Samenvatting literatuur Diagnostiek Klinische praktijk, Kind & Adolescenten
Week 1
• Psychologische diagnostiek in de gezondheidszorg – Hoofdstuk 1 Het diagnostisch proces
Inleiding
- een goede diagnostiek van de problemen en klachten van de cliënt is een voorwaarde voor de juiste
hulpverlening
- klinische psychodiagnostiek steunt op drie elementen:
- theorievorming over de problemen/klachten en problematische gedragingen
- operationalisatie en meting daarvan
- toepassing van de relevante diagnostische methoden
- de kwaliteit van de drie elementen steunen op conceptueel en empirisch onderzoek
Stappen van het diagnostisch proces
- het begint met een doorverwijzing van de cliënt of een directe vraag van de cliënt
- de diagnosticus analyseert de hulpvraag van de cliënt en de aanvraag van de verwijzer
- de hulpvraag en aanvraag vormen het vertrekpunt waarnaast de diagnosticus zelf ook
vragen bedenkt die op komen tijdens het kennismakingsgesprek
- de diagnosticus zet op basis van de vragen een diagnostisch scenario op dat een voorlopige theorie
bevat over de cliënt -> hierin staat wat de problemen zijn en hoe ze verklaard kunnen worden
- het toetsen van de theorie bevat vijf diagnostische handelingen:
- concrete hypothesen -> bevat de voorlopige theorie
- een onderzoeksinstrumentarium -> kan de hypothesen ondersteunen of verwerpen
- toetsbare voorspellingen
- instrumenten worden afgenomen en verwerkt
- argumentatie -> op basis van de resultaten wordt de hypothese aangenomen of verworpen
5 basisvragen in de klinische psychodiagnostiek
De meeste vragen van de cliënten, verwijzers en psychodiagnostici kunnen herleid worden tot 5
basisvragen die betrekking hebben op:
- onderkenning: wat zijn de problemen; wat lukt er nog en wat niet
- de diagnosticus brengt de klachten en gedragingen van de cliënt en zijn omgeving in kaart
- bevat inventarisatie en beschrijving, ordening en categorisering in de disfunctionele
gedragsclusters of stoornissen, en inschatting van de ernst van het probleemgedrag
- vergelijken -> criterium gericht, normgericht of ipsatief
- classificatie: het klinische beeld wordt ondergebracht bij een type problemen
- leidt tot labeling maar vergemakkelijkt de communicatie tussen deskundigen
- vb. DSM-categorieën
- diagnostische formulering: individu met zijn unieke klinische beeld staat centraal
- helpt de therapieplanning maar empirische ondersteuning mist
- er wordt vaak tegelijk onderkend en verklaard
- vb. holistische theorie -> theoretisch geëxpliciteerde relaties
- verklaring: waarom zijn de problemen er en hoe worden ze in stand gehouden
- bevat het (deel)probleem, condities die het optreden van het probleem verklaren, en de
relatie tussen 1 en 2 termen van ‘omdat’ of ‘doordat’
- verklaringen kunnen ingedeeld worden volgens:
- de locus -> de persoon of situatie
, - de aard van controle -> kan oorzaak of reden zijn (vormen een continuüm)
- synchrone en diachrone verklaringscondities
- synchrone verklaringscondities gaan samen met het te verklaren gedrag
- diachrone verklaringscondities gaan vooraf aan het te verklaren gedrag
- inducerende en continuerende condities
- wanneer er vanuit één specifieke theorie wordt gewerkt, stuurt en beperkt dit het
diagnostische proces en vooral de indicatiestelling
- predictie: hoe zullen de problemen zich in de toekomst verder ontwikkelen
