Basisboek aanpak schulden
Hoofdstuk 1: Omvang van de schuldenproblematiek (SW)
1.1 betalingsachterstanden
Schuld = Er is sprake van schuld als je nog geld moet betalen
Achterstallige betaling = Er is sprake van een achterstallige betaling als iemand zijn
betalingsverplichting niet op tijd nakomt
Het Nationaal instituut voor budgetvoorlichting (NIBUT) heeft onderzocht hoeveel mensen hun
rekeningen niet op tijd betalen
Er zijn verschillende redenen voor het ontstaan voor (betalings) achterstanden (bijvoorbeeld te lage
vast lasten, inkomsten gedaald, nonchalance ect.)
1.2 Risicovolle schulden
Er is sprake van risicovolle schulden wanneer:
1. Er zijn meer dan drie soorten achterstallige rekening vanwege financiële redenen
2. Er zijn één of meer achterstallige rekening vanwege financiële redenen in de categorieën
hypotheek, huur, elektriciteit, gas/water, ziektekostenverzekering, afbetaling lening en
afbetalingsregelingen.
3. De (totale) omvang van de achterstallige rekeningen is >€500
4. De leden van het huishouden staan minstens één keer per maand of meestal rood voor >500
5. Er is een creditcardschuld >500
Dit is zelfstandig op te lossen, of iemand kan geholpen worden door budget coaching of wijkteams.
1.3 Problematische schulden
Er is sprake van problematische schulden wanneer:
- als het bedrag dat je moet afbetalen per maand hoger is dan het bedrag dat je zou overhouden als
je door een gemeente of schuldhulpverlenende organisatie geholpen zou worden.
- Als iemands schulden tot grote problemen kunnen leiden (bijv. uithuiszetting of afsluiten
energie/water)
Schuldregeling = betalingsafspraak met je schuldeiser die drie jaar duurt.
- Deze 3 jaar moet je rondkomen van 90% van je bijstandsnorm
Je mag in de schuldenhulpverlening als je het niet binnen 3 jaar kan afbetalen
Waarom? Het traject van de schuldhulpverlening duurt 3 jaar, en daarna worden de schulden
kwijtgescholden.
1.4 Omvang schuldenproblematiek en bereik schuldhulpverlening
1 op de 5 huishoudens in Nederland heeft risicovolle of problematisch schulden
Het exacte aantal is niet bekend
Afgelopen jaren is het huishoudens met schulden flink toegenomen (o.a. door kredietcrisis en
baanverlies)
1
,Aantal met problematische schulden is toegenomen en aantal met risicovolle schulden afgenomen
- verklaring: ontwikkeling van de schuldenpakketten
Schuldenpakket = de verzameling van schulden die iemand heeft
1.5 Schulden in Nederland en in het buitenland
Schuldenproblematiek is in Nederland niet overal even groot
Er zijn bepaalde risicogebieden (bijv. midden Nederland, Zuid-Limburg en Groningen.
Nederland staat vergelijken met het buitenland op nummer 2 met de meeste huishoudens met
schuldenproblematiek
- mede door hoge hypotheekschuld
1.6 Kenmerken van huishoudens met schulden
Huishoudens zonder achterstanden, huishoudens met lichte achterstanden en huishoudens met
ernstige achterstanden worden met elkaar vergeleken.
De verschillen hebben de volgende kenmerken:
- het hebben van kinderen
- leeftijd
-woonsituatie
-inkomen en inkomen terugval
- Geslacht
- Opleidingsniveau
- Geloof
{<180 euro per maand voor een alleenstaande overhouden dan naar de voedselbank gaan}
Hoofdstuk 2: Soorten schulden en verbanden (SW)
De indeling van De Greef maakt een onderscheid tussen vijf verschillende soorten schulden:
1. Overlevingsschulden
2. Compensatieschulden
3. Aanpassingsschulden
4. Overbestedingsschulden
5. Bureaucratische schulden
2.1 Overlevingsschulden
Overlevingsschulden ontstaan als een huishouden te lang moet rondkomen van een te laag
inkomen.
Bij onvoorziene uitgaves, blijven andere rekeningen openstaan.
- Achterstanden op huur, energie en zorg zijn typische overlevingsschulden
Aantal huishoudens met overlevingsschulden is gestegen de afgelopen jaren
Redenen:
- Vaste lasten zijn omhoog
- Huren is inkomensafhankelijk geworden gezinnen die net boven de inkomenseis zitten, worden
verplicht naar de vrije sector te gaan
2
,- Toename zorgkosten (eigen risico is gestegen, basispremie is gestegen en veel zorg is van
basispremie naar aanvullende premie verschoven)
2.2 Compensatieschulden
Compensatieschulden ontstaan als mensen in een stressvolle situatie zitten en dat willen
compenseren.
