1 Woorden, woorden, woorden
1.2 De ideale klas
Een ideale klas biedt elk kind de gelegenheid zich optimaal te ontplooien. Het is een klas waarin
leerlingen zich gestimuleerd weten, waarin ze spelenderwijs leren en zich ten volle kunnen
ontwikkelen.
Leerlingen met onvoldoende woordenschat kunnen niet alleen de lessen niet goed volgen; ze leren
ook minder snel nieuwe woorden en begrippen bij.
Inzetten op woordenschatonderwijs is de beste keus die je als leerkracht kunt maken. De inspanning
wordt viervoudig beloond:
1. Als we woordenschatonderwijs intensiveren en systematisch aanpakken kunne we zorgen
dat alle leerlingen de les woordelijk volgen en niet onverwacht struikelen over te veel
woorden die ze niet begrijpen.
2. Door middel van een goede woordenschatdidactiek kunnen we zorgen dat leerlingen de
lesstof, die verpakt is in woorden, veel beter opnemen.
3. Als leerlingen meer woorden leren, kunnen ze hun eigen ideeën en denkprocessen beter
verwoorden.
4. Een goede woordkennis is absoluut noodzakelijk voor het leren lezen en voor tekstbegrip.
Woordkennis is een voorwaarde voor schoolsucces. Tegenwoordig krijgt het woordenschatonderwijs
extra aandacht. In de praktijk blijken veel woordenschatlessen nog niet voldoende te werken.
1.3 De oude Comenius
Vaardigheden voor het verbeteren van het woordenschatonderwijs volgens Comenius:
- Meer aandacht geven aan het aanleren, uitbeelden en inoefenen van woorden en
betekenissen
- Woorden meer in gestructureerde logische verbanden binnen functionele contexten
aanbieden
- Woordenschatuitbreiding meer koppelen aan kennisverwerving en het leren in algemene zin
- Saaie oefeningen vervangen door een prikkelende didactiek
1.4 Woordenschat in het huidige onderwijs
Tegenwoordig maken leerlingen gerichte woordenschatopdrachtjes die los staan van de rest van het
onderwijs. Allerlei mogelijke extra invul- of aanvuloefeningen uit de (taal)methode worden ingezet
om kinderen die achterblijven bij te spijkeren. Maar deze woorden uit het taalboek worden meestal
niet in gestructureerde, logische verbanden aangeleerd en niet in zinvolle en/of speelse werkvormen
ingeoefend. Veel oefeningen in het taalboek zijn minitoetsjes, geen oefeningen. De leerkracht wordt
hier wijzer van, de leerlingen leren niets.
Kinderen vragen laten beantwoorden over een voorwerp wat ze niet kennen = zonde van de tijd en
energie: als leerkracht eerst zelf uitleggen, volgens het idee van Comenius (Ik leid je overal heen, ik
laat je alles zien, ik benoem alles voor je).
1
, 2 Willen
2.1 Woordenschat als basis
Op een ochtend in een willekeurige klas in de les worden +/- meer dan 25.000 woorden gebruikt.
Een woord is enerzijds een brokje taal (een label) en tegelijkertijd een brokje kennis (een concept):
- Een direct waarneembare kant: label, de hoorbare klankvorm als iemand het woord
uitspreekt of de zichtbare schriftvorm als iemand het woord opschrijft.
- Een achterliggende kant: concept dat iemand in zijn heeft en dat een bundeling is van
betekenisaspecten die we aan het woord weten toe te kennen: de woordkennis. Concepten
worden stukje bij beetje opgebouwd en uitgebreid.
Woordenschatuitbreiding en kennisverwerving zijn met elkaar verbonden.
2.2 Werken aan woordenschat is werken aan schoolsucces
Als leerlingen woorden niet snappen heeft dat een negatief effect op hun leerprestaties:
- Kinderen begrijpen de woorden die je als leerkracht gebruikt niet of onvoldoende.
- Kinderen begrijpen de lesinhoud niet of onvoldoende.
- Kinderen leren niet voldoende nieuwe woorden en begrippen bij.
Als je als leerkracht de zaken op hun beloop laat en op het gebied van woordenschat niet steeds de
vinder aan de pols houdt (vooral bij de ‘zwakkere’ kinderen), dan zullen de achterstanden geleidelijk
steeds verder groeien (neerwaartse spiraal).
