Persoonlijkheidsleer & onderzoek
Hoorcollege 1
Onderzoek persoonlijkheidspsychologen
Wat onderzoeken persoonlijkheidspsychologen?
1. Menselijke natuur (universele benadering)
Hoe mensen zijn zoals alle mensen.
Voorbeelden hierbij:
• Neoklassiek economisch model
Individuen zijn rationeel/streven eigen belang na. Individuen hebben identieke voorkeuren en
capaciteiten. Individuen hebben dezelfde informatie en dezelfde doelen. Alle individuen nemen op
dezelfde manier beslissingen.
• (klassiek) behaviourisme
Mensen worden geboren als een ‘tabula rasa’- John Locke. Onbeschreven blad. Gedrag wordt
aangeleerd door stimulus-respons conditionering, alle individuen reageren op dezelfde manier.
• (klassieke) evolutionaire psychologie
Niet optimaal gedrag verdwijnt door middel van selectieprocessen (voortplanting en overleving)..
Alle individuen zijn (ongeveer op dezelfde manier) aangepast aan de omgeving.
2. Individuele & groepsvariatie (nomothetische benadering)
Hoe mensen zijn zoals sommige andere mensen. Het identificeren van regelmatigheden die gelden voor
de hele populatie of een grote groep mensen. Vaak gebruik gemaakt van normaal verdeling, veel
eigenschappen in de psychologie zijn normaal verdeeld.
3. Individuele uniciteit (idiografische benadering)
Hoe mensen zijn als geen andere mensen. Richt zich op het begrijpen van individuele eigenschappen en
unieke verschillen. Benadrukt de holistische benadering – aanpak waarbij het geheel wordt beschouwd
in plaats van afzonderlijke delen.
Colleges hebben voornamelijk betrekking op nomothetische benadering.
Basisstatistiek & methoden
- Veel schalen in de psychologie zijn ordinaal. Vaak likert schaal.
- Meer variabelen samenvoegen – vaak behandeld als (quasi)intervalvariabelen – verschillen tussen
schaalscores zijn ongeveer gelijk
- Veel karaktereigenschappen normaal verdeeld.
Betrouwbaarheid: consistentie met vergelijkbare metingen van dezelfde eigenschap
• Interne consistentie (Cronbach’s alfa) – items die niet sterk met elkaar samenhangen, zijn meer
items van nodig
• Interbeoordelaars betrouwbaarheid – Hoe sterk correleren de beoordelaars met elkaar?
Vergelijkbare resultaten, minder beoordelaars nodig en visa versa.
• Test-hertestbetrouwbaarheid – Eigenschap meten op tijdstip 1 en tijdstip 2. De correlatie
hiertussen is test-hertestbetrouwbaarheid.
Validiteit: meet de schaal wat hij moet meten?
• Inhoudsvaliditeit - meet de schaal de hele inhoud van het construct?
• Constructvaliditeit - (convergente/discriminante validiteit) convergant – positieve correlatie,
constructen komen overeen; divergant – iets anders meten dat het construct, correlatie 0.
• Criteriumvaliditeit – of het construct iets voorspelt, wat je verwacht dat het zou voorspellen.
,VB: hoge vetrouwbaarheid en lage validiteit: weinig fouten gemaakt, maar verkeerde eigenschap beoordeeld.
Meetmethoden
• Zelfrapportage: efficient, goedkoop, zelfkennis; vervorming en vooroordelen
• Waarnemersrapporten: objectief; vooroodelen en kennis
• Directe observaties: echte gedragingen; inefficient en duur
• Biodata (gegevens over levensresultaten: objectieve indicatoren; relevantie/nauwkeurigheid
Zelf-en observattorrapportages zijn meer omvattend dan directe observaties & biodata en laten een goede (alfa,
interbeoordelaar, test-hertest) betrouwbaarheid en validiteit zien.
Persoonlijkheid
Definitie van persoonlijkheidstrek – verschillen tussen individuen in de typische neiging om zich op bepaalde
conceptueel gerelateerde manieren te gedragen, te denken of te voelen in verschillende relevante situaties en
over een vrij lange tijdsperiode.