- het is een kansuitspraak
- het gaat om een verband tussen een predictor (aanwezig gedrag) en een criterium
(toekomstig gedrag)
- nadeel: voorspellingen kunnen antitherapeutisch werken omdat ze een toestand vastleggen
zonder rekening te houden met de kans op toekomstige veranderingen
- indicatie: hoe kunnen de problemen worden verholpen
- heeft het karakter van oriëntatie -> een zoekproces naar welke behandeling past
- bevat drie elementen:
- kennis over de behandelingen en behandelaars
- kennis over het relatieve nut van behandelingen
- kennis over de aanvaarding van de indicatie door de cliënt
- er is een indicatiestrategie ontwikkeld die rekening houdt met de
voorkeuren van de cliënt zelf en deze strategie bevat 4 principes
- cliëntperspectief wordt geëxploreerd en geëxpliceerd
- diagnosticus verstrekt de cliënt informatie over methoden,
processen en behandelaars
- de verwachtingen en voorkeuren van de cliënt worden vergeleken
met wat volgens de diagnosticus geschikt en nuttig is en er is een
onderling overleg
- de cliënt kiest een behandeling en behandelaar uit
- evaluatie: zijn de problemen voldoende verholpen door de interventie
- vindt plaats op basis van het verloop van het therapeutisch proces en van de resultaten van
de behandeling
- er wordt vastgesteld of er in de therapie rekening wordt gehouden met de diagnose en het
behandelingsvoorstel -> als dit niet het geval is, was het diagnostisch proces overbodig
- er wordt vastgesteld of het proces en de behandeling de verandering van gedrag en beleven
volbracht heeft
De diagnostische cyclus
- door het psychodiagnostisch proces op te bouwen volgens de empirische cyclus van
wetenschappelijk onderzoek kan het proces gereglementeerd en gedisciplineerd worden
- observatie -> verzamelen en groeperen van empirisch materiaal
- inductie -> de formulering van theorie en hypothesen over het gedrag
- deductie -> uit de hypothesen worden toetsbare voorspellingen afgeleid
- toetsing -> met behulp van nieuw materiaal wordt nagegaan of de voorspellingen kloppen
- evaluatie
Het diagnostisch proces: van aanmelding tot verslag
Aanmelding: de diagnosticus analyseert en specificeert de aanvraag en hulpvraag en raadpleegt
dossiergegevens
,- de analyse van de aanvraag leidt tot informatie over de verwijzer
- het referentiekader van de verwijzer
- een verduidelijking van de relatie tussen diagnosticus en verwijzer
- onderscheid maken tussen feitelijke en eigenlijke verwijzer
- de feitelijke verwijzer vraagt om onderzoek en de eigenlijke neemt het initiatief
- verwijzers verschillen van elkaar in de aard en uitgebreidheid van hun kunnen
- de analyse van de aanvraag leidt tot informatie over het type en inhoud van de aanvraag
- de aanvraag van de verwijzer kan open of gesloten zijn -> gesloten bevat een hypothese
- de inhoud van de aanvraag hangt deels samen met de setting waaruit de aanvraag komt
- de aanvragen kunnen worden ingedeeld in de vijf basisvragen -> kan ook in combinatie
- de analyse wordt gesteund door wat de verwijzer al weet over de cliënt
- de analyse helpt om te bepalen of de cliënt zichzelf heeft gemeld bij de verwijzer en of de cliënt met
het onderzoek instemt
- de analyse van de hulpvraag omvat de exploratie van de belevingswereld van de cliënt
- hoe kijkt de cliënt tegen het onderzoek aan? Wat is de inhoud van de problemen?
