Klinische neuropsychologie
Noortje Hermans
INHOUD
H 3,4,5,6,8 (in les)
Therapeutische mogelijkheden NIET
• Inleiding klinische neuropsychologie
• 3 modules met cognitieve domeinen thema
o Aandacht & informatieverwerking & Neglect
o Geheugen
o Executieve functies
» Normaal functioneren (modellen en neuroanatomie)
» Afwijkend functioneren en stoornissen
» Diagnostiek
• NPO (neuropsychologisch onderzoek)
• Casusles
• Epilepsie
• Verwerking
EVALUATIE
Schriftelijk (15 ptn): Taak (5 ptn): Individueel
• Open vragen » Testafname 2 echte ppn
• Gesloten boek » Indienen taak op onthaal Campus
− Op basis v lessen & boek Sanderus maandag 16 december
− Te kennen hoofdstukken: 2016 (tot 17u)
1 tem 10
TAAK
Testafname bij PP (in kader van normeringsonderzoek)
− Voorbereiding testafnames vóór afname => handleidingen toledo
− 1 pp zelf zoeken => inschrijving via toledo!!
− Uitlegsessies => inschrijving via toledo!!
− 2 afnames bij pp die je niet kent
− Verwerking scores
− Individueel verslag van 2e afname
PROEFPERSOON
− Wij zorgen voor de eerste proefpersoon.
− Jullie dienen de tweede zelf te recruteren:
• tussen de 65j 0m 0d – 70j 0m 0d is.
• tussen de 70 j 0m 1d – 75j 0m 0d is.
• tussen de 75 j 0m 1d – 80 j 0m 0d is.
• tussen de 80 j 0m 1d – 85 j 0m 0d is.
=> Deze zal door een medestudent worden getest, en jij test de pp van een medestudent
1
, DEEL A
Zelfstudie
TE KENNEN: DEEL A: HF1 TM 3
1) De hersenen: structuur, functie en studie
2) Wat is een NAH?
3) Een aantal mogelijke gevolgen na een NAH
2
, DEEL B
WAT IS KLINISCHE NEUROPSYCHOLOGIE?
De psychologie waarin de relatie tussen hersenstoornissen en gedrag bestudeerd
wordt.
= de invloed van een stoornis op gedrag
Neuropsychologie:
De psychologie die de relaties tussen hersenen en gedrag onderzoekt zowel bij
intacte als bij beschadigde individuen.
= wetenschap over gedrag dat iemand stelt en het functioneren.
KLINISCHE NEUROPSYCHOLOGIE – werkvelden
Snelle ontwikkeling!
Somatische, geestelijke gezondheidszorg & ouderenzorg
Patiëntgroepen:
Aangeboren & Niet-aangeboren hersenletsels
» Zuurstofgebrek
» Ruimte-innemende processen (vb. tumor)
» CVA
» Traumatische hersenletsels
Progressieve aandoeningen
» multiple sclerose (MS)
» Parkinson
» Dementie
» Psychiatrische beelden (ADHD, Schizofrenie)
BIG FIVE (IN DE KLINISCHE NEUROPSYCHOLOGIE)
1. Analyseren gestoorde EN intacte gedragsmogelijkheden
Naast de stoornis ook mogelijkheden in kaart brengen!
2. Consequenties dagelijks leven
Kan iemand nog zijn job uitoefenen? Zorgt het voor problemen in het dagelijkse
leven?
3. Relatie met hersenstoornis
Ecologische validiteit heel belangrijk! Een test houdt hier geen rekening mee!
*Ecologische validiteit:
de mate waarin de onderzoeksresultaten uit een onderzoek overeenkomen met de
alledaagse praktijk.
4. Bestuderen veranderlijkheid
Is er nog herstel mogelijk? In welke mate?
5. Behandeling & begeleiding
Is prognose behaald geweest? Is er achteruitgang of vooruitgang merkbaar?
3
,LOKALISATIE
= welk gebied staat in voor welke functie?
• = 52 area van Brodmann
• 2 soorten:
− Functie (zie Brodmann)
=directe link van gedrag naar hersengebied.
