Samenva'ng Wijsbegeerte en Ethiek, TEW 3de bach,
prof. M. Lievens
(Zelf opgedeeld in hoofdtukken)
Inhoudsopgave
Deel 1: filosofie ............................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1: Inleiding; Les 1 ........................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 2: Aristoteles over de sofisten en de chrema?s?ek; Les 1/2............................................................ 4
Hoofdstuk 3: Aristoteles’ wereldbeeld; Les 2 ................................................................................................... 7
Hoofdstuk 4: Max Weber - De protestantse geest van het kapitalisme; Les 3 ................................................... 9
Hoofdstuk 5: De uitdagingen van de moderniteit; Les 4/5 ............................................................................. 13
Hoofdstuk 6: Søren Kierkegaarden Heidegger – Zoektocht naar authen?citeit; les 5 ...................................... 16
Hoofdstuk 7: De giT – Een economie van betekenis; Les 6 ............................................................................. 20
Deel 2: Ethiek ................................................................................................................................................ 23
Hoofdstuk 8: Ethische theorieën; Les 6/7/8 ................................................................................................... 23
Hoofdstuk 9: Deontologie – Immanuel Kant; les8/9 ...................................................................................... 28
Hoofdstuk 10: John Rawls – Een theorie van rechtvaardigheid; les9 .............................................................. 31
Hoofdstuk 11: Rechtvaardigheid – Robert Nozick in discussie met Rawls; les 10 ............................................ 35
Hoofdstuk 12: G.A Cohen – Rechtvaardigheid; les 10..................................................................................... 38
Hoofdstuk 13: Democra?e; les 11.................................................................................................................. 40
1
,Deel 1: filosofie
Hoofdstuk 1: Inleiding; Les 1
De oorsprong van de filosofie
Ontstaan:
• Athene bij eerste vorm democra6e
• Oude Griekenland bij de groei van handel
Periodes:
1. Presocra6sche filosofie, bijvoorbeeld Thales
2. Socrates
3. Plato
4. Aristoteles
Maatschappelijke ontwikkelingen:
• Teloorgang van mythische wereldbeeld
• Democra6e
• Handel
• ..
Handel in het oude Griekenland
• Opkomst van klasse van handelaars en ambachtslieden. Deze klasse wil meer te
zeggen hebben, want alles werd bestuurd door de aristocra6e
• Nood aan vorming en ideeën om hun plaats op te eisen in de polis (=stadstaat)
Athene
• Blootstelling aan externe invloeden door buitenlandse handel
• Reële en intellectuele abstrac6e. Geld creëert een abstrac6e, net zoals filosofen, die
denken in abstrac6es
Dood van Socrates:
• Socrates werd beschuldigd van het indoctrineren van de jeugd met foute informa6e
en werd daardoor veroordeeld voor de giReker.
• Zijn vrienden willen hem helpen en geven hem de kans om door corrupte bewakers
te ontsnappen
• Dit is een ethisch dilemma: wat hij ook doet, er is al6jd iets verkeerds aan/verlies aan
gebonden
o Gaat hij tegen zijn principes in en koopt de corrupte bewaker om of neemt hij
de beker?
o Hangt de eer van de vrienden af van het oordeel van de massa? Is het door
het oordeel van de massa dat Socrates opgesloten zit?
o Hij neemt uiteindelijk de giReker omdat hij zijn principes behoudt
• Socrates nam nooit geld aan van zijn vrienden en was arm, hij wilde zijn kennis niet
‘verhandelen’. Hij vond geldlogica en filosofie incompa6bel
2
,Nega6eve aYtudes tov geld
• Socrates, Homerus en Jean-Jaques Rousseau waren tegen
• Geld hee] een verontrustend vermogen
o Zich iets toe eigenen zonder het te verdienen
o Geld trekt zich niets aan van conven6es en tradi6es
o Nivellering: geld stelt alles aan elkaar gelijk, maakt abstrac6e en miskent de
specificiteit of uniciteit van dingen
• Paradox van de filosofie: is er geen gelijkenis tussen geld en concepten?
o Essen6eel zijn geld en concepten gelijk
o Concepten: het concept tafel kan de tafel die in de aula staat zijn of in de
keuken bij jou thuis. Geld kan ook verschillende vormen aannemen en maakt
abstrac6e van alle unieke kenmerken van dingen. Net zoals concepten, zoals
hier tafel, een abstrac6e maken van alle tafels
Plato tegen de handelaars
• Waarom?
o Intermediair, ze produceren niets
o Vaak vreemdelingen die de Athene kwamen ondermijnen
o Tegelijk bankiers, woekeraars (= iemand die aan heel hoge rente geld uitleent)
• Tegen havensteden, want in havens werd gehandeld en dat leidde tot corrup6e
• Socrates en Plato niet tegen bezit of rijkdom!
o Produc6eve rijkdom: verdiend
o Slechte rijkdom: uit handel en financiële ac6viteiten
3
, Hoofdstuk 2: Aristoteles over de sofisten en de chrematistiek; Les 1/2
De sofisten
(Aristoteles zegt) De sofist = een man die geld verdiend met wat lijkt kennis te zijn, maar het
eigenlijk niet is. Ze verkopen opinies.
