Hoofdstuk 1: Leven in de spanning tussen vooruitgang en crisis
1.1. Vooruitgang is een realiteit
De wereld waarin we leven is in de afgelopen paar eeuwen, en zeker sinds halfweg de vorige
eeuw, ingrijpend veranderd.
Ter illustratie: Hoe is het gesteld met de extreme armoede in de wereld? 1,90 int-$/dag
Armoede = moeten rondkomen met minder dan 1,90 int dollar per dag.
1-Int-$ (=internationale dollar) = staat voor het bedrag dat je in een bepaald land nodig hebt
om er de hoeveelheid goederen en diensten aan te kopen die je in de Verenigde Staten zou
kunnen aankopen met 1 dollar. Als iemand minder dan 1,90 int dollar heeft per dag, dan
leeft hij in extreme armoede.
Evolutie van de extreme armoede:
o François Bourguignon & Christian Morrison (2002) over de situatie in 1820:
84% van de wereldbevolking: extreem arm
10,5% van de wereldbevolking: arm
5,5% van de wereldbevolking: niet arm
Nathan Rothschild (1777-1836)
Rothschild was een Duitse bankier en zakenman, en was op
zeker moment de rijkste man ter wereld. Hij stier aan banale
infectie die vandaag eenvoudig te behandelen is met
antibiotica en ook betaalbaar is.
De meeste mensen vandaag hebben het veel en veel beter dan
de volledige mensheid van enkele generaties terug. Dit
betekent niet dat we in de best mogelijke wereld leven. Er is
niettemin sprake van vooruitgang.
We staan onvoldoende bij stil hoe recent die vooruitgang is:
Het eerste antibioticum: uitgevonden in 1928 & in de massaproductie vanaf de jaren
1940
In 1914 had 10% van de Belgen elektrciteit in huis
,Het WTK-bestel
Heel deze recente vooruitgang werd door filosoof
Etienne Vermeersch getuigd als het gevolg van
mechanisme dat hij het WTK-bestel noemde.
3 factoren die ervoor zorgden dat de vooruitgang
tot stand kwam.
o W= wetenschap
o De wetenschap biedt een inzicht in
de natuurwetten
o T= technologie
o De technologie maakt dat ons inzicht in de natuur een toepassing kent en dat
er tools en gereedschappen worden ontwikkeld die ook die inzichten vertalen
naar een verhoogd levenscomfort.
o K=kapitalisme
o Kapitalisme is een economisch systeem dat meest geschikt is om de
innovaties van die technologie breed te verspreiden.
Het WTK-bestel heeft de wereld waarin we leven vormgegeven en doet dat nog steeds: het
zijn de facto natuurwetenschap, technologie en kapitalisme die de wereld in de afgelopen
eeuwen beter gemaakt hebben. Toch zijn al die systemen gefaald in het realiseren van
hogere levensstandaarden.
Een fundamentele vraag: Hebben we eigenlijk nog iets te verwachten van religies, antieke
filosofische systemen en allerhande wijsheidstradities?
Laten we echter geen voorbarige conclusies trekken. Natuurwetenschap en technologie
hebben het leven dan wel aangenamer en gemakkelijker gemaakt, maar hebben nog nooit
geziene welvaart en overvloed tot stand gebracht
1.2. Een veelvoud van met elkaar verweven crisissen?
Een opeenvolging van crisissen?
o Bankencrisis van 2008
Overheden moesten massal belastingsgeld in noodlijdende banken pompen
om te vermijden dat ze zouden failliet gaan en de volledige economie in hun
van zouden meesleuren.
Begrotingen gingen in het rood en er moest bespaard worden.
Pensioenen zijn op termijn moeilijk betaalbaar
o Crisis van mentale welbevinden
Dirk De Wachter heeft het over ‘borderline tijden’. In zijn boek (De Wachter
2012) verdedigde hij dat we leven in een maatschappij die ons allemaal tot
borderline-individuen maakt.
Door de manier waarop de samenleving ineen zit, beginnen we
allemaal, kenmerken te vertonen van patiënten die lijden aan een
borderline persoonlijkheidsstoornis.
Het herhaaldelijk ervaren van stress => borderline
=> Meer gebruik van anti depressiva
, o Impact van AI?