- Een laptop of andere luxegoederen op afbetaling, een roodstand om aankopen mee te financieren
of een creditcardsaldo zijn typische compensatieschulden.
- Wordt ook wel ‘zorgeloos koopgedrag’, ‘overvloedige consumptie’ of ‘compenserende consumptie’
genoemd
2.3 Aanpassingsschulden
Aanpassingsschulden ontstaan als mensen plotseling minder inkomen krijgen of als de vast lasten
flink stijgen.
- Aanpassen aan de nieuwe financiële situatie (bestedingspatroon) lukt vaak niet
- Hoge uitgaven aan uitgaan en andere niet noodzakelijke posten zijn typische aanpassingsschulden.
2.4 Overbestedingsschulden
Overbestedingsschulden ontstaan als mensen consequent te veel uitgeven
- Ze weten hoeveel geld er beschikbaar is, maar geven elke maand te veel uit (bijvoorbeeld door
verslaving, onvermogen om administratie bij te houden (Lvb), druk van omgeving, onvermogen om
marketing te weerstaan.
- Kwartaalkredieten en roodstanden zijn typische overbestedingsschulden.
2.5 Bureaucratische schulden
Bureaucratische schulden ontstaan als gevolg van bureaucratisch onvermogen van een huishouden
om zaken met de overheid goed te regelen, (bijvoorbeeld door analfabetisme, onvoldoende digitale
vaardigheid of onwetendheid over de regelgeving.
2.6 Een mix van typen en oorzaken
- Veel mensen hebben een mix van de typen schulden
- vaak is de oorzaak en life- event (scheiding, ontslag, ziekte)
- Een life-event heeft niet op iedereen dezelfde invloed, het maakt de kwaliteit van het financiële
gedrag zichtbaar (Twee mensen worden ontslagen, maar de een heeft een buffer aangelegd en komt
niet in de problemen, terwijl de ander geen buffer heeft en wel in de problemen komt.)
Het ontstaan van schulden hebben ook te maken met psychologische factoren:
- Zelfcontrole (het vermogen om jouw gedrag te sturen)
- Tijdoriëntatie (aandacht is gericht op korte termijn)
- Self-efficacy (vertrouwen in het kunnen uitvoeren van een bepaalde taak)
- een positievere houding ten aanzien van geld lenen
- minder (goede) kennis over financiën
- geringere sociale steun
2.7 Schulden en een uitkering
3
, Mensen met schulden maken gemiddeld langer gebruik van een uitkering
1. De problematiek is het grootst bij mensen met een bijstandsuitkering (in vergelijking met een
UWV-uitkering)
2. Schulden vormen een belemmering om werk te vinden
- bij eerlijkheid over je financiële situatie is de kans kleiner dat je wordt aangenomen
- Mensen zien het nut niet in om te werken, omdat de kans groot is dat er hoe dan ook een
loonbeslag plaats gaat vinden.
3. Schulden vergroten de kans op een boete of maatregel
- Bv. door niet te voldoen aan de inspannings- en sollicitatieplicht.
2.8 Schulden en werk
Schulden veroorzaken op het werk:
- Extra ziekteverzuim
- Afname van arbeidsproductiviteit
Werkgevers:
- verlengen vaak geen tijdelijk contracten
- Ontslag (Bijv. in de luchtvaartbranche omdat zo’n situatie tot nare gevolgen kan lijden)
- Sommige werkgevers zien ondersteuning als goed werkgeverschap
- 1 op de 10 werkgevers voert een preventief beleid
2.9 Schulden en relaties
Mensen met schulden trekken zich terug uit relaties en krijgen een kleiner sociaal netwerk
- Máár het sociale netwerk is van belang bij het persoonlijke welzijn en dus zeker bij schuldsituaties
(want schulden brengt vaak psychische problemen met zich mee)
2.10 Schulden en gezondheid
Schulden hangt vaak samen met gezondheidsklachten
- meer roken
- rugpijn
- overgewicht
- psychische problematiek
ect.