Persoonlijkheid…
1. Verwijst naar verschillen tussen individuen
2. In een typische neiging om zich te gedragen te denken of te voelen
3. Op een bepaalde conceptueel gerelateerde manieren.
4. In verschillende relevante situaties.
5. Gedurende een vrij lange tijdsperiode.
Wat is persoonlijkheid niet?
Een fysiek of psychologisch individueel verschil. Dit betreft individuele verschillen.
Andere voorbeelden van individuele verschillen zijn:
• Mentale capaciteiten
• Interesses
• (sociaal-politieke) waarden: belang van ideeën
• Religie
• Seksualiteit
Bovenstaande individuele verschillen zijn sterk bepalend voor de identiteit en gerelateerd aan persoonlijkheid.
Bestaat persoonlijkheid?
Gedrag is een functie van persoonlijkheid, van de situatie of van de interactie tussen persoonlijkheid en de
situatie.
• Gedrag is een functie van persoonlijkheid
Twee onderzoeken die aantonen dat gedrag wordt bepaald door sociale en situatie-specifieke
omstandigheden. Gebruikt om de kracht van conformiteit (overeenstemming, volgzaamheid,
gehoorzaamheid) te onderzoeken/begrijpen.
1) Hartshorne en May observeerden kinderen in verschillende situaties waarin (gebrek) aan
bmoreel karakter kon worden getoond zoals: ‘geld houden vs. Schenken aan een goed doel.’ En
‘vals spelen bij verschillende wedstrijden’. Gedragen kinderen zich hetzelfde in verschillende
situaties? Nee.
2) Vervolgonderzoek. Cross-situationele consistentie van consciëntieusheid. Lage gemiddelde
correlatie van 19 gedragingen. Conclusie dat je op basis van gedrag een ander enkel gedrag
moeilijk is te voorspellen. Maar op basis van een aantal gedragingen is het wel mogelijk te
voorspellen hoe iemand zich gemiddeld gedraagt in een andere situatie.
• Gedrag is een functie van de situatie
1) Asch experiment: onderzoeken hoe sociale druk en conformiteit het gedrag en overtuigingen
van individuen kunnen beïnvloeden. Welke van de drie lijnstukkken is even lang? Eigen
antwoorden aanpassen aan antwoorden van de groep. Toont aan dat sociale druk en
conformiteit een krachtige invloed hebben op de overtuigingen van individuen.
, 2) Milgram-experiment: onderzoek naar de bereidheid om mensen pijn te doen op bevel van een
autoriteit. Toont aan dat mensen bereid zijn onethisch gedrag te vertonen, als ze geloven dat
ze handelen op bevel van een autoriteit.
• Gedrag is een functie van interactie tussen persoonlijkheid en situatie
Dit wordt trekactivatie genoemd. Persoonlijkheidstrek komt alleen tot uitdrukkking in een
persoonlijkheidsrelevantie situatie.
Zijn situaties onafhankelijk van persoonlijkheidskenmerken, nee niet volledig want:
- Situatieselectie: proces waarbij mensen situaties kiezen waarin ze zich comfortabel voelen of
die overeenkomen met hun persoonlijkheidskenmerken. VB: extraverte personen zoeken
situatie waarin ze sociaal kunnen zijn.
- Situatie-evocuatie: proces waarbij het gedrag van een persoon bepaalde reacties van anderen
of bepaalde situaties oproept. VB: iemand met humor creëert situaties waarin anderen lachen
en zich op hun gemak voelen.
Vragenlijstconstructies
1. Empirische strategie
Gebaseerd op verzamelen van observaties en concrete gegevens over gedrag, emoties en kenmerken
zonder vooraf vastgestelde theoretische aannames.
2. Factor-analytische strategie
Gebaseerd op statistische analyse, zoals factoranalyse, om structuren en patronen in
persoonlijkheidskenmerken te identificeren. VB: Big Five
3. Rationele strategie
Gebaseerd op theoretische modellen en vooraf vastgestelde conceptuele kaders om persoonlijkheid te
meten met gerichte vragen of stellingen.
Tegenwoordig wordt er vaak een combinatie gebruikt.