− Functiestoornis → klinische neuropsy
= verschillende regio’s kunnen ook voor hetzelfde
gedrag instaan.
• Luria (1902-1977): hersenen één complex
functioneel systeem.
Nooit maar 1 gebied dat instaat voor 1 functie, maar
verschillende gebieden komen samen tot 1 functie
Hollistische visie!
= verschillende hersengebieden samen zorgen voor
bepaald gedrag!
VEEL GEMAAKTE FOUTEN (!!!)
• Symptoom bewijs voor oorzaak
Bij een stoornis in de hippocampus weten we dat er mogelijks geheugenproblemen
zullen optreden. Maar het is niet omdat iemand geheugenproblemen heeft dat er
daarvoor een stoornis in de hypocampus zal zijn. Een symptoom is GEEN bewijs
voor een oorzaak.
(persevereren: vastzitten in gedrag)
• Meting heeft een vaststaande betekenis
Géén directe conclusie trekken.
vb. een slechte test van het geheugen maar persoon was totaal niet aandachtig.
• Subjectieve cliëntgegevens betrouwbaar functiestoornis weergeven
Een cliënt is geeft niet altijd betrouwbare informatie, je mag er niet van uitgaan dat
iets altijd waar is. Dit is geen objectieve meting, het is dus belangrijk om dit juist te
gaan verwoorden en mee te nemen in het verslag als: de cliënt zegt….
vb. de cliënt zegt geheugenproblemen te ondervinden. Hier kan ook een probleem
zijn met de aandacht van de cliënt, of inderdaad met het geheugen. Aan wat ligt de
oorzaak?
4
, • Statistisch significantie weergave van sterkte verband
Een significante score wilt niet altijd zeggen dat er een sterk verband is.
• Problemen niet in normale populatie voorkomen
Mensen kunnen ook problemen hebben maar die problemen uiten zich niet in een
stoornis. Belangrijk om te kijken of het een zeldzaam probleem is of een regelmatig
voorkomend probleem.
DIAGNOSTIEK
Wanneer iemand een acuut letsel heeft is men vooral bezig met de lichamelijke letsels en
minder met de cognitieve letsels.
• Beeldvorming
→ is er sprake van een hersenletsel?
→ waar bevindt het hersenletsel zich?
→ hoe ernstig is het hersenletsel?
• Glasgow Coma Scale
Voor mensen die zich in een coma bevinden.
Test op 3 gebieden:
a. Spontane reactie
b. Motorische prikkel (aanraking)
c. Verbale prikkel (roepen van de naam etc.)
• Interdisciplinair
Men werkt in interdisciplinair team.
DIAGNOSTISCHE CYCLUS AHV
- Gesprek
- Heteroanamnese
gesprek Hypothesen
- Observatiegegevens
Heteroanamnetisch gesprek altijd proberen te
Neuropsychologisch testbilan
doen!
Biedt veel info over hoe de situatie is.
Hoe reageren beide personen op elkaar?
Wie voert het woord?
Zeggen ze hetzelfde?
5
, • Vergelijking met premorbide
− Dossier
− Leeftijd, geslacht, opleidingsniveau
Men gaat de cliënt vergelijken met een steekproef. We missen enkel de voormeting
(premorbide) ! toch gaan we een goede schatting proberen te maken van deze premorbide
aan de hand van leeftijd, geslacht, opleiding,… Zo kunnen we bekijken of de persoon
vooruitgang of achteruitgang heeft geboekt na het ongeval.
vb. zakenman: premorbide boven gemiddeld (schatting!)
• Observatiegegevens
• Samenstelling testbilan
− Hele spectrum vaardigheden dekken
− Goede normgegevens
− Ecologisch valide
− Volgorde
Men moet rekening houden bij het samenstellen van de testbatterij met deze 4 zaken. Als je
iemands aandacht wilt goed in kaart brengen moet je de aandachtstest niet na 2u30 gaan
houden. Dan zet je deze beter in het begin.