Het is nog onduidelijk wat hier nu de oorzaak en wat het gevolg is: (Is schulden de oorzaak van
gezondheidsproblemen, of gezondheidsproblemen de oorzaak van schuld (bijv. dan kan je niet meer
werken)
Hoofdstuk 3: Impact van schulden op gedrag (SW)
3.1 Financieel competent gedrag
Je bent financieel competent als je invulling geeft op 5 competentiegebieden:
1. In kaart brengen (voorname administratie)
2. Verantwoord besteden (bewust omgaan met je geld en bestedingen. Assertiviteit is hier
belangrijk)
3. Vooruitkijken (bewust zijn van de financiële gevolgen)
4
Hoofdstuk 1: Omvang van de schuldenproblematiek (SW)
1.1 betalingsachterstanden
Schuld = Er is sprake van schuld als je nog geld moet betalen
Achterstallige betaling = Er is sprake van een achterstallige betaling als iemand zijn
betalingsverplichting niet op tijd nakomt
Het Nationaal instituut voor budgetvoorlichting (NIBUT) heeft onderzocht hoeveel mensen hun
rekeningen niet op tijd betalen
Er zijn verschillende redenen voor het ontstaan voor (betalings) achterstanden (bijvoorbeeld te lage
vast lasten, inkomsten gedaald, nonchalance ect.)
1.2 Risicovolle schulden
Er is sprake van risicovolle schulden wanneer:
1. Er zijn meer dan drie soorten achterstallige rekening vanwege financiële redenen
2. Er zijn één of meer achterstallige rekening vanwege financiële redenen in de categorieën
hypotheek, huur, elektriciteit, gas/water, ziektekostenverzekering, afbetaling lening en
afbetalingsregelingen.
3. De (totale) omvang van de achterstallige rekeningen is >€500
4. De leden van het huishouden staan minstens één keer per maand of meestal rood voor >500
5. Er is een creditcardschuld >500
Dit is zelfstandig op te lossen, of iemand kan geholpen worden door budget coaching of wijkteams.
1.3 Problematische schulden
Er is sprake van problematische schulden wanneer:
- als het bedrag dat je moet afbetalen per maand hoger is dan het bedrag dat je zou overhouden als
je door een gemeente of schuldhulpverlenende organisatie geholpen zou worden.
- Als iemands schulden tot grote problemen kunnen leiden (bijv. uithuiszetting of afsluiten
energie/water)
Schuldregeling = betalingsafspraak met je schuldeiser die drie jaar duurt.
- Deze 3 jaar moet je rondkomen van 90% van je bijstandsnorm
Je mag in de schuldenhulpverlening als je het niet binnen 3 jaar kan afbetalen
Waarom? Het traject van de schuldhulpverlening duurt 3 jaar, en daarna worden de schulden
kwijtgescholden.
1.4 Omvang schuldenproblematiek en bereik schuldhulpverlening
1 op de 5 huishoudens in Nederland heeft risicovolle of problematisch schulden
Het exacte aantal is niet bekend
Afgelopen jaren is het huishoudens met schulden flink toegenomen (o.a. door kredietcrisis en
baanverlies)
1
,Aantal met problematische schulden is toegenomen en aantal met risicovolle schulden afgenomen
- verklaring: ontwikkeling van de schuldenpakketten
Schuldenpakket = de verzameling van schulden die iemand heeft
1.5 Schulden in Nederland en in het buitenland
Schuldenproblematiek is in Nederland niet overal even groot
Er zijn bepaalde risicogebieden (bijv. midden Nederland, Zuid-Limburg en Groningen.
Nederland staat vergelijken met het buitenland op nummer 2 met de meeste huishoudens met
schuldenproblematiek
- mede door hoge hypotheekschuld
1.6 Kenmerken van huishoudens met schulden
Huishoudens zonder achterstanden, huishoudens met lichte achterstanden en huishoudens met
ernstige achterstanden worden met elkaar vergeleken.
De verschillen hebben de volgende kenmerken:
- het hebben van kinderen
- leeftijd
-woonsituatie
-inkomen en inkomen terugval
- Geslacht
- Opleidingsniveau
- Geloof
{<180 euro per maand voor een alleenstaande overhouden dan naar de voedselbank gaan}
Hoofdstuk 2: Soorten schulden en verbanden (SW)
De indeling van De Greef maakt een onderscheid tussen vijf verschillende soorten schulden:
1. Overlevingsschulden
2. Compensatieschulden
3. Aanpassingsschulden
4. Overbestedingsschulden
5. Bureaucratische schulden
2.1 Overlevingsschulden
Overlevingsschulden ontstaan als een huishouden te lang moet rondkomen van een te laag
inkomen.
Bij onvoorziene uitgaves, blijven andere rekeningen openstaan.
- Achterstanden op huur, energie en zorg zijn typische overlevingsschulden
Aantal huishoudens met overlevingsschulden is gestegen de afgelopen jaren
Redenen:
- Vaste lasten zijn omhoog
- Huren is inkomensafhankelijk geworden gezinnen die net boven de inkomenseis zitten, worden
verplicht naar de vrije sector te gaan
2
,- Toename zorgkosten (eigen risico is gestegen, basispremie is gestegen en veel zorg is van
basispremie naar aanvullende premie verschoven)
2.2 Compensatieschulden
Compensatieschulden ontstaan als mensen in een stressvolle situatie zitten en dat willen
compenseren.