Methoden om persoonlijkheidskenmerken en psychologische toestanden te beoordelen
- Gestructureerde vragenlijst: gestandaardiseerde methode van gegevensverzameling die
bestaat uit vragen.
- Projectieve test: methode waarbij een persoon gevraagd wordt om op een stimuli te reageren,
denk aan afbeeldingen of woorden.
Zelf, observatoren en biases
- Hoge mate van zelf-ander overeenstemming bij beoordeling persoonlijkheid door mensen die
elkaar goed kennen.
- Gedrag dat opgenomen is op video en beoordeeld door onderzoeksassistenten correleerde
met zelfbeoordelingen en met beoordelingen door goede bekenden.
- Biases in zelf-en anderbeoordelingen zijn over het algemeen klein als de
persoonlijkheidsvragenlijst goed geconstrueerd is.
Sociaal wenselijkheidsbias – neiging om zichzelf (en/of een ander persoon) op een gunstige of ongunstige manier
te beschrijven.
Hoorcollege 2
Geschiedenis
De vier humeuren (humors)
Balans in stoffen van het lichaam bepaalt wat voor persoonlijkheid/type je bent. Hippocrates was de grondlegger
van deze theorie, Claudius Galenius bouwde hierop voort. Voegde elementen toe – water,vuur, aarde en lucht.
Hij combineerde dit ook met de seizoenen.
, Typen hierbij:
- Sangieuze type (rode bloed) –
veel energie, sociaal en
aangepast
- Cholericus type – (gele gal)
woedeaanvallen, teveel van gele
gal, agressief, competitief
- Melacholicus type – (zwarte gal),
in zichzelf getrokken, introverte,
nadenkend
- Phlegmaticus type -
(water/slijm)rustig, stabiel
Drie somatoforme typen
Theorie van William Sheldon, op basis van drie uiterlijke vormen
bepalen wat iemands karakter is. VB: wie is het meest gezellig? Wie
heeft het meeste temperament? Geen bewijs dat lichaamsbouw
geassocieerd is met persoonlijkheidstrekken.
1. Endomorfe type
2. Mesomorfe type – bloedstelsel belangrijkst
3. Ectomorfe type – huid/zenwustelsel belangrijkst
Myers-briggs type indicator: 16 typen
Vier dichotomieën
• Extraversie vs. Introversie: interactie met een ander of meer opzichzelf gericht.
• Observatie vs. Intuïtie: geeft aan hoe iemand informatie verwerkt. Observatie meer details, feiten.
Intuïtie richt zich op abstracte concepten en mogelijkheden.
• Reflectie vs. Gevoel: gericht op hoe iemand beslissingen neemt. Denken – logica en objectiviteit.
Voelen richt zich op empathie en emotionele overwegingen.
• Beheersing vs. Perceptie: Hoe gaat iemand om met de buitenwereld. Beheersing: georganiseerd en
gestructureerd. Perceptie: flexibeler en spontaner.
Zestien verschillende combinaties waarbij men wordt ingedeeld op basis van bovenstaande eigenschappen.
Andere populaire typologieën
DISC test – erg bekend
Diertypen
Diertypen ongedeeld in actieve en niet-actieve dieren. Niet wetenschappelijk onderbouwd.
De lexicale benadering
Persoonlijkheidsconstructen
Veel verschillende opvattingen waardoor het moeilijk is twee dimensies voor persoonlijkheid te gebruiken.
Daarom zoeken naar een periodiek systeem van persoonlijkheidsconstructen. De lexicale benadering stelt dat de
meest belangrijke en relevante persoonlijkheidskenmerken in natuurlijke taal zullen worden uitgedrukt en dat
deze kenmerken universeel zullen zijn. Volgens Goldberg zijn er drie eisen die hierbij gelden.
1. Individuele verschillen die van belang zijn voor de dagelijkse interactie van personen zullen
uiteindelijk in de taal hun weerslag vinden.
2. Hoe belangrijker een individueel verschil is, des te meer talen zullen er een woord voor hebben.
3. In elke taal zijn deze woorden te vinden in een voldoende omvangrijk woordenboek.
Hoorcollege 1
Onderzoek persoonlijkheidspsychologen
Wat onderzoeken persoonlijkheidspsychologen?