Reflectie van de diagnosticus: er worden belangen toegekend aan de verschillende stukken
informatie
- de diagnosticus moet zich bewust zijn van mogelijke ‘biases’ in het klinisch oordelen
- er kunnen nieuwe vragen opkomen over de problematiek bij de diagnosticus
- de diagnosticus maakt gebruik van zijn kennis en van de literatuur
Diagnostisch scenario: de diagnosticus ordent de vragen van de aanvrager en cliënt uit de
aanmeldingsfase, de vragen die bij de diagnosticus zijn opgekomen en zijn kennis over het probleem
- vanuit de ordening stelt de diagnosticus een eerste en voorlopige theorie op over de
problematische gedragingen van de cliënt
- in het diagnostisch onderzoek komt onderkenning vóór verklaring en gaan onderkenning en
verklaring vooraf aan predictie en indicatie
- idealiter worden de basisvragen achtereenvolgens beantwoord maar meestal worden ze
tegelijkertijd onderzocht
- de meeste aanvragen bevatten drie basisvragen: onderkenning, verklaring en indicatie
Het diagnostisch onderzoek
- hypothesevorming -> de voorlopige theorie wordt omgezet in hypothesen zodat het getoetst kan
worden
- onderkenningsvraag -> gaan over de aanwezigheid van psychopathologie of
differentiaaldiagnose
- verklaringsvraag -> vereisen een lijst met verklaringsfactoren en hun inducerende of in
stand houdende rol
- predicatieve hypothesen -> steunen op empirische kennis over succesvolle predictoren
- indicatievraag -> veronderstellingen over welke behandeling en behandelaar het beste bij
een cliënt met een bepaald probleem passen
- gaan uit van de conclusies van onderkenning, verklaring en predictie maar steunen
ook op de ziekte-, de genezings- en de gezondheidstheorie van de cliënt
- keuze van de onderzoeksmiddelen -> de keuze van de onderzoeksmiddelen wordt bepaald aan de
hand van de aard van de vraag, de psychometrische kwaliteit van de instrumenten en door
efficiëntieoverwegingen zoals afnameduur en gemak van scoring
- onderkenningsvraag -> de diagnosticus heeft objectieve instrumenten die zijn afgestemd op
, meer stoornissen tegelijk of op specifieke psychopathologische beelden; observaties,
anamnestische informatie en gegevens
- verklaringsvraag -> instrumenten die zich richten op verklaringsfactoren
- predictievraag -> instrumenten die predicatieve validiteit bezitten
- indicatievragen -> er kan gebruik gemaakt worden van een hulvragenlijst
- formulering van toetsbare voorspellingen -> er wordt criteria opgesteld waartegen men toetst
- het is mogelijk om criteria tijdens het onderzoek bij te stellen als er gegronde redenen zijn
- afname en scoring -> de afname en scoring van diagnostische instrumenten leveren kwalitatieve en
kwantitatieve informatie op
- bij de verwerking van de gegevens moeten ze eerst per test geanalyseerd worden, los van
de hypothesen
- er kunnen nieuwe hypothesen ontstaan bij het analyseren
- argumentatie -> de uitkomsten van afname en scoring worden teruggekoppeld naar de hypothesen
en voorspellingen
- de diagnosticus houdt rekening met de psychometrische kwaliteit en lading
- de diagnosticus gebruikt ondersteunend en niet-ondersteunend materiaal om zijn
hypothesen te toetsen
- verslag -> bevat de resultaten van het diagnostisch onderzoek voor de verwijzer
- de opbouw is die van de vijf stappen van het diagnostisch proces
- het verslag en de mondelinge toelichting vormen het pièce de résistance waarop de
diagnosticus beoordeeld woord door collega’s en aanvragers
- de eerste functie is om de conclusies van het onderzoek te beargumenteren
- er wordt onderscheid gemaakt tussen feiten, interpretatie van feiten en conclusies
- bronnen en testinformatie kunnen vermeld worden
- de tweede functie is effectieve communicatie over de cliënt
- de aanvrager moet de informatie kunnen lezen zoals de diagnosticus bedoeld
- het verslag aan de cliënt verschilt van het verslag aan de verwijzer
Diagnose Behandel Combinaties (DBC’s)
- het idee van DBC is dat een patiënt op een efficiënte manier gediagnosticeerd wordt en dat er
vervolgens een protocollaire behandeling plaatsvindt die bij voorkeur evidence-based is en past bij
de gestelde diagnose
- er bestaan voor DBC’s standaardtarieven