Harari schreef in 2018 dat in de toekomst AI meer en meer functies van
mensen kan overnemen, bepaalde werkkrachten zijn dus overbodig.
Het is onzeker hoe ver die impact kan rijken.
Dit is ook een teken van voorruitgang!!
Het risico bestaat dus dat mensen het gevoel krijgen dat ze overbodig gaan
worden => dit vertaalt zich ook in de politiek!
o Politieke crisis
2016-2017-2019-2024?
Ressentiment + anti-systeemdenken
=> politieke crisissen: het lijkt er op dat het anti-systeemdenken aan
populariteit wint. Er lijkt een gevoel aan ressentiment
Ressentiment= de wrok die iemand voelt wanneer die persoon de
ervaring heeft dat anderen hem of haar niet erkennen in zijn of haar
waardigheid. (Fukuyama)
o Coronapandemie
Coronapandemie toonde op een heel dubbele manier hoe we als mens
tegenover de wereld stonden.
Grote aantallen mensen kwamen zonder inkomen te zetten en overheden
moesten zich in de schulden steken om hen te kunnen onderhouden.
De inperking van het sociale leven en het gedwongen isolement hadden een
ernstige impact op het mentale welzijn van veel mensen.
Gevolgen van de pandemie zal nog vele jaren voor veel mensen worden
gevoeld.
Rol van de religie op deze crisissen?
Sommige migratiecrisissen gaat gepaard met een vrees voor de Islam. Het roept dan ook
vragen op welke plaats een religie nog heeft in het Westen
Wat betekent het de ecologische crisis te duiden als een spirituele crisis?
Kunnen die crisissen met het WTK-bestel opgelost worden of zijn deze het gevolg van het
WTK bestel?
1.3. De ecologische crisis als een spirituele crisis
Eerste auteur: Stephen Batchelor
“… the ecological crisis is at root a spiritual crisis of self-centred greed,
aided and abetted by ingenious technologies run amok”
o Batchelor beschouwt zichzelf als een "seculiere", "agnostische" of zelfs
"atheïstische" boeddhist.
o Hij ziet het boeddhisme niet als een religie met onveranderlijke
dogma's, maar als een steeds veranderende praktijk van
bewustwording.
, o Karma en reïncarnatie zijn geen wezenlijke onderdelen van het boeddhisme, maar
culturele elementen die eraan zijn toegevoegd.
o Het boeddhisme kan creatief reageren op de moderne cultuur en op een nieuwe manier
tot bloei komen.
o Deze visie roept zowel weerstand als enthousiasme op.
Tweede auteur: Fritz Hull
o Spiritualiteit kan ons de wijsheid, verbeelding en kracht geven om de
ecologische crisis aan te pakken.
o Spiritualiteit gaat om:
Collectief ervaren van het sacrale karakter van de aarde
Openheid voor het mysterie van het universum
Een visie op het leven bezield met een besef van het sacrale
o Spiritualiteit is niet beperkt tot religie.
o De natuur kan een belangrijke bron van spiritualiteit zijn, vooral in een
tijd waarin traditionele religies achteruitboeren.
“… the ecological crisis is preeminently a spiritual crisis of the greatest magnitude. Its
resolution depends on a basic transformation of human hearts and minds […] a profound
reshaping of how we think and live so that we may deepen our kinship with all life, create a
new vision of human presence within the Earth community, and craft new patterns of
ecological wholeness and human justice”
Derde auteur: Paul Brockelman
Brockelman legt 4 redenen uit waarom ecologische crisis een
spirituele crisis (probleem) is (geworden):
1. Een welbepaalde spiritualiteit ligt aan de basis van de
ecologische crisis
2. De ecologische crisis hangt samen met een eenzijdige
opvatting van het goede leven
3. Natuurwetenschap en regelgeving alleen kunnen de
ecologische crisis niet oplossen
4. De ecologische crisis is een aanzet om de bestaande religies te vernieuwen en te
hervormen
“[T]he earth’s ecological deterioration is at heart a matter of human attitudes toward the
earth and life in general, attitudes that of course affect how we behave toward it. Thus, it
would seem to constitute a spiritual crisis involving our moral and spiritual attitudes toward
nature and, in fact, life as a whole. It may call for spiritual reflection on what we consider to
be of ultimate importance in our lives and how we think we ought to live in the light of that
and moral reflection on how we understand and relate to nature”
1.1. Vooruitgang is een realiteit
De wereld waarin we leven is in de afgelopen paar eeuwen, en zeker sinds halfweg de vorige
eeuw, ingrijpend veranderd.
