Mediarecht:
Hoc 1 – inleiding
Wat is “recht”? :
Beleid eerst dan recht
Regels die een impact hebben op je gedrag
Bv; je MAG/MOET/KAN iets doen
Geheel van gedragsregels:
- Om iets te doen
- Iets te verbieden
- Iets toe te laten, onder voorwaarden
Doel: samenleving mogelijk maken; vandaar:
- Wisselwerking met « moraal » in samenleving
- Regels maken waardoor het voor ons de beste manier is om zich te gedragen
Dwingend: verbonden aan de uitoefening van “gezag”
- Begint bij *WM
- Maar vnl. door *RM : via afdwingbare sancties
Uitvoerbaar vonnis
Schadevergoeding – dwangsom – geldboete (wat verstaan jullie daaronder?)
-> Regels zijn « relatief » in tijd en ruimte
-> Soms nogal wat tijdsverloop tussen « moraal en « recht » (parlement heeft vaak tijd nodig om
over iets nieuw nadenken en een wet te stellen, meerderheid nodig die het van belang vind om
over iets te spreken)
Regels zijn er om (samen)leven mogelijk te maken
Via parlement (ethische debatten aankaarten, waar veel verschillende meningen zijn)
Gedragsregels = moeten mogelijk maken dat iedereen samen kan leven zonder te veel frustraties
Recht gaat niet enkel regels opleggen met mooie bedoeling => maar ook als je dat niet doet sancties
opleggen (daarvoor rechters, magistraten, hoffen,…)
Recht = afdwingbaar (als regel niet gerespecteert is kan je sancties opleggen) => kan ook iets klein zijn
bv thuis je taken niet doen (nt via rechterlijk hof maar bv mama neemt telefoon af)
*WM = wetgevende macht (beslissen wat en hoe, parlement)
*RM = rechterlijke macht (geeft boete, uitvoerend)
Wat is “mediarecht”? :
Om af te bakenen te spreken over een geheel van regels die te maken hebben met media
Niet zo afgebakend als bv strafrecht ‘strafwetboek’
Alomvattende term
Geen afgebakend rechtsgebied; wordt alsmaar :
- Groter
- Complexer
- Technischer
Merk ook de evolutie in de terminologie op :
- « Persrecht » 🡢 (vroeger -> nu omroeprecht)
- « Omroeprecht » 🡢
- « Mediarecht » 🡢
- « Informatierecht » ?
= Toenemende loskoppeling van het « medium »
In functie van 4 basiselementen in “communicatie”:
1
, i. De juridische regulering van de “boodschap”
ii. De juridische regulering van het “medium”
iii. De juridische regulering van de “verzender”
iv. ( de juridische regulering van de “ontvanger”) -> minder belangrijk voor ons
Structuur van de cursus:
i. De juridische regulering van de “boodschap”:
A. Het beginsel van de vrijheid van meningsuiting
B. De beperkingen op de vrijheid van meningsuiting
C. De sancties in geval van misbruik van de vrijheid van meningsuiting
ii. De juridische regulering van het “medium”:
A. De drukpers
B. De omroep
iii. De juridische regulering van de “verzender”:
A. De “auteur”
B. De “journalist”
Rechtsbronnen:
(= officiele vindplaatsten) => waar vind je het
Vnl. wetgeving
- # Wetten
- # Niveaus
o Internationaal: Raad van Europa
o Europees: Europese Unie
o Belgisch:
Federaal
Communautair
Vlaamse Gemeenschap
Op diverse levels
- Er bestaat geen “officieel” wetboek voor mediarecht
- Enkel private initiatieven
HOC 1 – Hoofdstuk 1:
Juridische regulering van de boodschap:
i. Het beginsel van de vrijheid van meningsuiting:
Vrijheid van meningsuiting is niet overal en altijd van zelfsprekend:
- Rusland, India,..