Als leerlingen woorden wel snappen, heeft dat een positief effect op hun leerprestaties:
- Kinderen begrijpen de woorden die je gebruikt.
- Kinderen begrijpen de lesinhoud die je wilt overdragen.
- Kinderen leren elke dag nieuwe woorden en begrippen bij.
- Kinderen bouwen meer kennis op.
2.3 Met woorden in de weer
Telkens stuiten leerkrachten, die ervaring hebben met multiculturele klassen, samen met hun
leerlingen onverwacht op woorden die niet gekend worden; en doordat leerlingen woorden niet of
onvoldoende begrijpen, ontstaat er onrust in de klas.
Zoeken naar concrete oplossingen, voorbeelden:
- Ze gebruiken verantwoorde methodes en geven extra woordenschatoefeningen.
- Ze verzamelen beeldmateriaal en stellen mappen vol plaatjes samen.
- Za laten kinderen individuele woordleerschriftjes maken.
Als kinderen bepaalde woorden niet kennen is dat vaak duidelijk. Maar het kan ook zijn dat kinderen
woorden meer of minder goed kennen. Vanaf groep 2 gaan woorden en hun betekenis een steeds
belangrijkere rol spelen bij de opbouw van schoolse kennis. Het ene woord wordt gebruikt om het
andere uit te leggen.
Soms lijken kinderen alle genoemde woorden te kennen, maar ze missen net een aantal
betekenisaspecten die op dat moment en in die context belangrijk zijn.
Alle kinderen hebben baat bij een systematische aanpak. Ze leren op gestructureerde wijze in kortere
tijd veel woorden en betekenissen bij. Het verhoogt het rendement van de lessen en het geeft je als
leerkracht houvast bij de opbouw van schoolse kennis bij de leerlingen.
2.5 Ik zou willen dat…
Kenmerken van effectief woordenschatonderwijs:
- Met de huidige technologie kunnen we binnen één minuut via internet een plaatje/video
vinden waarmee we het woordenschatonderwijs kunnen verrijken.
- Kinderen spreken niet één maar twee talen, wat op een enorm woordleervermogen wijst.
- Je bent heer en meester in je eigen klas en kunt allerlei nieuwe dingen uitproberen.
2
1.2 De ideale klas
Een ideale klas biedt elk kind de gelegenheid zich optimaal te ontplooien. Het is een klas waarin
leerlingen zich gestimuleerd weten, waarin ze spelenderwijs leren en zich ten volle kunnen
ontwikkelen.
Leerlingen met onvoldoende woordenschat kunnen niet alleen de lessen niet goed volgen; ze leren
ook minder snel nieuwe woorden en begrippen bij.
Inzetten op woordenschatonderwijs is de beste keus die je als leerkracht kunt maken. De inspanning
wordt viervoudig beloond:
1. Als we woordenschatonderwijs intensiveren en systematisch aanpakken kunne we zorgen
dat alle leerlingen de les woordelijk volgen en niet onverwacht struikelen over te veel
woorden die ze niet begrijpen.
2. Door middel van een goede woordenschatdidactiek kunnen we zorgen dat leerlingen de
lesstof, die verpakt is in woorden, veel beter opnemen.
3. Als leerlingen meer woorden leren, kunnen ze hun eigen ideeën en denkprocessen beter
verwoorden.
4. Een goede woordkennis is absoluut noodzakelijk voor het leren lezen en voor tekstbegrip.
Woordkennis is een voorwaarde voor schoolsucces. Tegenwoordig krijgt het woordenschatonderwijs
extra aandacht. In de praktijk blijken veel woordenschatlessen nog niet voldoende te werken.
1.3 De oude Comenius
Vaardigheden voor het verbeteren van het woordenschatonderwijs volgens Comenius:
- Meer aandacht geven aan het aanleren, uitbeelden en inoefenen van woorden en
betekenissen
- Woorden meer in gestructureerde logische verbanden binnen functionele contexten
aanbieden
- Woordenschatuitbreiding meer koppelen aan kennisverwerving en het leren in algemene zin
- Saaie oefeningen vervangen door een prikkelende didactiek
1.4 Woordenschat in het huidige onderwijs
Tegenwoordig maken leerlingen gerichte woordenschatopdrachtjes die los staan van de rest van het
onderwijs. Allerlei mogelijke extra invul- of aanvuloefeningen uit de (taal)methode worden ingezet
om kinderen die achterblijven bij te spijkeren. Maar deze woorden uit het taalboek worden meestal
niet in gestructureerde, logische verbanden aangeleerd en niet in zinvolle en/of speelse werkvormen
ingeoefend. Veel oefeningen in het taalboek zijn minitoetsjes, geen oefeningen. De leerkracht wordt
hier wijzer van, de leerlingen leren niets.