Ter illustratie: Hoe is het gesteld met de extreme armoede in de wereld? 1,90 int-$/dag
Armoede = moeten rondkomen met minder dan 1,90 int dollar per dag.
1-Int-$ (=internationale dollar) = staat voor het bedrag dat je in een bepaald land nodig hebt
om er de hoeveelheid goederen en diensten aan te kopen die je in de Verenigde Staten zou
kunnen aankopen met 1 dollar. Als iemand minder dan 1,90 int dollar heeft per dag, dan
leeft hij in extreme armoede.
Evolutie van de extreme armoede:
o François Bourguignon & Christian Morrison (2002) over de situatie in 1820:
84% van de wereldbevolking: extreem arm
10,5% van de wereldbevolking: arm
5,5% van de wereldbevolking: niet arm
Nathan Rothschild (1777-1836)
Rothschild was een Duitse bankier en zakenman, en was op
zeker moment de rijkste man ter wereld. Hij stier aan banale
infectie die vandaag eenvoudig te behandelen is met
antibiotica en ook betaalbaar is.
De meeste mensen vandaag hebben het veel en veel beter dan
de volledige mensheid van enkele generaties terug. Dit
betekent niet dat we in de best mogelijke wereld leven. Er is
niettemin sprake van vooruitgang.
We staan onvoldoende bij stil hoe recent die vooruitgang is:
Het eerste antibioticum: uitgevonden in 1928 & in de massaproductie vanaf de jaren
1940
In 1914 had 10% van de Belgen elektrciteit in huis
,Het WTK-bestel
Heel deze recente vooruitgang werd door filosoof
Etienne Vermeersch getuigd als het gevolg van
mechanisme dat hij het WTK-bestel noemde.
3 factoren die ervoor zorgden dat de vooruitgang
tot stand kwam.
o W= wetenschap
o De wetenschap biedt een inzicht in
de natuurwetten
o T= technologie
o De technologie maakt dat ons inzicht in de natuur een toepassing kent en dat
er tools en gereedschappen worden ontwikkeld die ook die inzichten vertalen
naar een verhoogd levenscomfort.
o K=kapitalisme
o Kapitalisme is een economisch systeem dat meest geschikt is om de
innovaties van die technologie breed te verspreiden.
Het WTK-bestel heeft de wereld waarin we leven vormgegeven en doet dat nog steeds: het
zijn de facto natuurwetenschap, technologie en kapitalisme die de wereld in de afgelopen
eeuwen beter gemaakt hebben. Toch zijn al die systemen gefaald in het realiseren van
hogere levensstandaarden.
Een fundamentele vraag: Hebben we eigenlijk nog iets te verwachten van religies, antieke
filosofische systemen en allerhande wijsheidstradities?
Laten we echter geen voorbarige conclusies trekken. Natuurwetenschap en technologie
hebben het leven dan wel aangenamer en gemakkelijker gemaakt, maar hebben nog nooit
geziene welvaart en overvloed tot stand gebracht
1.2. Een veelvoud van met elkaar verweven crisissen?
Een opeenvolging van crisissen?
o Bankencrisis van 2008
Overheden moesten massal belastingsgeld in noodlijdende banken pompen
om te vermijden dat ze zouden failliet gaan en de volledige economie in hun
van zouden meesleuren.
Begrotingen gingen in het rood en er moest bespaard worden.
Pensioenen zijn op termijn moeilijk betaalbaar
o Crisis van mentale welbevinden
Dirk De Wachter heeft het over ‘borderline tijden’. In zijn boek (De Wachter
2012) verdedigde hij dat we leven in een maatschappij die ons allemaal tot
borderline-individuen maakt.
Door de manier waarop de samenleving ineen zit, beginnen we
allemaal, kenmerken te vertonen van patiënten die lijden aan een
borderline persoonlijkheidsstoornis.
Het herhaaldelijk ervaren van stress => borderline
=> Meer gebruik van anti depressiva
, o Impact van AI?
Harari schreef in 2018 dat in de toekomst AI meer en meer functies van
mensen kan overnemen, bepaalde werkkrachten zijn dus overbodig.
