Samenvatting Literatuurgeschiedenis 5 vwo Cursus 9 en 10

Cursus 9: Zestiende en zeventiende eeuw
Tijd van ontdekkers en hervormers: 1500-1600
Tijd van regenten en vorsten: 1600-1700
In de 16e eeuw twee belangrijkje ontwikkelingen:
1. Hervorming
2. Streven naar centralisatie en absolutisme

In deze 16e eeuw maakte de Nederlanden zich ook los van Spanje

Middeleeuwen 16 e/17e eeuw

Geloof en theologie Kennis en wetenschap: empirisme en
rationalisme

Theocentrisch (op god Antropologisch (op de mens gericht
gericht wereldbeeld) wereldbeeld)

Auteurs als bron Klassieke beschaving als bron

Bijna altijd in opdracht Steeds minder in opdracht

Kerk opdrachtgever Burgerij opdrachtgever

Religie uitdragen Normen en waarden

Auteur onbekend Auteur bekend

Handgeschreven Gedrukt

Rederijkersliteratuur Renaissanceliteratuur


Leonardo da Vinci leefde in de Renaissance, in de Renaissance veranderde het
beeld van ‘memento mori’ in ‘carpe diem’. Dat wil zeggen dat de kerk de gelovigen
altijd zei dat het leven niet zo belangrijk was, maar dat het alleen maar een
voorbereiding was op het leven na de dood, hierbij past de spreuk ‘memento mori’,
wat betekent ‘denk eraan dat je zult sterven’. Terwijl de Italianen juist wilden genieten
van het leven, daarbij hoort de spreuk ‘carpe diem’, wat betekent ‘pluk de dag’.




1

,Jaartallen overzicht
Tijd van ontdekkers en hervormers
 1509: Erasmus: Lof der zotheid
 1517: Maarten Luther Spijkert 95 stellingen op hofkerk in Wittenberg = begin
hervorming
 1555: Philips 2, koning van Spanje, volgt zijn vader karel V op en wordt heer der
Nederlanden
 1566: Beeldenstorm
 1568: Begin tachtigjarige oorlog
 1584: Willem van Oranje vermoord
 1585: Val van Antwerpen

Tijd van regenten en vorsten
 1602: Oprichting van Verenigde Oost-Indische Compagnie
 1609: Begin twaalfjarig bestand
 1612: De beemster droogmakerijk polder
 1613: Amsterdam belangrijkste handelscentrum van Europa, door ontstaan van de
grachten Gordel
 1614: Roemer Vischer: Sinnepoppen
 1617: P. C Hooft en Samuel Coster: Warenar & Oprichting van de Nederduytsche
Academie, door Samuel Coster, samen met Bredero en Hooft
 1618: Gevangeneming van Oldenbarnevelt en Hugo de Groot
 1619: Excutie van Van Oldenbarnevelt
 1621: Eind Twaalfjarig Bestand, Hugo de Groot ontsnapt uit slot Loevestijn,
Oprichting West-Indische compagnie
 1622: Bredero: Boertigh
 1625: Stichting van Nieuw Amsterdam (New York)
 1628: Piet Hein verovert de Spaanse Zilvervloot
 1632: Spinoza geboren, filosoof in de republiek
 1637: Verschijning van de Statenbijbel
 1642: Rembrandt schilter de Nachtwacht
 1648: Einde Tachtigjarige oorlog, vrede van Munster
 1656: Uitvinding slingeruurwerk door Christaan Huygens
 1667: Michiel de Ruyter weet een groot deel van de Engelse vloot bij Chatham te
vernietigen
 1669: Genootschap Nil Volentibus aardum te Amsteram (classistisch toneel)
 1672: Het rampjaar. De Republiek wordt aangevallen door Engeland en Frankrijk en
de bisdommen Keulen en Münster




Historisch context cursus 9
2

, 1.1 De hervorming
Twee belangrijke ontwikkelingen in de 16e eeuw. De hervorming (reformatie) en het streven
van vorsten naar centralisatie en absolutisme. En Nederland maakt zich vrij van Spanje.
Door geloofstegenstellingen langdurige en bloedige burgeroorlogen in Europa.
Hervorming (letterlijke vertaling: veranderen / verbeteren) tijdens hervorming ontstond
onrust tussen burgerij en geestelijkheid. Door misstanden in de rooms-katholieke kerk.
 de burgerij had geen invloed in de kerkelijk zaken. Ze wilden ruimte voor eigen
geloofsinzichten en de kerkdiensten in volkstaal in plaats van in Latijn.
Voorbeelden verzet tegen almacht van de hoge geestelijkheid in de kerk:
 Maarten Luther (1483-1546)
 In 1517 spijker hij 95 stellingen aan de kerkdeur van de Hofkeruk in Wittenberg,
waarin hij zijn kritiek formuleerde.
 Vertaalde ook de bijbel in het Duits.
 Johannes Calvijn (1509-1564)
 verdedigde de gedachte van de predestinatie; de opvatting dat het eeuwig heil
afhankelijk is van goddelijke uitverkiezing
 Grondleger calvinisme: benadrukken in maatschappelijk opzicht het belang van
hard werken, ijver, plichtbetrachting, spaarzaamheid.

Calvanisten: Opvolgers van Calvijn met dezelfde denkwijze als Calvijn.
Drukpers: Door de komst van de drukpers konden opvattingen van bijvoorbeeld Luther en
Calvijn snel verspreid worden. En gelovigen konden nu ook zelf de Bijbel gaan lezen.

1.2 De Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden
1. Nederlanden (zeventien verschillende gewesten; Brabant, Vlaanderen en Holland
enz.), waren verenigd onder de Bourgondische hertogen.
2. Filips de Schone en de Spaanse vorstendochter Johanna krijgen  Karel V
3. Karel V werd heer van de Nederlanden en koning van Spanje
4. In Spanje vestigde Karel V een centraal geregeerde absolutische heerschappij. Hij
streefde hier in Nederland ook naar
5. In 1555 volgde Filips 2 zijn vader op.

Absolutistische centralisatiepolitiek: Een vorst die regeert vanuit 1 punt. (bijv. bij Filips II)

1. Verzetten tegen geloofsvervolging, zoals ketterij.
2. Willem van Oranje werd leider van het verzet tegen Filips.
3. Na de beeldenstorm in 1566 werd het verzet tegen Filips 2 en Alva (diegene die naar
de Nederlanden werd gezonden om de ketterij neer te slaan en absolutisme moest
doorvoeren) heviger.
4. Groot conflict tussen lutheranen / calvanisten (onder leiding Willem) en Filips 2 = De
tachtig jarige oorlog (1568-1648)
5. Na de dood van Willem van Oranje in 1584, werden zijn zoons (Maurits en Frederik
Hendrik) stadhouders en legeraanvoerders in strijd tegen Spanje.
6. Er ontstonden strijdliederen (= liederen die in oorlogstijd werden gezongen)
7. Nederland werd na de opstand de Republiek van de Zeven Verenigde
Nederlanden (1588). In het Noorden een onafhankelijke republiek dus en een
zuidelijk deel dat onder Spaanse heerschappij bleef.
8. Vrede van Münster: (1648) Het einde van de oorlog/opstand




3