Samenvatting ergotherapie in de geestelijke gezondheidszorg 3

AP hogeschool



Samenvatting
Ergotherapie in de geestelijke
gezondheidszorg 3




Laura Schellekens
Schooljaar 2023-2024

,Inhoudsopgave
1. maatschappelijke en juridische noten........................................................................................................ 4
1.1 juridische noten...............................................................................................................................................4
1.2 filosofische en maatschappelijke noten..........................................................................................................4
1.2.1 borderline times (De wachter).................................................................................................................4
1.2.1 rusteloosheid............................................................................................................................................5
1.2.3 de kunst van het ongelukkig zijn (de wachter)........................................................................................5
1.2.4 kleine goedheid (Levinas).........................................................................................................................6
1.2.5 martin buber.............................................................................................................................................6
2. wetenschappelijke noten........................................................................................................................... 6
2.1 psychiatrie als wetenschap.............................................................................................................................6
2.2 nieuwe thema’s in neurowetenschappen.......................................................................................................7
2.3 ergotherapie en wetenschappelijk onderzoek...............................................................................................8
3. inleiding kinderpsychiatrie......................................................................................................................... 8
3.1 systeemtheorie................................................................................................................................................8
3.1.1 Omschrijving............................................................................................................................................8
3.1.2 Psychiatrie................................................................................................................................................8
3.1.3 Familiale levenscyclus..............................................................................................................................9
3.1.4 Therapeutische kaders in kinderpsychiatrie............................................................................................9
3.2 kinderpsychodiagnostiek...............................................................................................................................10
3.3 diagnostische systemen................................................................................................................................11
3.4 het multidisciplinair team.............................................................................................................................11
3.5 ergotherapie in de kinder- en jeugdpsychiatrie............................................................................................11
4. kinderpsychiatrie: hechtingstheorie......................................................................................................... 11
4.1 historiek.........................................................................................................................................................12
4.2 ontwikkeling..................................................................................................................................................12
4.2.1 Ouder-kind benadering..........................................................................................................................12
4.2.2 ecologische hechting..............................................................................................................................13
4.2.3 hoe hechting in kaart brengen?.............................................................................................................14
4.3 hechtingstheorie...........................................................................................................................................15
4.3.1 hechting in de eerste levensjaren..........................................................................................................15
4.3.2 hechtingsfiguren in de kindertijd...........................................................................................................15
4.3.3 hechtingsrelaties tijdens schoolgaande leeftijd.....................................................................................15
4.3.4 hechtingsrelaties tijdens adolescentie...................................................................................................16
4.3.5 hechtingsrelaties tijdens de volwassenheid?.........................................................................................16
4.3.6 relevantie van hechtingstheorie voor ergotherapie..............................................................................16

1

,5. kinderpsychiatrie: infants en kleuters....................................................................................................... 18
5.1 neurobiologie van contact............................................................................................................................18
5.1.1 inleidende begrippen.............................................................................................................................18
5.1.2 window of tolerance..............................................................................................................................19
5.1.3 Left cradling bias.....................................................................................................................................19
5.2 preventie.......................................................................................................................................................19
5.2.1 preventie is essentieel............................................................................................................................19
5.2.2 ecologisch proces model........................................................................................................................20
5.3 assessments...................................................................................................................................................22
5.3.1 interacties tussen ouder en kind............................................................................................................22
5.3.2 Soorten interacties.................................................................................................................................23
5.3.3 schalen....................................................................................................................................................23
5.4 behandeling...................................................................................................................................................24
5.4.1 Piramide van Greenspan........................................................................................................................24
5.4.2 Ports of Entry..........................................................................................................................................24
5.5 therapie.........................................................................................................................................................25
5.5.1 Parent child interaction therapy............................................................................................................26
5.5.2 Incredible years: pittige jaren.................................................................................................................26
5.5.3 Triple P....................................................................................................................................................26
5.5.4 Pivotal Response Treatment..................................................................................................................26
5.5.5 Theraplay................................................................................................................................................26
5.5.6 veranderingsproces................................................................................................................................26
5.5.7 andere therapieprogramma’s................................................................................................................27
6. kinderpsychiatrie: latentieleeftijd............................................................................................................. 27
6.1 inleiding.........................................................................................................................................................27
6.1.1 latentiefase?...........................................................................................................................................27
6.1.2 zelfbeeld en zelfwaardering...................................................................................................................28
6.1.3 eigenwaarde...........................................................................................................................................28
6.2 psycho-sociale ontwikkeling..........................................................................................................................29
6.2.1 psycho-sociale ontwikkeling volgens erikson........................................................................................29
6.2.2 latentieleeftijd volgens erikson..............................................................................................................30
6.3 assessments voor ergotherapie....................................................................................................................30
6.3.1 motorische competenties......................................................................................................................30
6.3.2 cognitieve competenties........................................................................................................................30
6.3.3 emotie en beleving.................................................................................................................................31
6.3.4 emotie en hechting................................................................................................................................31
6.4 rots & water..................................................................................................................................................32

