Graad 12
Hierdie is die oorspronklike werk van
die Macmillan (Almal verstaan) Graad 12
Lewenswetenskappe handboek wat
slegs deur skool_notas opgesom is.
Dit mag nie herverkoop/versprei of
onder n nuwe lisensie verkoop word nie.
, Kopiereg © skool_notas
DNS (DNS) : die kode van lewe...................................................................................................................................................... 3
Deoksiribonukleïensuur (DNS)......................................................................................................................................................... 3
Ribonukleïensuur (RNS) .................................................................................................................................................................. 5
Meiose ........................................................................................................................................................................................ 8
Chromosome ................................................................................................................................................................................... 8
Meiose : die proses van reduksiedeling............................................................................................................................................ 8
Vergelyking van mitose met meiose ................................................................................................................................................ 12
Voorplanting by gewerweldes ...................................................................................................................................................... 14
Diversiteit van voortplantingstrategieë ............................................................................................................................................ 14
Menslike voorplanting ................................................................................................................................................................ 18
Die manlike en vroulike voortplantingstelsels ................................................................................................................................. 18
Gametogenese .............................................................................................................................................................................. 19
Die hormone wat die menstruele siklus beheer.............................................................................................................................. 21
Bevrugting en die ontwikkeling van die sigoot tot die blastosist ....................................................................................................... 21
Ontwikkeling van die fetus en die rol van die plasenta .................................................................................................................... 22
Voorbehoedingsmetodes en -apparate .......................................................................................................................................... 23
Genetika en oorerflikheid ........................................................................................................................................................... 25
Genetika en gene........................................................................................................................................................................... 25
Oorerflikheid en variasie ................................................................................................................................................................ 26
Geslagschromosome...................................................................................................................................................................... 29
Mutasies........................................................................................................................................................................................ 30
Genetiese manipulasie .................................................................................................................................................................. 33
Die gebruik van menslike DNS ....................................................................................................................................................... 36
Die menslike senuweestelsel ....................................................................................................................................................... 38
Die senuweestelsel ........................................................................................................................................................................ 38
Afwykings van en beserings aan die senuweestelsel ....................................................................................................................... 42
Reseptore ...................................................................................................................................................................................... 44
Die menslike endokriene stelsel .................................................................................................................................................. 54
Die endokriene stelsel ................................................................................................................................................................... 54
Homeostase in die mens ............................................................................................................................................................. 60
Homeostase................................................................................................................................................................................... 60
Plante ........................................................................................................................................................................................ 64
Planthormone................................................................................................................................................................................ 64
Tropismes in plante ....................................................................................................................................................................... 65
1
, Kopiereg © skool_notas
Verdedigingsmeganismes van plante.............................................................................................................................................. 66
Evolusie deur natuurlike seleksie ................................................................................................................................................. 68
Oorsprong van idees oor die oorsprong van spesies ....................................................................................................................... 68
Kunsmatige en natuurlike seleksie ................................................................................................................................................. 73
Die vorming van ‘n nuwe spesie ..................................................................................................................................................... 76
Evolusie in die hedendaagse tyd .................................................................................................................................................... 79
Menslike evolusie ....................................................................................................................................................................... 81
Bewyse van gemeenskaplike voorouers van lewende hominiede (insluitend mense) ...................................................................... 81
Uit Afrika-hipotese ......................................................................................................................................................................... 86
Belangrikheid van die Wieg van die Mensdom ............................................................................................................................... 89
Alternatiewe beskouings vir evolusie .............................................................................................................................................. 93
2
, Kopiereg © skool_notas
Die ligging van DNS in die sel
→ Die kern van eukariotiese selle bevat DNA in die vorm van chromosome.
→ Die genetiese materiaal in die vorm van gene word deur chromosome gedra.
→ Behalwe tydens seldeling, verskyn chromosome in die kern as lang, ineengestrengelde drade.
→ Die chromatienetwerk bestaan uit hierdie verweefde chromosome.
