hoe dan ook tot sclerosering veroordeeld.
Technologische ontwikkeling
- Groei in onderzoek en in de academische uitbouw van CW lopen samen met de opkomst van
nieuwe technologieën
o Bv. denken rond smart cities voor leefbare steden en maatschappelijke problemen
o Nieuwe technologieën om aan onderzoek te doen
- The medium is the message (McLuhan)
o Het medium is belangrijker dan de inhoud
o Het medium bepaald hoe je boodschap wordt overgebracht
o Technologie is niet neutraal en speelt mee met hoe de boodschap wordt
overgebracht en geïnterpreteerd
o Het gaat dus niet alleen om de boodschap zelf, maar ook om de technologische
infrastructuur die die boodschap mogelijk maakt
- ‘Boom- of doom scenario’s’ en technologisch determinisme
o Boom is positief/doom is negatief
Ethische kwesties
- Ethische kwesties gaan altijd gepaard met nieuwe technologieën
- Macht en onmacht van de media: sociale cohesie of niet, impact op maatschappij of niet
- ‘Moral panics’: invloed games/film/…; censuur (vb. fake news)
- Moralisme (vb. belang diversiteit)
- Complexe relatie tussen culturele en economische component van
communicatiewetenschappelijk onderzoek: vb. privacy; vrijheid van meningsuiting
Evolutie van een discipline
- Waarom (onder invloed waarvan) worden op een bepaald ogenblik bepaalde
onderzoeksvragen gesteld?
o Mens- en maatschappijbeeld / paradigma (structureel en conjunctureel)
o Financiële bepalingen
o Evolutie van en machtsstrijd met andere wetenschappen
1 Invloed mens- en maatschappijbeeld – structureel & conjunctureel
- Structureel: constante visie gedurende bepaalde tijd: modernisme vs. postmodernisme;
vooruitgangsideaal; grote verhalen; paradigma’s
o Je kan geen tijd kleven op die periodes, stroomt vaak samen
o → macht van de media: 4 paradigma’s
Een paradigma is een samenhangend stelsel van modellen en theorieën waarbinnen de werkelijkheid
beschreven wordt. Met andere woorden: het is de manier waarop wij de werkelijkheid ervaren.
Nadenken over effect & macht van de media => evolutie
- 4 paradigma’s in slingerbeweging: macht van media in slingerbeweging
1. Almacht van de media paradigma: S/R redenering: grote macht aan media toegekend,
speculerend, niet empirisch geverifieerd, effect werd verondersteld
a. Toen dachten ze bv als er geweld was, ben je automatisch gewelddadig
b. Zender: propaganda/ ontvanger: neemt gewoon klakkeloos over
, 2. Paradigma van de beperkende effecten: Lazarsfeld, Berelson → niet speculeren maar
empirisch verifiëren: macht media gerelativeerd want geïntermedieerd (Two step flow, multi-
step flow, belang opinion leaders en peers)
a. Besef dat er ook filtering mogelijk is
b. Dat tussen zender en ontvanger er nog verschillende filteringen en elementen zijn.
c. Two step flow: geen direct effect meer tussen zender en ontvanger
3. Paradigma van de sturende macht van de media: media brengen hegemonisch
boodschappen over, binnen lange termijnperspectief is er wel (veel) macht en effect van
media; weer eerder speculerend, moeite om iets op langere termijn te verifiëren (o.a. agenda
setting, framing, cultivatietheorie)
a. Er zijn wel effecten, maar eerder op langere termijn. Bv je gaat door één blootstelling
niet ineens gewelddadig worden (dachten ze wel in paradigma 1), maar nu beseffen
ze dat media nog steeds een effect heeft, maar eerder op langere termijn/langdurige
blootstelling. Niet bij iedereen: bepaalde mensen zijn vatbaarder dan andere
4. Paradigma van de ‘negotiated’ invloed van media: sociaal constructivistische visie;
receptieonderzoek: macht ligt ook bij de ontvanger/publiek – Encoding/decoding model
(Hall)
a. Meer focus ontvanger
1 invloed mens- en maatschappijbeeld- structureel & conjunctureel
- Conjunctureel (gelinkt aan events/korte periodes): verkiezingen (opinie-onderzoek); release
van bepaalde films/formats; beheersovereenkomst VRT; Columbine killings/Hans
VanThemsche/Anders Breivik; Facebook/cyberpesten (effectenonderzoek…); Syriëstrijders;
Brexit; Trump, vluchtelingencrisis, COVID-19; sexting BV’s; fake news; ...
- → hoe (on)machtig zijn media op die momenten?
2 financiële bepalingen
Welke geldstromen zijn er, waar komen ze vandaan (overheid, privégroep, privépersoon….)?