• Basis voor advies voor behandeling
Wat wilt het letsel zeggen in het dagelijkse leven?
• Behandeleffect na gaan
Hoe is de persoon veranderd? => kan de beeldvorming niet zeggen, daarom zijn wij nodig!
CLASSIFICATIE
International Classification of Functioning, disability and health (ICF)
BELANGRIJKE VRAAG naast vraag naar klachten en persoonlijke situatie:
- Als je niet aan het werk bent, wat doe je dan in het dagelijkse leven?
Rekening houden met de context van een persoon! Iedereen heeft andere activiteiten!
Vb. kinderen; wie zal de kinderen afhalen van school?
6
, REVALIDATIE
Vertrek vanuit persoonlijke ervaring!
• Functietraining
Drill & practise – blijven herhalen.
Er blijven altijd restletsels over.
*Procedureel geheugen
= kennis die je onbewust opgeslagen hebt bij het uitvoeren van een taak.
Vb. fietsen
Dit geheugen is het minst aangetast bij hersenletsels. Wanneer ben beroep doet om
via dit geheugen te leren moet dit individueel aangepast zijn en aansluiten bij de
persoon zijn (thuis)situatie. Dit geheugen kan men niet tot weinig generaliseren.
Vb. man kan koffie maken in revalidatie met een Phillips machine. Bij thuiskomt lukt
het hem niet met zijn Magimix. De knoppen zitten elders.
• Strategietraining
Met hulpmiddelen, strategiën helpen (post-it’s, pictogramman, piephorloge bij nemen
medicatie …)
• Compensatietraining (vaak ahv hulpmiddelen)
Niet beter maken van de functie op zich maar werken met hulpmiddelen,
geheugensteuntje of ezelsbruggetjes iets helpen te onthouden.
• Psycho-educatie
Ziekte-inzicht te geven; wat kan de cliënt wel of niet meer? Ook de eigenwaarde kan
hierdoor groeien. Dit wordt niet alleen aan cliënt zelf maar ook aan naaste betrokkenen
(hoe moeten zij omgaan met die geheugenstoornis?)
7
Noortje Hermans
INHOUD
H 3,4,5,6,8 (in les)
Therapeutische mogelijkheden NIET
• Inleiding klinische neuropsychologie
• 3 modules met cognitieve domeinen thema
o Aandacht & informatieverwerking & Neglect
o Geheugen
o Executieve functies
» Normaal functioneren (modellen en neuroanatomie)
» Afwijkend functioneren en stoornissen
» Diagnostiek
• NPO (neuropsychologisch onderzoek)
• Casusles
• Epilepsie
• Verwerking
EVALUATIE
Schriftelijk (15 ptn): Taak (5 ptn): Individueel
• Open vragen » Testafname 2 echte ppn
• Gesloten boek » Indienen taak op onthaal Campus
− Op basis v lessen & boek Sanderus maandag 16 december
− Te kennen hoofdstukken: 2016 (tot 17u)
1 tem 10
TAAK
Testafname bij PP (in kader van normeringsonderzoek)
− Voorbereiding testafnames vóór afname => handleidingen toledo
− 1 pp zelf zoeken => inschrijving via toledo!!
− Uitlegsessies => inschrijving via toledo!!
− 2 afnames bij pp die je niet kent
− Verwerking scores
− Individueel verslag van 2e afname
PROEFPERSOON
− Wij zorgen voor de eerste proefpersoon.
− Jullie dienen de tweede zelf te recruteren:
• tussen de 65j 0m 0d – 70j 0m 0d is.
• tussen de 70 j 0m 1d – 75j 0m 0d is.
• tussen de 75 j 0m 1d – 80 j 0m 0d is.
• tussen de 80 j 0m 1d – 85 j 0m 0d is.
=> Deze zal door een medestudent worden getest, en jij test de pp van een medestudent
1
, DEEL A
Zelfstudie
TE KENNEN: DEEL A: HF1 TM 3
1) De hersenen: structuur, functie en studie
2) Wat is een NAH?
3) Een aantal mogelijke gevolgen na een NAH
2
, DEEL B
WAT IS KLINISCHE NEUROPSYCHOLOGIE?