2

, 6.4.1 bouwstenen............................................................................................................................................32
6.4.2 rode draden............................................................................................................................................32
7. kinderpsychiatrie: adolescenten............................................................................................................... 32
7.1 inleiding.........................................................................................................................................................32
7.1.1 Indeling...................................................................................................................................................32
7.1.2 Twee benaderingen van adolescentie...................................................................................................33
7.1.3 puberteit.................................................................................................................................................33
7.2 ontwikkeling van puberbrein........................................................................................................................33
7.3 persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................................................34
7.3.1 theorie van Erikson.................................................................................................................................34
7.3.2 identiteitsontwikkeling...........................................................................................................................34
7.3.3 identiteitsontwikkeling volgens Marcia.................................................................................................34
7.3.4 persoonlijkheidsontwikkeling (costa & mccrae): big five......................................................................37
7.3.5 persoonlijkheidstypen (Block & block)...................................................................................................38
7.4 stoornissen in adolescentie...........................................................................................................................38
7.4.1 omschrijving gedragsstoornissen...........................................................................................................38
7.4.2 ontwikkelingspaden (loeber et al.).........................................................................................................40
7.4.3 model van Moffit....................................................................................................................................40
7.4.4 contextuele benadering.........................................................................................................................41
7.4.5 risicofactoren..........................................................................................................................................41
7.5 ergotherapie..................................................................................................................................................45
7.5.1 diagnostiek.............................................................................................................................................45
7.5.2 Meetinstrumenten.................................................................................................................................46
7.5.3 behandeling............................................................................................................................................46
8. examenvraag........................................................................................................................................... 48
8.1 verschil tussen gedwongen opname en internering.....................................................................................48
8.1.1 gedwongen opname...............................................................................................................................48
8.1.2 internering..............................................................................................................................................48
8.1.3 verschil....................................................................................................................................................48




3

,ERGOTHERAPIE IN DE GEESTELIJKE
GEZONDHEIDSZORG 3
1. MAATSCHAPPELIJKE EN JURIDISCHE NOTEN

1.1 JURIDISCHE NOTEN

Zelfstudie: zie PEME

1.2 FILOSOFISCHE EN MAATSCHAPPELIJKE NOTEN


1.2.1 BORDERLINE TIMES (DE WACHTER)
 Splitting: mensen tegen elkaar opzetten, intrigant spelen
o Positieve wetenschap vs. menswetenschap
o Medisch vs. psychologisch
o Gedragsmatig vs. belevingsgericht
o Wetenschappelijk vs. artistiek
o Rationeel vs. emotioneel
 Vervlakking
o Veel geld gepompt in neurofysiologie, minder in filosofie




 Hechting
o Zeitgeist:”…Harder, Faster, Younger…”
o Tijd om gehecht te raken ontbreekt: vaak door misbruik of mishandeling
o Langdurige verbintenis: steeds meer scheidingen
o Hypes
 Infantiliteit
o Alom aanwezige beeldcultuur: we leven in een ‘kinderachtige’ maatschappij
o Afwezigheid taal, teloorgang verhalen: tegenwoordig is het visuele kanaal het belangrijkste
o In wetenschap: cijfer-aanbidding
 Stilte
o Stilte in groepstherapie: belangrijk want dit is het moment dat mensen aan het denken zijn,
dit moet je ook toelaten, stilte mag bestaan en moet niet onmiddellijk opgevuld worden
o Langdurige, stille, onzichtbare zorg  “being there”
 Existentie
o Religieuze spiritualiteit >< atheïstische spiritualiteit
 Vanuit religie onderbouwd of vanuit geloof van waar de mens voor staat
o Overconsumptie en zingeving
o Drive, twijfel als motor van zingeving: wat motiveert je om dingen te doen?