1. Menselijke natuur (universele benadering)
Hoe mensen zijn zoals alle mensen.
Voorbeelden hierbij:
• Neoklassiek economisch model
Individuen zijn rationeel/streven eigen belang na. Individuen hebben identieke voorkeuren en
capaciteiten. Individuen hebben dezelfde informatie en dezelfde doelen. Alle individuen nemen op
dezelfde manier beslissingen.
• (klassiek) behaviourisme
Mensen worden geboren als een ‘tabula rasa’- John Locke. Onbeschreven blad. Gedrag wordt
aangeleerd door stimulus-respons conditionering, alle individuen reageren op dezelfde manier.
• (klassieke) evolutionaire psychologie
Niet optimaal gedrag verdwijnt door middel van selectieprocessen (voortplanting en overleving)..
Alle individuen zijn (ongeveer op dezelfde manier) aangepast aan de omgeving.
2. Individuele & groepsvariatie (nomothetische benadering)
Hoe mensen zijn zoals sommige andere mensen. Het identificeren van regelmatigheden die gelden voor
de hele populatie of een grote groep mensen. Vaak gebruik gemaakt van normaal verdeling, veel
eigenschappen in de psychologie zijn normaal verdeeld.
3. Individuele uniciteit (idiografische benadering)
Hoe mensen zijn als geen andere mensen. Richt zich op het begrijpen van individuele eigenschappen en
unieke verschillen. Benadrukt de holistische benadering – aanpak waarbij het geheel wordt beschouwd
in plaats van afzonderlijke delen.
Colleges hebben voornamelijk betrekking op nomothetische benadering.
Basisstatistiek & methoden
- Veel schalen in de psychologie zijn ordinaal. Vaak likert schaal.
- Meer variabelen samenvoegen – vaak behandeld als (quasi)intervalvariabelen – verschillen tussen
schaalscores zijn ongeveer gelijk
- Veel karaktereigenschappen normaal verdeeld.
Betrouwbaarheid: consistentie met vergelijkbare metingen van dezelfde eigenschap
• Interne consistentie (Cronbach’s alfa) – items die niet sterk met elkaar samenhangen, zijn meer
items van nodig
• Interbeoordelaars betrouwbaarheid – Hoe sterk correleren de beoordelaars met elkaar?
Vergelijkbare resultaten, minder beoordelaars nodig en visa versa.
• Test-hertestbetrouwbaarheid – Eigenschap meten op tijdstip 1 en tijdstip 2. De correlatie
hiertussen is test-hertestbetrouwbaarheid.
Validiteit: meet de schaal wat hij moet meten?
• Inhoudsvaliditeit - meet de schaal de hele inhoud van het construct?
• Constructvaliditeit - (convergente/discriminante validiteit) convergant – positieve correlatie,
constructen komen overeen; divergant – iets anders meten dat het construct, correlatie 0.
• Criteriumvaliditeit – of het construct iets voorspelt, wat je verwacht dat het zou voorspellen.
,VB: hoge vetrouwbaarheid en lage validiteit: weinig fouten gemaakt, maar verkeerde eigenschap beoordeeld.
Meetmethoden
• Zelfrapportage: efficient, goedkoop, zelfkennis; vervorming en vooroordelen
• Waarnemersrapporten: objectief; vooroodelen en kennis
• Directe observaties: echte gedragingen; inefficient en duur
• Biodata (gegevens over levensresultaten: objectieve indicatoren; relevantie/nauwkeurigheid
Zelf-en observattorrapportages zijn meer omvattend dan directe observaties & biodata en laten een goede (alfa,
interbeoordelaar, test-hertest) betrouwbaarheid en validiteit zien.
Persoonlijkheid
Definitie van persoonlijkheidstrek – verschillen tussen individuen in de typische neiging om zich op bepaalde
conceptueel gerelateerde manieren te gedragen, te denken of te voelen in verschillende relevante situaties en
over een vrij lange tijdsperiode.