Vb wereld kaart die aantoont hoe de vrijheid van meningsuiting speelt in verschillende landen:
(oude cijfers)
‘World Press Freedom Index’ = wereldkaard barometer van vrijheid van pers
Maar ook dichtbij: (ook bij ons die vanzelfsprekendheid afgekalft)
2
, - Bv: tereuraanslag op hoofdkantoor van Charlie Hebdo; satierisch magazine. Aanslag als
tegenreactie op mening. dus toch niet van zelf sprekend om zomaar alles te kunnen
zeggen
- Bv: Samuel Paty, leraar geschiedenis en maatschappelijke vorming, en werd op straat
onthoofd
- Bv: Fatwa against Salman Rushdie
- In onze landen altijd een shock, we zijn het niet gewoon om hiermee om te gaan
Fase waarin we dingen gaan censureren (bv nu cartoons niet meer tonen in les , dingen weg laten die
onodig kwetsend zijn)
- Utrecht (ANP) 23 maart 2021 - Een recente Nederlandse vertaling van Inferno (‘de hel’), het
eerste deel van Dantes meesterwerk De goddelijke komedie, heeft op sociale media voor
ophef gezorgd. In de nieuwe bewerking is namelijk de profeet Mohammed uit een passage
geschrapt om te voorkomen dat het boek “onnodig kwetsend zou kunnen zijn”, laat uitgeverij
Blossom Books weten.
- Maart 2019, Aalst : De Aalsterse carnavalsgroep De Vismooil’n pakte uit met een praalwagen
met daarop karikaturale poppen van joden, met grote haakneuzen, pijpenkrullen en een
geldkist. Daarmee wilde De Vismooil’n duidelijk maken: dit jaar sparen we onze centjes voor
een mooiere praalwagen volgend jaar.
Wereldwijd kritiek op joodse karikaturen
Europese Commissie over praalwagen : “Ondenkbaar dat dit nog te zien is in Europa”
Israël eist verbod op carnaval in Aalst: “België moet zich schamen”
Unesco veroordeelt “racistische en antisemitische voorstellingen”
Zo krijg je zelf cencuur: gemeente gaat na mogen we dit nog doen of niet
- 'Stom', 'dik' of 'lelijk'. Die woorden komen binnenkort niet meer voor in de boeken van Roald
Dahl. Zijn Britse uitgeverij heeft enkele honderden 'kleine' aanpassingen gedaan zodat
boeken als 'De Heksen', 'Sjakie en de Chocoladefabriek' en de 'Grote Vriendelijke Reus' "ook
vandaag de dag door iedereen kunnen worden gelezen". (20/02/2023)
- Britse uitgever zwicht voor kritiek in rel rond aanpassing boeken Roald Dahl.
- Na een storm van kritiek heeft de Britse kinderboekenuitgeverij Puffin aangekondigd dat ook
de niet aangepaste versies van de boeken van Roald Dahl beschikbaar blijven. Deze boeken
zullen onder het Penguinlabel, het moederbedrijf van Puffin, worden uitgegeven.
Boeken waaruit allerlei woorden gehaald worden, want nu geen acceptatie meer voor
Vrijheid van meningsuiting waarborgen is noodzakelijk voor de werking van een democratie.
Vrijheid van meningsuiting – juridisch in verschillende teksten:
2 belangrijkste zijn regels die terug te vinden zijn in Belgische grondwet(3) & EVERM (1);
1. Artn. 19, 25 en 150 Belgische Grondwet (1831)
2. Art. 10 EVRM (RE, Rome, 1950)
Van buiten kennen!
EVRM = hoe erg ook, je moet je mening kunnen zeggen (na facisme) maar hoe kijk je daar
vandaag op
Maar deze rechtsregels zijn niet allemaal « juridisch afdwingbaar »
- Moet een dwingende rechtsregel zijn
Die door een rechtsprekend orgaan kan worden afgedwongen
Via een sanctie
- Onze analyse is beperkt tot de « juridisch afdwingbare » regels:
Art. 10 EVRM
Artn. 19, 25 en 150 GW
3
, Belangrijk om tijdskader te schetsen !
1831 : Waarborgen in de Belgische Grondwet (GW) tegen vorstelijk absolutisme
Art. 19 GW (je moet weten dat dit over de vrijheids van meningsuiting gaat):
“De vrijheid van eredienst, de vrije openbare uitoefening ervan, alsmede de vrijheid om op elk gebied
zijn mening te uiten, zijn gewaarborgd, behoudens bestraffing van de misdrijven die ter gelegenheid
van het gebruikmaken van die vrijheden worden gepleegd.”
Art.25 GW (drukpers vrij)
“De drukpers is vrij; de censuur kan nooit worden ingevoerd; geen borgstelling kan worden geëist van
de schrijvers, uitgevers of drukkers.