4

,Huidige tijdsgeest

 Schaamteloosheid
o Bv. het lijkt wel of mensen op internet alles durven te zeggen zonder schaamte
 Versimpeling
o We vullen maar iets in zonder er bij na te denken
 Polarisering
o Groepen van mensen worden tegen elkaar opgezet


1.2.1 RUSTELOOSHEID
 Veranderprocessen in de moderne samenleving
o Versnelling
o Secularisatie = verwereldlijking
o Individualisering

Versnelling

 Fastfood, speeddating, powernaps, diagonaal lezen,…
 Bedrijven moeten sneller leveren, pakjes moeten snel beschikbaar zijn
 Eerste antwoord op de vraag “Hoe gaat het?”
 Techniek (mail, internet), sociaal verkeer (wisselen van job, partner, huis) en levenstempo (sneller
eten, minder slapen)
 Concurrentie: clean desk beleid, concerttickets, scheduler
 Multiple choice society: FOMO, keuzestress

Secularisatie

 Sterfelijkheid als straf
o Godsdiensten >< seculiere samenleving: godsdiensten verliezen meer grip op maatschappij
 Het leven is hier en nu: we zijn er van bewust dat we maar 1 leven hebben en dit moeten we opleven
 Gevuld en maximaal geleefd leven  wedloop met de tijd
 Ledigheid is des duivels oorkussen

Individualisering

 Ik-cultuur
 Transparante samenleving  intimiteit wordt uitgestald in het openbaar
 Individualisering is steeds méér willen
 Mimetische begeerte: het verlangen wat de ander heeft


1.2.3 DE KUNST VAN HET ONGELUKKIG ZIJN (DE WACHTER)
 Geluk
 Ongeluk
 Zin

Geluk



5

,  Hoogste goed? Ultieme doel van het leven?
 Aristoteles: eigen potentieel verwezenlijken
 In vergelijking met anderen (facebook, Instagram)
 Maar is dat zo?
 Van waar komt dit?
 Secularisatie
 Experiment:




 Geluk = meer hebben dan de andere

Ongeluk

 Leven = tegenslag: iedereen heeft tegenslag
o Relaties, ouderdom, gezondheid, werk, financiën,…
 Leren aanvaarden, we moeten leren een klein beetje ongelukkig te zijn: proberen om jezelf terug recht
te trekken

Zingeving

 Victor Frankl: betekenis als drijfveer
o Wat maakt het dat je leven zinvol is?
 Hughes: 4 dimensies
o Eigenwaarde
o Levensdoel
o Persoonlijke controle
o Persoonlijke waarden


1.2.4 KLEINE GOEDHEID (LEVINAS)
 In de relatie met de ander ontstaat de waarde
 Primaire verantwoordelijkheid voor de ander: gelaat en mensen aankijken
 Uitnodiging van de ander


1.2.5 MARTIN BUBER
 Alle werkelijke leven is ontmoeting.”
 Ik- het: objectificatie
o Deze gebruik je voor je eigen goed, je zoekt geen relatie met de andere: egoïstische relatie
 Ik-jij: ontmoeting
o Het niet meer moeten, volledig betrokken

2. WETENSCHAPPELIJKE NOTEN

2.1 PSYCHIATRIE ALS WETENSCHAP

5 basisstellingen

 Alle psychische processen komen voort vanuit het brein




6

, o Niet alleen motorische gedragingen, maar ook complexe psychologische vaardigheden zoals
spreken, denken, het creëren van kunst,… zijn het resultaat van hersenprocessen
 Genen bepalen mee het connectiepatroon van neuronen
o Genen en vooral gencombinaties oefenen een belangrijke invloed uit op het gedrag
 Genen alleen verklaren niet volledig een psychiatrische stoornis
o Sociale- en ontwikkelingsfactoren dragen evenzeer bij tot de oorsprong van psychiatrische
verstoringen
o Omgevingsinvloeden bv. MS komt vaker voor op het noordelijk halfrond
o Alles wat je leert bepaalt mee of je een psychiatrische stoornis gaat ontwikkelen
 Veranderde genexpressies zorgen voor gewijzigde neuronale connecties
o Deze veranderingen in de neuronale verbindingen kunnen gezien worden als de biologische
basis van de individualiteit
o Genen hebben bepaalde stimulatie van de omgeving nodig om tot uiting te komen
 Psychotherapie induceert veranderende genexpressies
o Veranderen komt voort uit het leren…
o Door het wijzigen van genexpressies, die op hun beurt de sterkte van de synaptische
verbindingen veranderen, zien we variaties in het patroon van connecties tussen hersencellen
optreden

2.2 NIEUWE THEMA’S IN NEUROWETENSCHAPPEN

 Kanter et al. (2022)
o Vroeger werd het brein heel beeldend bestudeerd, maar tegenwoordig wordt er steeds meer
gekeken naar de neurale verbindingen




En de subjectieve beleving?