- Fundamenteel onderzoek versus toegepast onderzoek
o Toegepast: bv bij een studie concluderen met: ‘het is belangrijk dat leerkrachten zo
doen, dat we dingen zo gaan aanpakken,..)
o Zit tegenwoordig in elke communicatiestudie
Kijk studiewijzer voor meer praktische info
Reflectie rond een studieveld
- Kennismaking met founding fathers, auteurs: namen tellen!!!
o De ene is belangrijker dan de andere
o Fathers: omdat het vroeger vooral mannen waren
- Kennismaking met theorievorming, concepten, modelvorming, richtinggevende
wereldbeschouwingen, scholen
- Kennismaking met empirische operationalisering, methoden en technieken: linken naar
andere cursussen: kwantitatieve/kwalitatieve methoden, beleidsanalyse, inhoudsanalyse
- Gebruik en kennis wetenschappelijke teksten
- Kranten, internet, actualiteit als inspiratiebron…
Doelstellingen en aanpak
- Reflectie rond studieveld en eigen positie als wetenschapper: van waar komen we, waar
staan we, waar gaan/willen we naartoe? – sterktes en zwaktes
- Waarop bouwen we verder? Interdisciplinariteit! Communicatiewetenschappen I, sociologie,
filosofie, politicologie, mediageschiedenis, …
- Theoretische en conceptuele voedingsbodem leggen en versterken, methodologische en
empirische operationalisering verkennen
Voorafgaande opmerkingen
- Eén verhaal over communicatiewetenschappen? 3 I’s
o Interdisciplinariteit, Internationaal en intersectoreel
- Wetenschap als slingerbeweging, geen lineaire vooruitgang, geen waarheidsaanspraken, er
zijn breuklijnen
- En/en-benadering
o We streven niet naar of/of benadering. We gaan niet enkel kijken naar leerkrachten
of leerlingen maar allebei. Verzoenen => en/en
- Reflectie rond eigen positie als wetenschapper: wie spreekt/kijkt naar maatschappelijke
fenomenen?
- Westerse blik, mannelijke blik, Brusselse blik, …
- Scientia vincere tenebras
o Uitspraak door wetenschap duisternis overwinnen
o Kennis, vrij onderzoek en kritisch denken
o Verlichting en humanisme
Verlichting, humanisme en postmodernisme
Tekst Lewis, J. => als je iets niet begrijpt of zelf iets meer over wilt weten kan je deze tekst
lezen. Worden geen detail vragen over gesteld. Als je slides begrijpt is het voldoende
Moderniteit => postmoderniteit (overzicht)
- Modernisme
o Moderniteit als historische fase
o Als cognitief denkkader
o Als artistieke stroming
, Communicatiewetenschappen 2
Evolutie in onderzoeksvragen
Doelstellingen
- Begrijpen/uitleggen hoe een discipline, zoals de communicatiewetenschappen, ontstaat en
zich verder ontwikkelt
- Begrijpen/uitleggen waarom onderzoeksvragen al dan niet gesteld worden: zelf voorbeelden
kunnen geven
- Begrijpen/uitleggen wat een paradigma voor de wetenschappelijke praxis betekent
- Begrijpen/uitleggen wat de institutionalisering van de (communicatie)wetenschap betekent
Communicatiewetenschappen
- Jong onderzoeksveld
- Moeilijke afbakening (open grenzen)
o Heeft veel sub-diciplines, moeilijk communicatiewetenschappen af te bakenen
- Media en ICT veranderen snel ➔ wat zullen centrale OV’s zijn in de toekomst?
o Er komen altijd nieuwe technologieën en trend waardoor het de afbakening ook
moeilijk maakt
o Bv vroeger weinig onderzoek naar tiktok.
- Enorme diversiteit en heterogeniteit van discipline
- We kunnen zeggen dat het een interdisciplinaire is, maar ook een discipline. Het ligt een
beetje in het midden
- Sommige zeggen dat het geen discipline is omdat com. Beetje steelt van overal
- Andere zeggen van wel dat het de moeder is omdat het in heel veel studies voorkomt
- Interdisciplinaire wetenschap: 'tussen de disciplines'. Het gaat om een benaderingswijze in
de wetenschap, die zich niet beperkt tot de eigen universitaire vakdiscipline (vakwetenschap),
maar een tussenpositie tussen verschillende vakwetenschappen creëer.
- Als je onderzoek gaat doen ga je u ook laten bijstaan door bv psychologen
Kritieken op discipline
- De communicatiewetenschappen hebben geen interne dynamiek, worden gedreven door
o Ontwikkelingen in andere disciplines
o Technologische ontwikkelingen
o Ethische vragen
▪ Bv effect tiktok => link met technologische ontwikkelingen
- ‘Bastaard’, ‘Koekoekskind’ Of ‘moeder van alle wetenschappen’?
- Multidisciplinariteit:
o Uit psychologie: bv. Effectonderzoek, experimenten
o uit geschiedenis: de evolutie van materiële communicatie
o Uit sociologie: bv. Communicatie als groepsgebeuren
o → founding fathers vaak uit andere disciplines
Ontwikkeling in andere disciplines
, - Een sociaal wetenschappelijke discipline die zich binnen de eigen muren opsluit en geen
bruggen naar andere disciplines meer slaat, lijkt hoe dan ook tot sclerosering veroordeeld.