- binnen de PsyQ zijn negen afdelingen die zich ieder met één onderwerp bezig houdt
- nadelen:
- veel cliënten hebben meerdere klachten/problemen die soms ook arbitrair zijn
- sommige cliënten hebben geen duidelijk omgeschreven klachten/problemen
- binnen een afdeling let met vooral op één stoornis waardoor andere klachten genegeerd
worden
- er is interactieonderzoek nodig maar dat is schaars
- bij het werken met DBC’s is er vaak onvoldoende tijd om een uitvoerig diagnostisch
onderzoek te doen naar de oorzaken van de klachten/problemen
Besluit
- klinische diagnostiek is niet meer alleen het afnemen van tests en patiënten in hokjes plaatsen
- klinische diagnostiek bestaat uit een weloverwogen en getoetst oordeel die uitgaat van een theorie
die de diagnosticus heeft opgesteld na een grondige analyse van de aanmelding en een uitgebreide
exploratie van de klachten en levensomstandigheden van de cliënt
Week 1
• Psychologische diagnostiek in de gezondheidszorg – Hoofdstuk 1 Het diagnostisch proces
Inleiding
- een goede diagnostiek van de problemen en klachten van de cliënt is een voorwaarde voor de juiste
hulpverlening
- klinische psychodiagnostiek steunt op drie elementen:
- theorievorming over de problemen/klachten en problematische gedragingen
- operationalisatie en meting daarvan
- toepassing van de relevante diagnostische methoden
- de kwaliteit van de drie elementen steunen op conceptueel en empirisch onderzoek
Stappen van het diagnostisch proces
- het begint met een doorverwijzing van de cliënt of een directe vraag van de cliënt
- de diagnosticus analyseert de hulpvraag van de cliënt en de aanvraag van de verwijzer
- de hulpvraag en aanvraag vormen het vertrekpunt waarnaast de diagnosticus zelf ook
vragen bedenkt die op komen tijdens het kennismakingsgesprek
- de diagnosticus zet op basis van de vragen een diagnostisch scenario op dat een voorlopige theorie
bevat over de cliënt -> hierin staat wat de problemen zijn en hoe ze verklaard kunnen worden
- het toetsen van de theorie bevat vijf diagnostische handelingen:
- concrete hypothesen -> bevat de voorlopige theorie
- een onderzoeksinstrumentarium -> kan de hypothesen ondersteunen of verwerpen
- toetsbare voorspellingen
- instrumenten worden afgenomen en verwerkt
- argumentatie -> op basis van de resultaten wordt de hypothese aangenomen of verworpen
5 basisvragen in de klinische psychodiagnostiek
De meeste vragen van de cliënten, verwijzers en psychodiagnostici kunnen herleid worden tot 5
basisvragen die betrekking hebben op:
- onderkenning: wat zijn de problemen; wat lukt er nog en wat niet
- de diagnosticus brengt de klachten en gedragingen van de cliënt en zijn omgeving in kaart
- bevat inventarisatie en beschrijving, ordening en categorisering in de disfunctionele
gedragsclusters of stoornissen, en inschatting van de ernst van het probleemgedrag
- vergelijken -> criterium gericht, normgericht of ipsatief
- classificatie: het klinische beeld wordt ondergebracht bij een type problemen
- leidt tot labeling maar vergemakkelijkt de communicatie tussen deskundigen
- vb. DSM-categorieën
- diagnostische formulering: individu met zijn unieke klinische beeld staat centraal
- helpt de therapieplanning maar empirische ondersteuning mist
- er wordt vaak tegelijk onderkend en verklaard
- vb. holistische theorie -> theoretisch geëxpliciteerde relaties
- verklaring: waarom zijn de problemen er en hoe worden ze in stand gehouden
- bevat het (deel)probleem, condities die het optreden van het probleem verklaren, en de
relatie tussen 1 en 2 termen van ‘omdat’ of ‘doordat’
- verklaringen kunnen ingedeeld worden volgens:
- de locus -> de persoon of situatie
, - de aard van controle -> kan oorzaak of reden zijn (vormen een continuüm)
- synchrone en diachrone verklaringscondities
- synchrone verklaringscondities gaan samen met het te verklaren gedrag
- diachrone verklaringscondities gaan vooraf aan het te verklaren gedrag
- inducerende en continuerende condities
- wanneer er vanuit één specifieke theorie wordt gewerkt, stuurt en beperkt dit het
diagnostische proces en vooral de indicatiestelling
- predictie: hoe zullen de problemen zich in de toekomst verder ontwikkelen
- het is een kansuitspraak