Wanneer de schrijver bekend is en zijn woonplaats in België heeft, kan de uitgever, de drukker of de
verspreider niet worden vervolgd.”
Art.150 GW
“De jury wordt ingesteld voor alle criminele zaken, alsmede voor politieke misdrijven en
drukpersmisdrijven, behoudens voor drukpersmisdrijven die door racisme of xenofobie ingegeven
zijn.”
Opmerking:
- Het belang van een definitie: om te weten wanneer een bepaalde regel (= regime/gevolgen) «
van toepassing » is
- Het begrip “meningsuiting” valt uiteen in 2 te definiëren begrippen:
« Mening »
« Uiting »
i. Toepassingsvoorwaarden (d.w.z wanneer is er sprake van
“meningsuiting”?)
Wat valt onder “mening”?:
Wordt alleen uitdrukkelijk vermeld in art. 19 GW, maar geen definitie/omschrijving in GW zelf
Zie hierna:
- Interpretatie van begrip “drukpersmisdrijven” in art. 150 GW door HvCass.
- Vgl. art. 10 EVRM (vermeldt ook uitdrukkelijk “informatie”)
Op elk gebied
Zaken die je zet in krant, schrift, internet kan ook op symbolische manier (button van jsuis charlie,
palestina vlag)
Wat valt onder “uiting”?
Via “drukpers” (zie artn. 25 en 150 GW)
Ook via internet (websites, blogs,…)?
Cass. 06.03.2012: = « gelijkaardig procédé » (ja)
Zie ook hierna: cascadebeginsel
Ook audiovisuele media?
Soms nee (Cass. 09.12.1981; Cass. 28.05.1985; Cass. 02.06.2006)
Soms ja (lagere rechtbanken: Brussel 19.01.1985 en Brussel 25.05.1993, Vz. Brussel
09.12.2015, A&M, 2015, 5-6, 42)
Waarom niet gewoon pleiten voor ruime interpretatie van het begrip + toepassing op AV media?
Omdat een striktere interpretatie gerechtvaardigd kan zijn vanuit de specifieke aard van het
(AV) medium en diens vermoede (grotere) impact op het publiek
ii. Regime
4
Hoc 1 – inleiding
Wat is “recht”? :
Beleid eerst dan recht
Regels die een impact hebben op je gedrag
Bv; je MAG/MOET/KAN iets doen
Geheel van gedragsregels:
- Om iets te doen
- Iets te verbieden
- Iets toe te laten, onder voorwaarden
Doel: samenleving mogelijk maken; vandaar:
- Wisselwerking met « moraal » in samenleving
- Regels maken waardoor het voor ons de beste manier is om zich te gedragen
Dwingend: verbonden aan de uitoefening van “gezag”
- Begint bij *WM
- Maar vnl. door *RM : via afdwingbare sancties
Uitvoerbaar vonnis
Schadevergoeding – dwangsom – geldboete (wat verstaan jullie daaronder?)
-> Regels zijn « relatief » in tijd en ruimte
-> Soms nogal wat tijdsverloop tussen « moraal en « recht » (parlement heeft vaak tijd nodig om
over iets nieuw nadenken en een wet te stellen, meerderheid nodig die het van belang vind om
over iets te spreken)
Regels zijn er om (samen)leven mogelijk te maken
Via parlement (ethische debatten aankaarten, waar veel verschillende meningen zijn)
Gedragsregels = moeten mogelijk maken dat iedereen samen kan leven zonder te veel frustraties
Recht gaat niet enkel regels opleggen met mooie bedoeling => maar ook als je dat niet doet sancties
opleggen (daarvoor rechters, magistraten, hoffen,…)
Recht = afdwingbaar (als regel niet gerespecteert is kan je sancties opleggen) => kan ook iets klein zijn
bv thuis je taken niet doen (nt via rechterlijk hof maar bv mama neemt telefoon af)
*WM = wetgevende macht (beslissen wat en hoe, parlement)
*RM = rechterlijke macht (geeft boete, uitvoerend)
Wat is “mediarecht”? :
Om af te bakenen te spreken over een geheel van regels die te maken hebben met media
Niet zo afgebakend als bv strafrecht ‘strafwetboek’
Alomvattende term
Geen afgebakend rechtsgebied; wordt alsmaar :
- Groter
- Complexer
- Technischer
Merk ook de evolutie in de terminologie op :
- « Persrecht » 🡢 (vroeger -> nu omroeprecht)
- « Omroeprecht » 🡢
- « Mediarecht » 🡢
- « Informatierecht » ?