De psychologie waarin de relatie tussen hersenstoornissen en gedrag bestudeerd
wordt.
= de invloed van een stoornis op gedrag
Neuropsychologie:
De psychologie die de relaties tussen hersenen en gedrag onderzoekt zowel bij
intacte als bij beschadigde individuen.
= wetenschap over gedrag dat iemand stelt en het functioneren.
KLINISCHE NEUROPSYCHOLOGIE – werkvelden
Snelle ontwikkeling!
Somatische, geestelijke gezondheidszorg & ouderenzorg
Patiëntgroepen:
Aangeboren & Niet-aangeboren hersenletsels
» Zuurstofgebrek
» Ruimte-innemende processen (vb. tumor)
» CVA
» Traumatische hersenletsels
Progressieve aandoeningen
» multiple sclerose (MS)
» Parkinson
» Dementie
» Psychiatrische beelden (ADHD, Schizofrenie)
BIG FIVE (IN DE KLINISCHE NEUROPSYCHOLOGIE)
1. Analyseren gestoorde EN intacte gedragsmogelijkheden
Naast de stoornis ook mogelijkheden in kaart brengen!
2. Consequenties dagelijks leven
Kan iemand nog zijn job uitoefenen? Zorgt het voor problemen in het dagelijkse
leven?
3. Relatie met hersenstoornis
Ecologische validiteit heel belangrijk! Een test houdt hier geen rekening mee!
*Ecologische validiteit:
de mate waarin de onderzoeksresultaten uit een onderzoek overeenkomen met de
alledaagse praktijk.
4. Bestuderen veranderlijkheid
Is er nog herstel mogelijk? In welke mate?
5. Behandeling & begeleiding
Is prognose behaald geweest? Is er achteruitgang of vooruitgang merkbaar?
3
,LOKALISATIE
= welk gebied staat in voor welke functie?
• = 52 area van Brodmann
• 2 soorten:
− Functie (zie Brodmann)
=directe link van gedrag naar hersengebied.
− Functiestoornis → klinische neuropsy
= verschillende regio’s kunnen ook voor hetzelfde
gedrag instaan.
• Luria (1902-1977): hersenen één complex
functioneel systeem.
Nooit maar 1 gebied dat instaat voor 1 functie, maar
verschillende gebieden komen samen tot 1 functie
Hollistische visie!
= verschillende hersengebieden samen zorgen voor
bepaald gedrag!
VEEL GEMAAKTE FOUTEN (!!!)
• Symptoom bewijs voor oorzaak
Bij een stoornis in de hippocampus weten we dat er mogelijks geheugenproblemen
zullen optreden. Maar het is niet omdat iemand geheugenproblemen heeft dat er
daarvoor een stoornis in de hypocampus zal zijn. Een symptoom is GEEN bewijs
voor een oorzaak.
(persevereren: vastzitten in gedrag)
• Meting heeft een vaststaande betekenis
Géén directe conclusie trekken.
vb. een slechte test van het geheugen maar persoon was totaal niet aandachtig.
• Subjectieve cliëntgegevens betrouwbaar functiestoornis weergeven
Een cliënt is geeft niet altijd betrouwbare informatie, je mag er niet van uitgaan dat
iets altijd waar is. Dit is geen objectieve meting, het is dus belangrijk om dit juist te
gaan verwoorden en mee te nemen in het verslag als: de cliënt zegt….
vb. de cliënt zegt geheugenproblemen te ondervinden. Hier kan ook een probleem
zijn met de aandacht van de cliënt, of inderdaad met het geheugen. Aan wat ligt de
oorzaak?
4
, • Statistisch significantie weergave van sterkte verband
Een significante score wilt niet altijd zeggen dat er een sterk verband is.
• Problemen niet in normale populatie voorkomen
Mensen kunnen ook problemen hebben maar die problemen uiten zich niet in een
stoornis. Belangrijk om te kijken of het een zeldzaam probleem is of een regelmatig
voorkomend probleem.