Persoonlijkheid…
1. Verwijst naar verschillen tussen individuen
2. In een typische neiging om zich te gedragen te denken of te voelen
3. Op een bepaalde conceptueel gerelateerde manieren.
4. In verschillende relevante situaties.
5. Gedurende een vrij lange tijdsperiode.
Wat is persoonlijkheid niet?
Een fysiek of psychologisch individueel verschil. Dit betreft individuele verschillen.
Andere voorbeelden van individuele verschillen zijn:
• Mentale capaciteiten
• Interesses
• (sociaal-politieke) waarden: belang van ideeën
• Religie
• Seksualiteit
Bovenstaande individuele verschillen zijn sterk bepalend voor de identiteit en gerelateerd aan persoonlijkheid.
Bestaat persoonlijkheid?
Gedrag is een functie van persoonlijkheid, van de situatie of van de interactie tussen persoonlijkheid en de
situatie.
• Gedrag is een functie van persoonlijkheid
Twee onderzoeken die aantonen dat gedrag wordt bepaald door sociale en situatie-specifieke
omstandigheden. Gebruikt om de kracht van conformiteit (overeenstemming, volgzaamheid,
gehoorzaamheid) te onderzoeken/begrijpen.
1) Hartshorne en May observeerden kinderen in verschillende situaties waarin (gebrek) aan
bmoreel karakter kon worden getoond zoals: ‘geld houden vs. Schenken aan een goed doel.’ En
‘vals spelen bij verschillende wedstrijden’. Gedragen kinderen zich hetzelfde in verschillende
situaties? Nee.
2) Vervolgonderzoek. Cross-situationele consistentie van consciëntieusheid. Lage gemiddelde
correlatie van 19 gedragingen. Conclusie dat je op basis van gedrag een ander enkel gedrag
moeilijk is te voorspellen. Maar op basis van een aantal gedragingen is het wel mogelijk te
voorspellen hoe iemand zich gemiddeld gedraagt in een andere situatie.
• Gedrag is een functie van de situatie
1) Asch experiment: onderzoeken hoe sociale druk en conformiteit het gedrag en overtuigingen
van individuen kunnen beïnvloeden. Welke van de drie lijnstukkken is even lang? Eigen
antwoorden aanpassen aan antwoorden van de groep. Toont aan dat sociale druk en
conformiteit een krachtige invloed hebben op de overtuigingen van individuen.
, 2) Milgram-experiment: onderzoek naar de bereidheid om mensen pijn te doen op bevel van een
autoriteit. Toont aan dat mensen bereid zijn onethisch gedrag te vertonen, als ze geloven dat
ze handelen op bevel van een autoriteit.
• Gedrag is een functie van interactie tussen persoonlijkheid en situatie
Dit wordt trekactivatie genoemd. Persoonlijkheidstrek komt alleen tot uitdrukkking in een
persoonlijkheidsrelevantie situatie.
Zijn situaties onafhankelijk van persoonlijkheidskenmerken, nee niet volledig want:
- Situatieselectie: proces waarbij mensen situaties kiezen waarin ze zich comfortabel voelen of
die overeenkomen met hun persoonlijkheidskenmerken. VB: extraverte personen zoeken
situatie waarin ze sociaal kunnen zijn.
- Situatie-evocuatie: proces waarbij het gedrag van een persoon bepaalde reacties van anderen
of bepaalde situaties oproept. VB: iemand met humor creëert situaties waarin anderen lachen
en zich op hun gemak voelen.
Vragenlijstconstructies
1. Empirische strategie
Gebaseerd op verzamelen van observaties en concrete gegevens over gedrag, emoties en kenmerken
zonder vooraf vastgestelde theoretische aannames.
2. Factor-analytische strategie
Gebaseerd op statistische analyse, zoals factoranalyse, om structuren en patronen in
persoonlijkheidskenmerken te identificeren. VB: Big Five
3. Rationele strategie
Gebaseerd op theoretische modellen en vooraf vastgestelde conceptuele kaders om persoonlijkheid te
meten met gerichte vragen of stellingen.
Tegenwoordig wordt er vaak een combinatie gebruikt.