(Hedendaags) = Iemand die zelf niet aan wetenschap doet, maar iemand die zijn vergaarde
kennis verhandeld. Bijvoorbeeld consultants of opiniemakers.
Hee] waarheid een prijs?
Aristoteles:
• Prijs plakken op kennis is intrinsiek problema6sch
• Filosofie of wetenschap vereisen belangeloosheid en onvoorwaardelijk toewijding
o Anders komt de democra6e is gevaar
Transforma6e van de waarheid
• Presocra6sch: aletheia
= Manier van begrijpen van de waarheid, het bovenhalen/onthullen van iets
= Naam verbonden met een andere autoriteit zoals magiërs, poëten, waarzeggers, …
• Dominante waarheidstheorie: Corresponden>e
o Er zijn proposi6es en als deze in de werkelijkheid uitkomen zijn deze
proposi6es waar en corresponderen ze. Maar dit is iets moeilijks, de echte
werkelijkheid is onmogelijk exact te stellen. De echte werkelijkheid blij]
ontoegankelijk, daarom de Aletheia
• Ontstaan van de publieke ruimte (democra>e)
o Hervorming: de krijgers kregen een gelijk deel van de buit via logrekking
o Ontstaat plaats voor discussie en condensa6e bij de verdeling
o Waarheid wordt doxa: situa6e gebonden, toegankelijk voor iedereen à
democra>e
o Doxa = geen wetenschappelijke of filosofische waarheid, het is een opinie,
deze opiniemakers zijn dan de sofisten
De sofisten
• De sofisten als maatschappelijke tendens
o Intellectuele nieuwe genera6e en nieuwe klasse die zich richt tegen de oude
aristocra>sche waarden
• Nieuwe waarden:
o Niet krijger, maar deelname in de Polis
• Plato:
o “Sofisten verkopen pseudo-waarheid” => handelaars, want geen kennis nodig
over het product zelf => indifferen6e tov het product en de waarheid
o Sofisten: Verkoopbare opinie, expertkennis en techniek
ó Filosofen: objec6eve waarheid
De Sofist is onwetend en weet dat niet ó Socrates weet dat hij onwetend is, dat is de basis
van zijn wijsheid
4
prof. M. Lievens
(Zelf opgedeeld in hoofdtukken)
Inhoudsopgave
Deel 1: filosofie ............................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1: Inleiding; Les 1 ........................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 2: Aristoteles over de sofisten en de chrema?s?ek; Les 1/2............................................................ 4
Hoofdstuk 3: Aristoteles’ wereldbeeld; Les 2 ................................................................................................... 7
Hoofdstuk 4: Max Weber - De protestantse geest van het kapitalisme; Les 3 ................................................... 9
Hoofdstuk 5: De uitdagingen van de moderniteit; Les 4/5 ............................................................................. 13
Hoofdstuk 6: Søren Kierkegaarden Heidegger – Zoektocht naar authen?citeit; les 5 ...................................... 16
Hoofdstuk 7: De giT – Een economie van betekenis; Les 6 ............................................................................. 20
Deel 2: Ethiek ................................................................................................................................................ 23
Hoofdstuk 8: Ethische theorieën; Les 6/7/8 ................................................................................................... 23
Hoofdstuk 9: Deontologie – Immanuel Kant; les8/9 ...................................................................................... 28
Hoofdstuk 10: John Rawls – Een theorie van rechtvaardigheid; les9 .............................................................. 31
Hoofdstuk 11: Rechtvaardigheid – Robert Nozick in discussie met Rawls; les 10 ............................................ 35
Hoofdstuk 12: G.A Cohen – Rechtvaardigheid; les 10..................................................................................... 38
Hoofdstuk 13: Democra?e; les 11.................................................................................................................. 40
1
,Deel 1: filosofie
Hoofdstuk 1: Inleiding; Les 1
De oorsprong van de filosofie
Ontstaan:
• Athene bij eerste vorm democra6e
• Oude Griekenland bij de groei van handel
Periodes:
1. Presocra6sche filosofie, bijvoorbeeld Thales
2. Socrates
3. Plato
4. Aristoteles
Maatschappelijke ontwikkelingen:
• Teloorgang van mythische wereldbeeld
• Democra6e
• Handel
• ..
Handel in het oude Griekenland
• Opkomst van klasse van handelaars en ambachtslieden. Deze klasse wil meer te
zeggen hebben, want alles werd bestuurd door de aristocra6e
• Nood aan vorming en ideeën om hun plaats op te eisen in de polis (=stadstaat)
Athene
• Blootstelling aan externe invloeden door buitenlandse handel
• Reële en intellectuele abstrac6e. Geld creëert een abstrac6e, net zoals filosofen, die
denken in abstrac6es
Dood van Socrates:
• Socrates werd beschuldigd van het indoctrineren van de jeugd met foute informa6e
en werd daardoor veroordeeld voor de giReker.