= Toenemende loskoppeling van het « medium »
In functie van 4 basiselementen in “communicatie”:
1
, i. De juridische regulering van de “boodschap”
ii. De juridische regulering van het “medium”
iii. De juridische regulering van de “verzender”
iv. ( de juridische regulering van de “ontvanger”) -> minder belangrijk voor ons
Structuur van de cursus:
i. De juridische regulering van de “boodschap”:
A. Het beginsel van de vrijheid van meningsuiting
B. De beperkingen op de vrijheid van meningsuiting
C. De sancties in geval van misbruik van de vrijheid van meningsuiting
ii. De juridische regulering van het “medium”:
A. De drukpers
B. De omroep
iii. De juridische regulering van de “verzender”:
A. De “auteur”
B. De “journalist”
Rechtsbronnen:
(= officiele vindplaatsten) => waar vind je het
Vnl. wetgeving
- # Wetten
- # Niveaus
o Internationaal: Raad van Europa
o Europees: Europese Unie
o Belgisch:
Federaal
Communautair
Vlaamse Gemeenschap
Op diverse levels
- Er bestaat geen “officieel” wetboek voor mediarecht
- Enkel private initiatieven
HOC 1 – Hoofdstuk 1:
Juridische regulering van de boodschap:
i. Het beginsel van de vrijheid van meningsuiting:
Vrijheid van meningsuiting is niet overal en altijd van zelfsprekend:
- Rusland, India,..
Vb wereld kaart die aantoont hoe de vrijheid van meningsuiting speelt in verschillende landen:
(oude cijfers)
‘World Press Freedom Index’ = wereldkaard barometer van vrijheid van pers
Maar ook dichtbij: (ook bij ons die vanzelfsprekendheid afgekalft)
2
, - Bv: tereuraanslag op hoofdkantoor van Charlie Hebdo; satierisch magazine. Aanslag als
tegenreactie op mening. dus toch niet van zelf sprekend om zomaar alles te kunnen
zeggen
- Bv: Samuel Paty, leraar geschiedenis en maatschappelijke vorming, en werd op straat
onthoofd
- Bv: Fatwa against Salman Rushdie
- In onze landen altijd een shock, we zijn het niet gewoon om hiermee om te gaan
Fase waarin we dingen gaan censureren (bv nu cartoons niet meer tonen in les , dingen weg laten die
onodig kwetsend zijn)
- Utrecht (ANP) 23 maart 2021 - Een recente Nederlandse vertaling van Inferno (‘de hel’), het
eerste deel van Dantes meesterwerk De goddelijke komedie, heeft op sociale media voor
ophef gezorgd. In de nieuwe bewerking is namelijk de profeet Mohammed uit een passage
geschrapt om te voorkomen dat het boek “onnodig kwetsend zou kunnen zijn”, laat uitgeverij
Blossom Books weten.
- Maart 2019, Aalst : De Aalsterse carnavalsgroep De Vismooil’n pakte uit met een praalwagen
met daarop karikaturale poppen van joden, met grote haakneuzen, pijpenkrullen en een
geldkist. Daarmee wilde De Vismooil’n duidelijk maken: dit jaar sparen we onze centjes voor
een mooiere praalwagen volgend jaar.
Wereldwijd kritiek op joodse karikaturen
Europese Commissie over praalwagen : “Ondenkbaar dat dit nog te zien is in Europa”
Israël eist verbod op carnaval in Aalst: “België moet zich schamen”
Unesco veroordeelt “racistische en antisemitische voorstellingen”
Zo krijg je zelf cencuur: gemeente gaat na mogen we dit nog doen of niet
- 'Stom', 'dik' of 'lelijk'. Die woorden komen binnenkort niet meer voor in de boeken van Roald
Dahl. Zijn Britse uitgeverij heeft enkele honderden 'kleine' aanpassingen gedaan zodat
boeken als 'De Heksen', 'Sjakie en de Chocoladefabriek' en de 'Grote Vriendelijke Reus' "ook
vandaag de dag door iedereen kunnen worden gelezen". (20/02/2023)
- Britse uitgever zwicht voor kritiek in rel rond aanpassing boeken Roald Dahl.