→ Die chromosome verdik, skakel af en word sigbaar as individuele chromosome tydens seldeling.
→ DNS kan ook gevind word in mitochondria en chloroplaste van eukariotiese selle.
→ Ekstranukleêre DNS is DNS wat buite die selkern ontdek word.
Die struktuur van DNS
→ DNS is ’n dubbeldraad-polinukleotied.
→ 'n Polinukleotiedketting is 'n baie lang molekule wat bestaan uit nukleotiede, wat
herhaal word.
DNS-nukleotied
→ ’n Deoksiribose suikermolekule.
→ ’n Fosfaatgroep.
→ ’n Stikstofbevattende basis.
Moontlike basisse wat deel van ’n DNS-nukleotied kan vorm
→ Adenien (A).
→ Timien (T).
→ Guanien (G).
→ Sitosien (C).
’n Spesifieke pirimidien bind altyd met ’n spesifieke purien
→ Adenien pas by timien (twee waterstofbindings).
→ Sitosien pas by guanien (drie waterstofbindings).
Gene en niekoderings-DNS
→ 'n Geen is die gedeelte van 'n DNS-molekule wat die instruksies bevat om 'n sekere proteïen te produseer.
→ Elke proteïen het 'n duidelike kenmerk, soos die bloedgroep van 'n persoon.
→ As gevolg hiervan bestaan 'n DNS-molekuul uit baie verskillende gene.
→ Die DNS van 'n chromosoom kodeer nie almal vir proteïenproduksie nie.
→ Nie-koderende DNS is DNS wat nie vir proteïene kodeer nie en tussen die gene op 'n chromosoom voorkom.
Die ontdekking van die struktuur van DNS
→ Teen die middel van die 1900’s het baie wetenskaplikes die struktuur van DNS probeer uitwerk.
→ Volgens eksperimentele data blyk dit nie dat DNS uit 'n enkele ketting van nukleotiede bestaan nie.
→ Rosalind Franklin het by King’s College, Londen, aan X-straalbuigingspatrone van DNS gewerk.
3
Hierdie is die oorspronklike werk van
die Macmillan (Almal verstaan) Graad 12
Lewenswetenskappe handboek wat
slegs deur skool_notas opgesom is.
Dit mag nie herverkoop/versprei of
onder n nuwe lisensie verkoop word nie.
, Kopiereg © skool_notas
DNS (DNS) : die kode van lewe...................................................................................................................................................... 3
Deoksiribonukleïensuur (DNS)......................................................................................................................................................... 3
Ribonukleïensuur (RNS) .................................................................................................................................................................. 5
Meiose ........................................................................................................................................................................................ 8
Chromosome ................................................................................................................................................................................... 8
Meiose : die proses van reduksiedeling............................................................................................................................................ 8
Vergelyking van mitose met meiose ................................................................................................................................................ 12
Voorplanting by gewerweldes ...................................................................................................................................................... 14
Diversiteit van voortplantingstrategieë ............................................................................................................................................ 14
Menslike voorplanting ................................................................................................................................................................ 18
Die manlike en vroulike voortplantingstelsels ................................................................................................................................. 18
Gametogenese .............................................................................................................................................................................. 19
Die hormone wat die menstruele siklus beheer.............................................................................................................................. 21
Bevrugting en die ontwikkeling van die sigoot tot die blastosist ....................................................................................................... 21
Ontwikkeling van die fetus en die rol van die plasenta .................................................................................................................... 22
Voorbehoedingsmetodes en -apparate .......................................................................................................................................... 23
Genetika en oorerflikheid ........................................................................................................................................................... 25
Genetika en gene........................................................................................................................................................................... 25
Oorerflikheid en variasie ................................................................................................................................................................ 26
Geslagschromosome...................................................................................................................................................................... 29
Mutasies........................................................................................................................................................................................ 30
Genetiese manipulasie .................................................................................................................................................................. 33
Die gebruik van menslike DNS ....................................................................................................................................................... 36