Het is onzeker hoe ver die impact kan rijken.
Dit is ook een teken van voorruitgang!!
Het risico bestaat dus dat mensen het gevoel krijgen dat ze overbodig gaan
worden => dit vertaalt zich ook in de politiek!
o Politieke crisis
2016-2017-2019-2024?
Ressentiment + anti-systeemdenken
=> politieke crisissen: het lijkt er op dat het anti-systeemdenken aan
populariteit wint. Er lijkt een gevoel aan ressentiment
Ressentiment= de wrok die iemand voelt wanneer die persoon de
ervaring heeft dat anderen hem of haar niet erkennen in zijn of haar
waardigheid. (Fukuyama)
o Coronapandemie
Coronapandemie toonde op een heel dubbele manier hoe we als mens
tegenover de wereld stonden.
Grote aantallen mensen kwamen zonder inkomen te zetten en overheden
moesten zich in de schulden steken om hen te kunnen onderhouden.
De inperking van het sociale leven en het gedwongen isolement hadden een
ernstige impact op het mentale welzijn van veel mensen.
Gevolgen van de pandemie zal nog vele jaren voor veel mensen worden
gevoeld.
Rol van de religie op deze crisissen?
Sommige migratiecrisissen gaat gepaard met een vrees voor de Islam. Het roept dan ook
vragen op welke plaats een religie nog heeft in het Westen
Wat betekent het de ecologische crisis te duiden als een spirituele crisis?
Kunnen die crisissen met het WTK-bestel opgelost worden of zijn deze het gevolg van het
WTK bestel?
1.3. De ecologische crisis als een spirituele crisis
Eerste auteur: Stephen Batchelor
“… the ecological crisis is at root a spiritual crisis of self-centred greed,
aided and abetted by ingenious technologies run amok”
o Batchelor beschouwt zichzelf als een "seculiere", "agnostische" of zelfs
"atheïstische" boeddhist.
o Hij ziet het boeddhisme niet als een religie met onveranderlijke
dogma's, maar als een steeds veranderende praktijk van
bewustwording.
, o Karma en reïncarnatie zijn geen wezenlijke onderdelen van het boeddhisme, maar
culturele elementen die eraan zijn toegevoegd.
o Het boeddhisme kan creatief reageren op de moderne cultuur en op een nieuwe manier
tot bloei komen.
o Deze visie roept zowel weerstand als enthousiasme op.
Tweede auteur: Fritz Hull
o Spiritualiteit kan ons de wijsheid, verbeelding en kracht geven om de
ecologische crisis aan te pakken.
o Spiritualiteit gaat om:
Collectief ervaren van het sacrale karakter van de aarde
Openheid voor het mysterie van het universum
Een visie op het leven bezield met een besef van het sacrale
o Spiritualiteit is niet beperkt tot religie.
o De natuur kan een belangrijke bron van spiritualiteit zijn, vooral in een
tijd waarin traditionele religies achteruitboeren.
“… the ecological crisis is preeminently a spiritual crisis of the greatest magnitude. Its
resolution depends on a basic transformation of human hearts and minds […] a profound
reshaping of how we think and live so that we may deepen our kinship with all life, create a
new vision of human presence within the Earth community, and craft new patterns of
ecological wholeness and human justice”
Derde auteur: Paul Brockelman
Brockelman legt 4 redenen uit waarom ecologische crisis een
spirituele crisis (probleem) is (geworden):
1. Een welbepaalde spiritualiteit ligt aan de basis van de
ecologische crisis
2. De ecologische crisis hangt samen met een eenzijdige
opvatting van het goede leven
3. Natuurwetenschap en regelgeving alleen kunnen de
ecologische crisis niet oplossen
4. De ecologische crisis is een aanzet om de bestaande religies te vernieuwen en te
hervormen
“[T]he earth’s ecological deterioration is at heart a matter of human attitudes toward the
earth and life in general, attitudes that of course affect how we behave toward it. Thus, it
would seem to constitute a spiritual crisis involving our moral and spiritual attitudes toward
nature and, in fact, life as a whole. It may call for spiritual reflection on what we consider to
be of ultimate importance in our lives and how we think we ought to live in the light of that
and moral reflection on how we understand and relate to nature”