Kinderen vragen laten beantwoorden over een voorwerp wat ze niet kennen = zonde van de tijd en
energie: als leerkracht eerst zelf uitleggen, volgens het idee van Comenius (Ik leid je overal heen, ik
laat je alles zien, ik benoem alles voor je).
1
, 2 Willen
2.1 Woordenschat als basis
Op een ochtend in een willekeurige klas in de les worden +/- meer dan 25.000 woorden gebruikt.
Een woord is enerzijds een brokje taal (een label) en tegelijkertijd een brokje kennis (een concept):
- Een direct waarneembare kant: label, de hoorbare klankvorm als iemand het woord
uitspreekt of de zichtbare schriftvorm als iemand het woord opschrijft.
- Een achterliggende kant: concept dat iemand in zijn heeft en dat een bundeling is van
betekenisaspecten die we aan het woord weten toe te kennen: de woordkennis. Concepten
worden stukje bij beetje opgebouwd en uitgebreid.
Woordenschatuitbreiding en kennisverwerving zijn met elkaar verbonden.
2.2 Werken aan woordenschat is werken aan schoolsucces
Als leerlingen woorden niet snappen heeft dat een negatief effect op hun leerprestaties:
- Kinderen begrijpen de woorden die je als leerkracht gebruikt niet of onvoldoende.
- Kinderen begrijpen de lesinhoud niet of onvoldoende.
- Kinderen leren niet voldoende nieuwe woorden en begrippen bij.
Als je als leerkracht de zaken op hun beloop laat en op het gebied van woordenschat niet steeds de
vinder aan de pols houdt (vooral bij de ‘zwakkere’ kinderen), dan zullen de achterstanden geleidelijk
steeds verder groeien (neerwaartse spiraal).
Als leerlingen woorden wel snappen, heeft dat een positief effect op hun leerprestaties:
- Kinderen begrijpen de woorden die je gebruikt.
- Kinderen begrijpen de lesinhoud die je wilt overdragen.
- Kinderen leren elke dag nieuwe woorden en begrippen bij.
- Kinderen bouwen meer kennis op.
2.3 Met woorden in de weer
Telkens stuiten leerkrachten, die ervaring hebben met multiculturele klassen, samen met hun
leerlingen onverwacht op woorden die niet gekend worden; en doordat leerlingen woorden niet of
onvoldoende begrijpen, ontstaat er onrust in de klas.
Zoeken naar concrete oplossingen, voorbeelden:
- Ze gebruiken verantwoorde methodes en geven extra woordenschatoefeningen.
- Ze verzamelen beeldmateriaal en stellen mappen vol plaatjes samen.
- Za laten kinderen individuele woordleerschriftjes maken.
Als kinderen bepaalde woorden niet kennen is dat vaak duidelijk. Maar het kan ook zijn dat kinderen
woorden meer of minder goed kennen. Vanaf groep 2 gaan woorden en hun betekenis een steeds
belangrijkere rol spelen bij de opbouw van schoolse kennis. Het ene woord wordt gebruikt om het
andere uit te leggen.
Soms lijken kinderen alle genoemde woorden te kennen, maar ze missen net een aantal
betekenisaspecten die op dat moment en in die context belangrijk zijn.
Alle kinderen hebben baat bij een systematische aanpak. Ze leren op gestructureerde wijze in kortere
tijd veel woorden en betekenissen bij. Het verhoogt het rendement van de lessen en het geeft je als
leerkracht houvast bij de opbouw van schoolse kennis bij de leerlingen.
2.5 Ik zou willen dat…
Kenmerken van effectief woordenschatonderwijs:
- Met de huidige technologie kunnen we binnen één minuut via internet een plaatje/video
vinden waarmee we het woordenschatonderwijs kunnen verrijken.
- Kinderen spreken niet één maar twee talen, wat op een enorm woordleervermogen wijst.
- Je bent heer en meester in je eigen klas en kunt allerlei nieuwe dingen uitproberen.
2