Technologische ontwikkeling
- Groei in onderzoek en in de academische uitbouw van CW lopen samen met de opkomst van
nieuwe technologieën
o Bv. denken rond smart cities voor leefbare steden en maatschappelijke problemen
o Nieuwe technologieën om aan onderzoek te doen
- The medium is the message (McLuhan)
o Het medium is belangrijker dan de inhoud
o Het medium bepaald hoe je boodschap wordt overgebracht
o Technologie is niet neutraal en speelt mee met hoe de boodschap wordt
overgebracht en geïnterpreteerd
o Het gaat dus niet alleen om de boodschap zelf, maar ook om de technologische
infrastructuur die die boodschap mogelijk maakt
- ‘Boom- of doom scenario’s’ en technologisch determinisme
o Boom is positief/doom is negatief
Ethische kwesties
- Ethische kwesties gaan altijd gepaard met nieuwe technologieën
- Macht en onmacht van de media: sociale cohesie of niet, impact op maatschappij of niet
- ‘Moral panics’: invloed games/film/…; censuur (vb. fake news)
- Moralisme (vb. belang diversiteit)
- Complexe relatie tussen culturele en economische component van
communicatiewetenschappelijk onderzoek: vb. privacy; vrijheid van meningsuiting
Evolutie van een discipline
- Waarom (onder invloed waarvan) worden op een bepaald ogenblik bepaalde
onderzoeksvragen gesteld?
o Mens- en maatschappijbeeld / paradigma (structureel en conjunctureel)
o Financiële bepalingen
o Evolutie van en machtsstrijd met andere wetenschappen
1 Invloed mens- en maatschappijbeeld – structureel & conjunctureel
- Structureel: constante visie gedurende bepaalde tijd: modernisme vs. postmodernisme;
vooruitgangsideaal; grote verhalen; paradigma’s
o Je kan geen tijd kleven op die periodes, stroomt vaak samen
o → macht van de media: 4 paradigma’s
Een paradigma is een samenhangend stelsel van modellen en theorieën waarbinnen de werkelijkheid
beschreven wordt. Met andere woorden: het is de manier waarop wij de werkelijkheid ervaren.
Nadenken over effect & macht van de media => evolutie
- 4 paradigma’s in slingerbeweging: macht van media in slingerbeweging
1. Almacht van de media paradigma: S/R redenering: grote macht aan media toegekend,
speculerend, niet empirisch geverifieerd, effect werd verondersteld
a. Toen dachten ze bv als er geweld was, ben je automatisch gewelddadig
b. Zender: propaganda/ ontvanger: neemt gewoon klakkeloos over
, 2. Paradigma van de beperkende effecten: Lazarsfeld, Berelson → niet speculeren maar
empirisch verifiëren: macht media gerelativeerd want geïntermedieerd (Two step flow, multi-
step flow, belang opinion leaders en peers)
a. Besef dat er ook filtering mogelijk is
b. Dat tussen zender en ontvanger er nog verschillende filteringen en elementen zijn.
c. Two step flow: geen direct effect meer tussen zender en ontvanger
3. Paradigma van de sturende macht van de media: media brengen hegemonisch
boodschappen over, binnen lange termijnperspectief is er wel (veel) macht en effect van
media; weer eerder speculerend, moeite om iets op langere termijn te verifiëren (o.a. agenda
setting, framing, cultivatietheorie)
a. Er zijn wel effecten, maar eerder op langere termijn. Bv je gaat door één blootstelling
niet ineens gewelddadig worden (dachten ze wel in paradigma 1), maar nu beseffen
ze dat media nog steeds een effect heeft, maar eerder op langere termijn/langdurige
blootstelling. Niet bij iedereen: bepaalde mensen zijn vatbaarder dan andere
4. Paradigma van de ‘negotiated’ invloed van media: sociaal constructivistische visie;
receptieonderzoek: macht ligt ook bij de ontvanger/publiek – Encoding/decoding model
(Hall)
a. Meer focus ontvanger
1 invloed mens- en maatschappijbeeld- structureel & conjunctureel
- Conjunctureel (gelinkt aan events/korte periodes): verkiezingen (opinie-onderzoek); release
van bepaalde films/formats; beheersovereenkomst VRT; Columbine killings/Hans
VanThemsche/Anders Breivik; Facebook/cyberpesten (effectenonderzoek…); Syriëstrijders;
Brexit; Trump, vluchtelingencrisis, COVID-19; sexting BV’s; fake news; ...
- → hoe (on)machtig zijn media op die momenten?
2 financiële bepalingen
Welke geldstromen zijn er, waar komen ze vandaan (overheid, privégroep, privépersoon….)?
- Fundamenteel onderzoek versus toegepast onderzoek
o Toegepast: bv bij een studie concluderen met: ‘het is belangrijk dat leerkrachten zo
doen, dat we dingen zo gaan aanpakken,..)
o Zit tegenwoordig in elke communicatiestudie