Methoden om persoonlijkheidskenmerken en psychologische toestanden te beoordelen
- Gestructureerde vragenlijst: gestandaardiseerde methode van gegevensverzameling die
bestaat uit vragen.
- Projectieve test: methode waarbij een persoon gevraagd wordt om op een stimuli te reageren,
denk aan afbeeldingen of woorden.
Zelf, observatoren en biases
- Hoge mate van zelf-ander overeenstemming bij beoordeling persoonlijkheid door mensen die
elkaar goed kennen.
- Gedrag dat opgenomen is op video en beoordeeld door onderzoeksassistenten correleerde
met zelfbeoordelingen en met beoordelingen door goede bekenden.
- Biases in zelf-en anderbeoordelingen zijn over het algemeen klein als de
persoonlijkheidsvragenlijst goed geconstrueerd is.
Sociaal wenselijkheidsbias – neiging om zichzelf (en/of een ander persoon) op een gunstige of ongunstige manier
te beschrijven.
Hoorcollege 2
Geschiedenis
De vier humeuren (humors)
Balans in stoffen van het lichaam bepaalt wat voor persoonlijkheid/type je bent. Hippocrates was de grondlegger
van deze theorie, Claudius Galenius bouwde hierop voort. Voegde elementen toe – water,vuur, aarde en lucht.
Hij combineerde dit ook met de seizoenen.
, Typen hierbij:
- Sangieuze type (rode bloed) –
veel energie, sociaal en
aangepast
- Cholericus type – (gele gal)
woedeaanvallen, teveel van gele
gal, agressief, competitief
- Melacholicus type – (zwarte gal),
in zichzelf getrokken, introverte,
nadenkend
- Phlegmaticus type -
(water/slijm)rustig, stabiel
Drie somatoforme typen
Theorie van William Sheldon, op basis van drie uiterlijke vormen
bepalen wat iemands karakter is. VB: wie is het meest gezellig? Wie
heeft het meeste temperament? Geen bewijs dat lichaamsbouw
geassocieerd is met persoonlijkheidstrekken.
1. Endomorfe type
2. Mesomorfe type – bloedstelsel belangrijkst
3. Ectomorfe type – huid/zenwustelsel belangrijkst
Myers-briggs type indicator: 16 typen
Vier dichotomieën
• Extraversie vs. Introversie: interactie met een ander of meer opzichzelf gericht.
• Observatie vs. Intuïtie: geeft aan hoe iemand informatie verwerkt. Observatie meer details, feiten.
Intuïtie richt zich op abstracte concepten en mogelijkheden.
• Reflectie vs. Gevoel: gericht op hoe iemand beslissingen neemt. Denken – logica en objectiviteit.
Voelen richt zich op empathie en emotionele overwegingen.
• Beheersing vs. Perceptie: Hoe gaat iemand om met de buitenwereld. Beheersing: georganiseerd en
gestructureerd. Perceptie: flexibeler en spontaner.
Zestien verschillende combinaties waarbij men wordt ingedeeld op basis van bovenstaande eigenschappen.
Andere populaire typologieën
DISC test – erg bekend
Diertypen
Diertypen ongedeeld in actieve en niet-actieve dieren. Niet wetenschappelijk onderbouwd.
De lexicale benadering
Persoonlijkheidsconstructen
Veel verschillende opvattingen waardoor het moeilijk is twee dimensies voor persoonlijkheid te gebruiken.
Daarom zoeken naar een periodiek systeem van persoonlijkheidsconstructen. De lexicale benadering stelt dat de
meest belangrijke en relevante persoonlijkheidskenmerken in natuurlijke taal zullen worden uitgedrukt en dat
deze kenmerken universeel zullen zijn. Volgens Goldberg zijn er drie eisen die hierbij gelden.
1. Individuele verschillen die van belang zijn voor de dagelijkse interactie van personen zullen
uiteindelijk in de taal hun weerslag vinden.
2. Hoe belangrijker een individueel verschil is, des te meer talen zullen er een woord voor hebben.
3. In elke taal zijn deze woorden te vinden in een voldoende omvangrijk woordenboek.