- Een laptop of andere luxegoederen op afbetaling, een roodstand om aankopen mee te financieren
of een creditcardsaldo zijn typische compensatieschulden.
- Wordt ook wel ‘zorgeloos koopgedrag’, ‘overvloedige consumptie’ of ‘compenserende consumptie’
genoemd
2.3 Aanpassingsschulden
Aanpassingsschulden ontstaan als mensen plotseling minder inkomen krijgen of als de vast lasten
flink stijgen.
- Aanpassen aan de nieuwe financiële situatie (bestedingspatroon) lukt vaak niet
- Hoge uitgaven aan uitgaan en andere niet noodzakelijke posten zijn typische aanpassingsschulden.
2.4 Overbestedingsschulden
Overbestedingsschulden ontstaan als mensen consequent te veel uitgeven
- Ze weten hoeveel geld er beschikbaar is, maar geven elke maand te veel uit (bijvoorbeeld door
verslaving, onvermogen om administratie bij te houden (Lvb), druk van omgeving, onvermogen om
marketing te weerstaan.
- Kwartaalkredieten en roodstanden zijn typische overbestedingsschulden.
2.5 Bureaucratische schulden
Bureaucratische schulden ontstaan als gevolg van bureaucratisch onvermogen van een huishouden
om zaken met de overheid goed te regelen, (bijvoorbeeld door analfabetisme, onvoldoende digitale
vaardigheid of onwetendheid over de regelgeving.
2.6 Een mix van typen en oorzaken
- Veel mensen hebben een mix van de typen schulden
- vaak is de oorzaak en life- event (scheiding, ontslag, ziekte)
- Een life-event heeft niet op iedereen dezelfde invloed, het maakt de kwaliteit van het financiële
gedrag zichtbaar (Twee mensen worden ontslagen, maar de een heeft een buffer aangelegd en komt
niet in de problemen, terwijl de ander geen buffer heeft en wel in de problemen komt.)
Het ontstaan van schulden hebben ook te maken met psychologische factoren:
- Zelfcontrole (het vermogen om jouw gedrag te sturen)
- Tijdoriëntatie (aandacht is gericht op korte termijn)
- Self-efficacy (vertrouwen in het kunnen uitvoeren van een bepaalde taak)
- een positievere houding ten aanzien van geld lenen
- minder (goede) kennis over financiën
- geringere sociale steun
2.7 Schulden en een uitkering
3
, Mensen met schulden maken gemiddeld langer gebruik van een uitkering
1. De problematiek is het grootst bij mensen met een bijstandsuitkering (in vergelijking met een
UWV-uitkering)
2. Schulden vormen een belemmering om werk te vinden
- bij eerlijkheid over je financiële situatie is de kans kleiner dat je wordt aangenomen
- Mensen zien het nut niet in om te werken, omdat de kans groot is dat er hoe dan ook een
loonbeslag plaats gaat vinden.
3. Schulden vergroten de kans op een boete of maatregel
- Bv. door niet te voldoen aan de inspannings- en sollicitatieplicht.
2.8 Schulden en werk
Schulden veroorzaken op het werk:
- Extra ziekteverzuim
- Afname van arbeidsproductiviteit
Werkgevers:
- verlengen vaak geen tijdelijk contracten
- Ontslag (Bijv. in de luchtvaartbranche omdat zo’n situatie tot nare gevolgen kan lijden)
- Sommige werkgevers zien ondersteuning als goed werkgeverschap
- 1 op de 10 werkgevers voert een preventief beleid
2.9 Schulden en relaties
Mensen met schulden trekken zich terug uit relaties en krijgen een kleiner sociaal netwerk
- Máár het sociale netwerk is van belang bij het persoonlijke welzijn en dus zeker bij schuldsituaties
(want schulden brengt vaak psychische problemen met zich mee)
2.10 Schulden en gezondheid
Schulden hangt vaak samen met gezondheidsklachten
- meer roken
- rugpijn
- overgewicht
- psychische problematiek
ect.
Het is nog onduidelijk wat hier nu de oorzaak en wat het gevolg is: (Is schulden de oorzaak van
gezondheidsproblemen, of gezondheidsproblemen de oorzaak van schuld (bijv. dan kan je niet meer
werken)
Hoofdstuk 3: Impact van schulden op gedrag (SW)
3.1 Financieel competent gedrag
Je bent financieel competent als je invulling geeft op 5 competentiegebieden:
1. In kaart brengen (voorname administratie)
2. Verantwoord besteden (bewust omgaan met je geld en bestedingen. Assertiviteit is hier
belangrijk)
3. Vooruitkijken (bewust zijn van de financiële gevolgen)
4