Die menslike senuweestelsel ....................................................................................................................................................... 38
Die senuweestelsel ........................................................................................................................................................................ 38
Afwykings van en beserings aan die senuweestelsel ....................................................................................................................... 42
Reseptore ...................................................................................................................................................................................... 44
Die menslike endokriene stelsel .................................................................................................................................................. 54
Die endokriene stelsel ................................................................................................................................................................... 54
Homeostase in die mens ............................................................................................................................................................. 60
Homeostase................................................................................................................................................................................... 60
Plante ........................................................................................................................................................................................ 64
Planthormone................................................................................................................................................................................ 64
Tropismes in plante ....................................................................................................................................................................... 65
1
, Kopiereg © skool_notas
Verdedigingsmeganismes van plante.............................................................................................................................................. 66
Evolusie deur natuurlike seleksie ................................................................................................................................................. 68
Oorsprong van idees oor die oorsprong van spesies ....................................................................................................................... 68
Kunsmatige en natuurlike seleksie ................................................................................................................................................. 73
Die vorming van ‘n nuwe spesie ..................................................................................................................................................... 76
Evolusie in die hedendaagse tyd .................................................................................................................................................... 79
Menslike evolusie ....................................................................................................................................................................... 81
Bewyse van gemeenskaplike voorouers van lewende hominiede (insluitend mense) ...................................................................... 81
Uit Afrika-hipotese ......................................................................................................................................................................... 86
Belangrikheid van die Wieg van die Mensdom ............................................................................................................................... 89
Alternatiewe beskouings vir evolusie .............................................................................................................................................. 93
2
, Kopiereg © skool_notas
Die ligging van DNS in die sel
→ Die kern van eukariotiese selle bevat DNA in die vorm van chromosome.
→ Die genetiese materiaal in die vorm van gene word deur chromosome gedra.
→ Behalwe tydens seldeling, verskyn chromosome in die kern as lang, ineengestrengelde drade.
→ Die chromatienetwerk bestaan uit hierdie verweefde chromosome.
→ Die chromosome verdik, skakel af en word sigbaar as individuele chromosome tydens seldeling.
→ DNS kan ook gevind word in mitochondria en chloroplaste van eukariotiese selle.
→ Ekstranukleêre DNS is DNS wat buite die selkern ontdek word.
Die struktuur van DNS
→ DNS is ’n dubbeldraad-polinukleotied.
→ 'n Polinukleotiedketting is 'n baie lang molekule wat bestaan uit nukleotiede, wat
herhaal word.
DNS-nukleotied
→ ’n Deoksiribose suikermolekule.
→ ’n Fosfaatgroep.
→ ’n Stikstofbevattende basis.
Moontlike basisse wat deel van ’n DNS-nukleotied kan vorm
→ Adenien (A).
→ Timien (T).
→ Guanien (G).
→ Sitosien (C).
’n Spesifieke pirimidien bind altyd met ’n spesifieke purien
→ Adenien pas by timien (twee waterstofbindings).
→ Sitosien pas by guanien (drie waterstofbindings).
Gene en niekoderings-DNS
→ 'n Geen is die gedeelte van 'n DNS-molekule wat die instruksies bevat om 'n sekere proteïen te produseer.
→ Elke proteïen het 'n duidelike kenmerk, soos die bloedgroep van 'n persoon.
→ As gevolg hiervan bestaan 'n DNS-molekuul uit baie verskillende gene.
→ Die DNS van 'n chromosoom kodeer nie almal vir proteïenproduksie nie.
→ Nie-koderende DNS is DNS wat nie vir proteïene kodeer nie en tussen die gene op 'n chromosoom voorkom.
Die ontdekking van die struktuur van DNS
→ Teen die middel van die 1900’s het baie wetenskaplikes die struktuur van DNS probeer uitwerk.
→ Volgens eksperimentele data blyk dit nie dat DNS uit 'n enkele ketting van nukleotiede bestaan nie.
→ Rosalind Franklin het by King’s College, Londen, aan X-straalbuigingspatrone van DNS gewerk.
3