- het gaat om een verband tussen een predictor (aanwezig gedrag) en een criterium
(toekomstig gedrag)
- nadeel: voorspellingen kunnen antitherapeutisch werken omdat ze een toestand vastleggen
zonder rekening te houden met de kans op toekomstige veranderingen
- indicatie: hoe kunnen de problemen worden verholpen
- heeft het karakter van oriëntatie -> een zoekproces naar welke behandeling past
- bevat drie elementen:
- kennis over de behandelingen en behandelaars
- kennis over het relatieve nut van behandelingen
- kennis over de aanvaarding van de indicatie door de cliënt
- er is een indicatiestrategie ontwikkeld die rekening houdt met de
voorkeuren van de cliënt zelf en deze strategie bevat 4 principes
- cliëntperspectief wordt geëxploreerd en geëxpliceerd
- diagnosticus verstrekt de cliënt informatie over methoden,
processen en behandelaars
- de verwachtingen en voorkeuren van de cliënt worden vergeleken
met wat volgens de diagnosticus geschikt en nuttig is en er is een
onderling overleg
- de cliënt kiest een behandeling en behandelaar uit
- evaluatie: zijn de problemen voldoende verholpen door de interventie
- vindt plaats op basis van het verloop van het therapeutisch proces en van de resultaten van
de behandeling
- er wordt vastgesteld of er in de therapie rekening wordt gehouden met de diagnose en het
behandelingsvoorstel -> als dit niet het geval is, was het diagnostisch proces overbodig
- er wordt vastgesteld of het proces en de behandeling de verandering van gedrag en beleven
volbracht heeft
De diagnostische cyclus
- door het psychodiagnostisch proces op te bouwen volgens de empirische cyclus van
wetenschappelijk onderzoek kan het proces gereglementeerd en gedisciplineerd worden
- observatie -> verzamelen en groeperen van empirisch materiaal
- inductie -> de formulering van theorie en hypothesen over het gedrag
- deductie -> uit de hypothesen worden toetsbare voorspellingen afgeleid
- toetsing -> met behulp van nieuw materiaal wordt nagegaan of de voorspellingen kloppen
- evaluatie
Het diagnostisch proces: van aanmelding tot verslag
Aanmelding: de diagnosticus analyseert en specificeert de aanvraag en hulpvraag en raadpleegt
dossiergegevens
,- de analyse van de aanvraag leidt tot informatie over de verwijzer
- het referentiekader van de verwijzer
- een verduidelijking van de relatie tussen diagnosticus en verwijzer
- onderscheid maken tussen feitelijke en eigenlijke verwijzer
- de feitelijke verwijzer vraagt om onderzoek en de eigenlijke neemt het initiatief
- verwijzers verschillen van elkaar in de aard en uitgebreidheid van hun kunnen
- de analyse van de aanvraag leidt tot informatie over het type en inhoud van de aanvraag
- de aanvraag van de verwijzer kan open of gesloten zijn -> gesloten bevat een hypothese
- de inhoud van de aanvraag hangt deels samen met de setting waaruit de aanvraag komt
- de aanvragen kunnen worden ingedeeld in de vijf basisvragen -> kan ook in combinatie
- de analyse wordt gesteund door wat de verwijzer al weet over de cliënt
- de analyse helpt om te bepalen of de cliënt zichzelf heeft gemeld bij de verwijzer en of de cliënt met
het onderzoek instemt
- de analyse van de hulpvraag omvat de exploratie van de belevingswereld van de cliënt
- hoe kijkt de cliënt tegen het onderzoek aan? Wat is de inhoud van de problemen?
Reflectie van de diagnosticus: er worden belangen toegekend aan de verschillende stukken
informatie
- de diagnosticus moet zich bewust zijn van mogelijke ‘biases’ in het klinisch oordelen
- er kunnen nieuwe vragen opkomen over de problematiek bij de diagnosticus
- de diagnosticus maakt gebruik van zijn kennis en van de literatuur
Diagnostisch scenario: de diagnosticus ordent de vragen van de aanvrager en cliënt uit de
aanmeldingsfase, de vragen die bij de diagnosticus zijn opgekomen en zijn kennis over het probleem
- vanuit de ordening stelt de diagnosticus een eerste en voorlopige theorie op over de
problematische gedragingen van de cliënt
- in het diagnostisch onderzoek komt onderkenning vóór verklaring en gaan onderkenning en
verklaring vooraf aan predictie en indicatie
- idealiter worden de basisvragen achtereenvolgens beantwoord maar meestal worden ze