- Na een storm van kritiek heeft de Britse kinderboekenuitgeverij Puffin aangekondigd dat ook
de niet aangepaste versies van de boeken van Roald Dahl beschikbaar blijven. Deze boeken
zullen onder het Penguinlabel, het moederbedrijf van Puffin, worden uitgegeven.
Boeken waaruit allerlei woorden gehaald worden, want nu geen acceptatie meer voor
Vrijheid van meningsuiting waarborgen is noodzakelijk voor de werking van een democratie.
Vrijheid van meningsuiting – juridisch in verschillende teksten:
2 belangrijkste zijn regels die terug te vinden zijn in Belgische grondwet(3) & EVERM (1);
1. Artn. 19, 25 en 150 Belgische Grondwet (1831)
2. Art. 10 EVRM (RE, Rome, 1950)
Van buiten kennen!
EVRM = hoe erg ook, je moet je mening kunnen zeggen (na facisme) maar hoe kijk je daar
vandaag op
Maar deze rechtsregels zijn niet allemaal « juridisch afdwingbaar »
- Moet een dwingende rechtsregel zijn
Die door een rechtsprekend orgaan kan worden afgedwongen
Via een sanctie
- Onze analyse is beperkt tot de « juridisch afdwingbare » regels:
Art. 10 EVRM
Artn. 19, 25 en 150 GW
3
, Belangrijk om tijdskader te schetsen !
1831 : Waarborgen in de Belgische Grondwet (GW) tegen vorstelijk absolutisme
Art. 19 GW (je moet weten dat dit over de vrijheids van meningsuiting gaat):
“De vrijheid van eredienst, de vrije openbare uitoefening ervan, alsmede de vrijheid om op elk gebied
zijn mening te uiten, zijn gewaarborgd, behoudens bestraffing van de misdrijven die ter gelegenheid
van het gebruikmaken van die vrijheden worden gepleegd.”
Art.25 GW (drukpers vrij)
“De drukpers is vrij; de censuur kan nooit worden ingevoerd; geen borgstelling kan worden geëist van
de schrijvers, uitgevers of drukkers.
Wanneer de schrijver bekend is en zijn woonplaats in België heeft, kan de uitgever, de drukker of de
verspreider niet worden vervolgd.”
Art.150 GW
“De jury wordt ingesteld voor alle criminele zaken, alsmede voor politieke misdrijven en
drukpersmisdrijven, behoudens voor drukpersmisdrijven die door racisme of xenofobie ingegeven
zijn.”
Opmerking:
- Het belang van een definitie: om te weten wanneer een bepaalde regel (= regime/gevolgen) «
van toepassing » is
- Het begrip “meningsuiting” valt uiteen in 2 te definiëren begrippen:
« Mening »
« Uiting »
i. Toepassingsvoorwaarden (d.w.z wanneer is er sprake van
“meningsuiting”?)
Wat valt onder “mening”?:
Wordt alleen uitdrukkelijk vermeld in art. 19 GW, maar geen definitie/omschrijving in GW zelf
Zie hierna:
- Interpretatie van begrip “drukpersmisdrijven” in art. 150 GW door HvCass.
- Vgl. art. 10 EVRM (vermeldt ook uitdrukkelijk “informatie”)
Op elk gebied
Zaken die je zet in krant, schrift, internet kan ook op symbolische manier (button van jsuis charlie,
palestina vlag)
Wat valt onder “uiting”?
Via “drukpers” (zie artn. 25 en 150 GW)
Ook via internet (websites, blogs,…)?
Cass. 06.03.2012: = « gelijkaardig procédé » (ja)
Zie ook hierna: cascadebeginsel
Ook audiovisuele media?
Soms nee (Cass. 09.12.1981; Cass. 28.05.1985; Cass. 02.06.2006)
Soms ja (lagere rechtbanken: Brussel 19.01.1985 en Brussel 25.05.1993, Vz. Brussel
09.12.2015, A&M, 2015, 5-6, 42)
Waarom niet gewoon pleiten voor ruime interpretatie van het begrip + toepassing op AV media?
Omdat een striktere interpretatie gerechtvaardigd kan zijn vanuit de specifieke aard van het
(AV) medium en diens vermoede (grotere) impact op het publiek
ii. Regime
4