 Overvloed van evidence-based werken?: klemtoon van psychiatrie onderscheidt GGZ van andere
disciplines
o Kookboekgeneeskunde
 Macht van de DSM
o Kritiek op DSM

En ergotherapie dan?

 Wetenschap is niet enkel neurobiologische ontdekkingen
 Wetenschap = methode
 Empirische cyclus




7

,2.3 ERGOTHERAPIE EN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK

 Literatuur ergotherapeutische geestelijke gezondheidszorg
 Wetenschap toepassen in psychiatrie?
o Evidence based literatuur opzoeken
o Valide en betrouwbare assessments gebruiken
o Kritische ingesteldheid over praktijk
o Intervisie
 Diverse tewerkstellingsmogelijkheden voor ergotherapeuten
 Meewerken aan wetenschappelijk onderzoek
 Belang van concept “Occupatie”

3. INLEIDING KINDERPSYCHIATRIE

 Kinderpsychiatrie verschilt van psychiatrie voor volwassenen op diverse manieren
o Kind wordt aangemeld door ouders
o Overangstige ouders >< verwaarlozende ouders
o Psychiatrische problemen kind tgv ouderlijke verstoringen
o Ontwikkelingsfase van het kind is belangrijk
o Kinderen kunnen zich minder goed uitdrukken met woorden, grote nood aan
gedragsobservaties en assessment
o Behandeling is minder vaak medicamenteus, sterke nadruk op veranderen omgeving van het
kind (oudertraining, leraren advies geven)  sterk belang van multidisciplinaire werking

3.1 SYSTEEMTHEORIE


3.1.1 OMSCHRIJVING
 Algemene systeemtheorie (von Bertalanffy)
o Theorie over systemen in de natuur en techniek, en in de wetenschap en maatschappij
 Hele werkelijkheid beschrijven
o Organisme is een zichzelf handhavend systeem van chemische en fysische processen
o Kenmerken:
 Georganiseerd karakter
 Interactie met de omgeving
 Systeem en subsysteem


3.1.2 PSYCHIATRIE
 Sociaal systeem (gezin)
o = het systeem als een geheel van samenhangende elementen die elkaar over en weer
beïnvloeden


8

, 3.1.3 FAMILIALE LEVENSCYCLUS
 Familie omvat ook ontwikkelingscyclus, in elke fase van de cyclus heeft elk lid van de familie een
andere rol
 Stadia van de familiecyclus:
o Volwassen paar
o Ouders en jonge kinderen
o Ouders en schoolkinderen
o Ouders en adolescenten
o Ouders en het lege nest
o Grootouders en kleinkinderen


3.1.4 THERAPEUTISCHE KADERS IN KINDERPSYCHIATRIE
 Psychoanalytische therapie: onbewuste
 Cognitieve-gedragstherapie: cognities
 Systeemtherapie: interacties
 Cliëntgerichte-experientiële therapie: beleving

Psychoanalytische therapie

 Ontwikkeling van het ego van het kind (Anna Freud)
o Mentale processen = alle mentale activiteit, alle psychologische processen waarbij
informatieverwerking gebeurt (denken, voelen, geheugen, verbeelden, wensen,
categoriseren,…)
o Mentale representaties = een interne wereld waarin de verschillende aspecten van de
realiteit worden weergegeven, gerepresenteerd (in neurowetenschappen: neuronale circuits)
 representaties kunnen gevormd worden
o Mentaliseren = weten dat je eigen gevoelens en gedachten verschillen van die van anderen
 mentale processen en representaties kunnen niet los van elkaar worden gezien
o Representatie ‘een fantasie’ is het resultaat van het proces ‘fantaseren’




o Nadenken over gedachten  theory of mind
 Psychopathologie
o Verstoring mentale processen
o Ontwikkelingstherapie
 Verstoring mentale representaties
o Interpretaties
o Mentaliseren

9