tegelijkertijd onderzocht
- de meeste aanvragen bevatten drie basisvragen: onderkenning, verklaring en indicatie
Het diagnostisch onderzoek
- hypothesevorming -> de voorlopige theorie wordt omgezet in hypothesen zodat het getoetst kan
worden
- onderkenningsvraag -> gaan over de aanwezigheid van psychopathologie of
differentiaaldiagnose
- verklaringsvraag -> vereisen een lijst met verklaringsfactoren en hun inducerende of in
stand houdende rol
- predicatieve hypothesen -> steunen op empirische kennis over succesvolle predictoren
- indicatievraag -> veronderstellingen over welke behandeling en behandelaar het beste bij
een cliënt met een bepaald probleem passen
- gaan uit van de conclusies van onderkenning, verklaring en predictie maar steunen
ook op de ziekte-, de genezings- en de gezondheidstheorie van de cliënt
- keuze van de onderzoeksmiddelen -> de keuze van de onderzoeksmiddelen wordt bepaald aan de
hand van de aard van de vraag, de psychometrische kwaliteit van de instrumenten en door
efficiëntieoverwegingen zoals afnameduur en gemak van scoring
- onderkenningsvraag -> de diagnosticus heeft objectieve instrumenten die zijn afgestemd op
, meer stoornissen tegelijk of op specifieke psychopathologische beelden; observaties,
anamnestische informatie en gegevens
- verklaringsvraag -> instrumenten die zich richten op verklaringsfactoren
- predictievraag -> instrumenten die predicatieve validiteit bezitten
- indicatievragen -> er kan gebruik gemaakt worden van een hulvragenlijst
- formulering van toetsbare voorspellingen -> er wordt criteria opgesteld waartegen men toetst
- het is mogelijk om criteria tijdens het onderzoek bij te stellen als er gegronde redenen zijn
- afname en scoring -> de afname en scoring van diagnostische instrumenten leveren kwalitatieve en
kwantitatieve informatie op
- bij de verwerking van de gegevens moeten ze eerst per test geanalyseerd worden, los van
de hypothesen
- er kunnen nieuwe hypothesen ontstaan bij het analyseren
- argumentatie -> de uitkomsten van afname en scoring worden teruggekoppeld naar de hypothesen
en voorspellingen
- de diagnosticus houdt rekening met de psychometrische kwaliteit en lading
- de diagnosticus gebruikt ondersteunend en niet-ondersteunend materiaal om zijn
hypothesen te toetsen
- verslag -> bevat de resultaten van het diagnostisch onderzoek voor de verwijzer
- de opbouw is die van de vijf stappen van het diagnostisch proces
- het verslag en de mondelinge toelichting vormen het pièce de résistance waarop de
diagnosticus beoordeeld woord door collega’s en aanvragers
- de eerste functie is om de conclusies van het onderzoek te beargumenteren
- er wordt onderscheid gemaakt tussen feiten, interpretatie van feiten en conclusies
- bronnen en testinformatie kunnen vermeld worden
- de tweede functie is effectieve communicatie over de cliënt
- de aanvrager moet de informatie kunnen lezen zoals de diagnosticus bedoeld
- het verslag aan de cliënt verschilt van het verslag aan de verwijzer
Diagnose Behandel Combinaties (DBC’s)
- het idee van DBC is dat een patiënt op een efficiënte manier gediagnosticeerd wordt en dat er
vervolgens een protocollaire behandeling plaatsvindt die bij voorkeur evidence-based is en past bij
de gestelde diagnose
- er bestaan voor DBC’s standaardtarieven
- binnen de PsyQ zijn negen afdelingen die zich ieder met één onderwerp bezig houdt
- nadelen:
- veel cliënten hebben meerdere klachten/problemen die soms ook arbitrair zijn
- sommige cliënten hebben geen duidelijk omgeschreven klachten/problemen
- binnen een afdeling let met vooral op één stoornis waardoor andere klachten genegeerd
worden
- er is interactieonderzoek nodig maar dat is schaars
- bij het werken met DBC’s is er vaak onvoldoende tijd om een uitvoerig diagnostisch
onderzoek te doen naar de oorzaken van de klachten/problemen
Besluit
- klinische diagnostiek is niet meer alleen het afnemen van tests en patiënten in hokjes plaatsen
- klinische diagnostiek bestaat uit een weloverwogen en getoetst oordeel die uitgaat van een theorie
die de diagnosticus heeft opgesteld na een grondige analyse van de aanmelding en een uitgebreide
exploratie van de klachten en levensomstandigheden van de cliënt