DIAGNOSTIEK
Wanneer iemand een acuut letsel heeft is men vooral bezig met de lichamelijke letsels en
minder met de cognitieve letsels.
• Beeldvorming
→ is er sprake van een hersenletsel?
→ waar bevindt het hersenletsel zich?
→ hoe ernstig is het hersenletsel?
• Glasgow Coma Scale
Voor mensen die zich in een coma bevinden.
Test op 3 gebieden:
a. Spontane reactie
b. Motorische prikkel (aanraking)
c. Verbale prikkel (roepen van de naam etc.)
• Interdisciplinair
Men werkt in interdisciplinair team.
DIAGNOSTISCHE CYCLUS AHV
- Gesprek
- Heteroanamnese
gesprek Hypothesen
- Observatiegegevens
Heteroanamnetisch gesprek altijd proberen te
Neuropsychologisch testbilan
doen!
Biedt veel info over hoe de situatie is.
Hoe reageren beide personen op elkaar?
Wie voert het woord?
Zeggen ze hetzelfde?
5
, • Vergelijking met premorbide
− Dossier
− Leeftijd, geslacht, opleidingsniveau
Men gaat de cliënt vergelijken met een steekproef. We missen enkel de voormeting
(premorbide) ! toch gaan we een goede schatting proberen te maken van deze premorbide
aan de hand van leeftijd, geslacht, opleiding,… Zo kunnen we bekijken of de persoon
vooruitgang of achteruitgang heeft geboekt na het ongeval.
vb. zakenman: premorbide boven gemiddeld (schatting!)
• Observatiegegevens
• Samenstelling testbilan
− Hele spectrum vaardigheden dekken
− Goede normgegevens
− Ecologisch valide
− Volgorde
Men moet rekening houden bij het samenstellen van de testbatterij met deze 4 zaken. Als je
iemands aandacht wilt goed in kaart brengen moet je de aandachtstest niet na 2u30 gaan
houden. Dan zet je deze beter in het begin.
• Basis voor advies voor behandeling
Wat wilt het letsel zeggen in het dagelijkse leven?
• Behandeleffect na gaan
Hoe is de persoon veranderd? => kan de beeldvorming niet zeggen, daarom zijn wij nodig!
CLASSIFICATIE
International Classification of Functioning, disability and health (ICF)
BELANGRIJKE VRAAG naast vraag naar klachten en persoonlijke situatie:
- Als je niet aan het werk bent, wat doe je dan in het dagelijkse leven?
Rekening houden met de context van een persoon! Iedereen heeft andere activiteiten!
Vb. kinderen; wie zal de kinderen afhalen van school?
6
, REVALIDATIE
Vertrek vanuit persoonlijke ervaring!
• Functietraining
Drill & practise – blijven herhalen.
Er blijven altijd restletsels over.
*Procedureel geheugen
= kennis die je onbewust opgeslagen hebt bij het uitvoeren van een taak.
Vb. fietsen
Dit geheugen is het minst aangetast bij hersenletsels. Wanneer ben beroep doet om
via dit geheugen te leren moet dit individueel aangepast zijn en aansluiten bij de
persoon zijn (thuis)situatie. Dit geheugen kan men niet tot weinig generaliseren.
Vb. man kan koffie maken in revalidatie met een Phillips machine. Bij thuiskomt lukt
het hem niet met zijn Magimix. De knoppen zitten elders.
• Strategietraining
Met hulpmiddelen, strategiën helpen (post-it’s, pictogramman, piephorloge bij nemen
medicatie …)
• Compensatietraining (vaak ahv hulpmiddelen)
Niet beter maken van de functie op zich maar werken met hulpmiddelen,
geheugensteuntje of ezelsbruggetjes iets helpen te onthouden.
• Psycho-educatie
Ziekte-inzicht te geven; wat kan de cliënt wel of niet meer? Ook de eigenwaarde kan
hierdoor groeien. Dit wordt niet alleen aan cliënt zelf maar ook aan naaste betrokkenen
(hoe moeten zij omgaan met die geheugenstoornis?)
7