• Zijn vrienden willen hem helpen en geven hem de kans om door corrupte bewakers
te ontsnappen
• Dit is een ethisch dilemma: wat hij ook doet, er is al6jd iets verkeerds aan/verlies aan
gebonden
o Gaat hij tegen zijn principes in en koopt de corrupte bewaker om of neemt hij
de beker?
o Hangt de eer van de vrienden af van het oordeel van de massa? Is het door
het oordeel van de massa dat Socrates opgesloten zit?
o Hij neemt uiteindelijk de giReker omdat hij zijn principes behoudt
• Socrates nam nooit geld aan van zijn vrienden en was arm, hij wilde zijn kennis niet
‘verhandelen’. Hij vond geldlogica en filosofie incompa6bel
2
,Nega6eve aYtudes tov geld
• Socrates, Homerus en Jean-Jaques Rousseau waren tegen
• Geld hee] een verontrustend vermogen
o Zich iets toe eigenen zonder het te verdienen
o Geld trekt zich niets aan van conven6es en tradi6es
o Nivellering: geld stelt alles aan elkaar gelijk, maakt abstrac6e en miskent de
specificiteit of uniciteit van dingen
• Paradox van de filosofie: is er geen gelijkenis tussen geld en concepten?
o Essen6eel zijn geld en concepten gelijk
o Concepten: het concept tafel kan de tafel die in de aula staat zijn of in de
keuken bij jou thuis. Geld kan ook verschillende vormen aannemen en maakt
abstrac6e van alle unieke kenmerken van dingen. Net zoals concepten, zoals
hier tafel, een abstrac6e maken van alle tafels
Plato tegen de handelaars
• Waarom?
o Intermediair, ze produceren niets
o Vaak vreemdelingen die de Athene kwamen ondermijnen
o Tegelijk bankiers, woekeraars (= iemand die aan heel hoge rente geld uitleent)
• Tegen havensteden, want in havens werd gehandeld en dat leidde tot corrup6e
• Socrates en Plato niet tegen bezit of rijkdom!
o Produc6eve rijkdom: verdiend
o Slechte rijkdom: uit handel en financiële ac6viteiten
3
, Hoofdstuk 2: Aristoteles over de sofisten en de chrematistiek; Les 1/2
De sofisten
(Aristoteles zegt) De sofist = een man die geld verdiend met wat lijkt kennis te zijn, maar het
eigenlijk niet is. Ze verkopen opinies.
(Hedendaags) = Iemand die zelf niet aan wetenschap doet, maar iemand die zijn vergaarde
kennis verhandeld. Bijvoorbeeld consultants of opiniemakers.
Hee] waarheid een prijs?
Aristoteles:
• Prijs plakken op kennis is intrinsiek problema6sch
• Filosofie of wetenschap vereisen belangeloosheid en onvoorwaardelijk toewijding
o Anders komt de democra6e is gevaar
Transforma6e van de waarheid
• Presocra6sch: aletheia
= Manier van begrijpen van de waarheid, het bovenhalen/onthullen van iets
= Naam verbonden met een andere autoriteit zoals magiërs, poëten, waarzeggers, …
• Dominante waarheidstheorie: Corresponden>e
o Er zijn proposi6es en als deze in de werkelijkheid uitkomen zijn deze
proposi6es waar en corresponderen ze. Maar dit is iets moeilijks, de echte
werkelijkheid is onmogelijk exact te stellen. De echte werkelijkheid blij]
ontoegankelijk, daarom de Aletheia
• Ontstaan van de publieke ruimte (democra>e)
o Hervorming: de krijgers kregen een gelijk deel van de buit via logrekking
o Ontstaat plaats voor discussie en condensa6e bij de verdeling
o Waarheid wordt doxa: situa6e gebonden, toegankelijk voor iedereen à
democra>e
o Doxa = geen wetenschappelijke of filosofische waarheid, het is een opinie,
deze opiniemakers zijn dan de sofisten
De sofisten
• De sofisten als maatschappelijke tendens
o Intellectuele nieuwe genera6e en nieuwe klasse die zich richt tegen de oude
aristocra>sche waarden
• Nieuwe waarden:
o Niet krijger, maar deelname in de Polis
• Plato:
o “Sofisten verkopen pseudo-waarheid” => handelaars, want geen kennis nodig
over het product zelf => indifferen6e tov het product en de waarheid
o Sofisten: Verkoopbare opinie, expertkennis en techniek
ó Filosofen: objec6eve waarheid
De Sofist is onwetend en weet dat niet ó Socrates weet dat hij onwetend is, dat is de basis
van zijn wijsheid
4
