Europees recht
LEH 3: Voorrang en doorwerking, rechtszekerheid en procedurele autonomie
Inleiding: cursussite
In de cursus Inleiding Europees recht is besproken: de doorwerking en voorrang van Europees
recht in de nationale rechtsordes van de EU-lidstaten.
Leerdoelen
De leerdoelen van LEH 1 zijn:
Doorwerking en voorrang van Europees recht duiden i.v.m. het nuttige effect daarvan.
Rechtstreekse werking van primair EU-recht in verticale en horizontale situaties uitleggen.
Rechtstreekse werking van secundair EU-recht begrijpen en verticale rechtstreekse werking
uitleggen.
De implementatie van richtlijnen, het verbod op omgekeerde verticale werking en horizontale
rechtstreekse werking uitleggen en de driehoekssituatie toepassen.
De gevolgen van doorwerking voor het nationale procesrecht uitleggen i.v.m. het beginsel van
loyale samenwerking.
Het beginsel van effectieve rechtsbescherming duiden.
De Rewe/Comet-doctrine uitleggen en toepassen
Arresten
Uit de cursus Inleiding Europees recht:
Van Gend & Loos
Simmenthal II
Uit deze cursus (Europees recht):
Adeneler
Inter-Evironnement
San Giorgio
Walrave en Koch
Munoz
Faccini Dori
Becker
Marshall
Wells
Kuhne en Heitz
Je moet van de verplichte arresten kennen:
1. De naam
2. De rechtsregel
Verplicht zijn de arresten die behoren bij deze cursus.
Let op! Arresten uit het studieboek (wat een arrest betreft uit de cursus Inleiding Europees recht)
kunnen ook onderwerp van het tentamen zijn.
Tip: Maak gebruik van de samenvattingen uit Curia en/of de noten uit de jurisprudentiebundel van
professor Sap.
Lesstof
Samenvatten H2 (paragraaf 3.3 t/m 3.4)
Bijlage 1: Effectieve rechtsbescherming en procedurele autonomie
Begeleidingscollege: Doorwerking van Europees recht
Wat moet je doen?
1. Bestudeer hoofdstuk II, paragraaf 3.3 en 3.4 van het studieboek (A/V).
2. Bestudeer de tekst ‘Effectieve rechtsbescherming en procedurele autonomie’ van Jan Willem Sap.
3. Bekijk het het begeleidingscollege over Doorwerking van Europees recht van Jan Willem Sap (zie
hieronder).
4. Lees op effectieve wijze (de kern van) de voorgeschreven arresten. Dit doet u door gebruik te maken
van de samenvattingen uit Curia en/of de noten als u de jurisprudentiebundel van professor Sap
hanteert.
5. Beantwoord vervolgens de vragen met gebruikmaking van het studiemateriaal en uw wettenbundel.
Pagina 1 van 26
,Samenvatting studieboek
Onderdeel 1:
De volle werking van het EU-recht in de nationale rechtsordes van EU-lidstaten
Het primaire EU-recht heeft een autonoom karakter dat voortvloeit uit zijn:
1. Voorrang
2. Rechtstreekse werking
Deze twee beginselen bepalen: De gevolgen van het EU-recht in de nationale rechtsordes van EU-
lidstaten.
Het nationale procesrecht van EU-lidstaten is één van de toetsstenen, omdat de nationale rechterlijke
instanties een belangrijke rol spelen bij de handhaving van het EU-recht.
Het beginsel van loyale samenwerking geeft vorm aan de toepassing van het EU-recht in de nationale
rechtsorde.
Nader wordt besproken:
3. De toepassing van het primaire EU-recht in de nationale rechtsordes van EU-lidstaten.
4. De procedurele aspecten van de toepassing van het EU-recht in de nationale rechtsorde van EU-
lidstaten.
Pagina 2 van 26
, Voorrang van EU-recht
Het beginsel van voorrang van het EU-recht = Het EU-recht heeft voorrang in geval van strijdigheid
(ofwel onverenigbaarheid) tussen het EU-recht en het nationaalrecht van de EU-lidstaat (zie ook arrest
Simmenthal II).
Dit betekent dat grondwettelijke bepalingen, in nationale wetten verankerde grondrechten en
internationaal recht door het EU-recht worden verdrogen (= weggedrukt).
Lex posterior doctrine (= nieuwe wet gaat voor oude wet), monisme en dualisme zijn dus n.v.t. op
strijdigheid tussen EU-recht en nationaal recht.
De voorrang van he EU-recht wordt vaak door het HvJ-EU behandelt in loyale samenwerking dat van
toepassing is op de nationale rechterlijke instanties. Dit houdt in dat het aan de nationale rechterlijke
instanties is om het effet utile (= nuttig effect) van het EU-recht te waarborgen door alle onverenigbare
nationale weten terzijde te schuiven.
De uitzonderingen op het beginsel van voorrang van het EU-recht zijn:
1. In geval van (voorlopige) handhaving van vernietigde of ongeldig verklaarde EU-wetgeving (zie
arrest Winner Wetten). Dit om rechtsvacuüm te voorkomen.
2. Als het terzijdestelling van het nationaal recht o.g.v. onverenigbaarheid met het EU-recht zou
leiden tot een conflict met een bepaling van het EU-recht.
In dit geval is de hoogste nationale rechterlijke instantie verplicht het HvJ-EU om een
prejudiciële beslissing over deze kwestie te verzoeken, tenzij zij ervan overtuigd is dat er geen
redelijke twijfel bestaat over de toepassing van alle relevante eisen.
De gevolgen van het beginsel van voorrang van het EU-recht worden aangeduid als Sperrwirkung
(blokkerende werking).
= Het EU-recht staat op een bepaald gebied in de weg aan maatregelen van de EU-lidstaten op dat
gebied, voor zover deze onverenigbaar zijn met het voornoemde EU-recht.
Om te bepalen of het EU-recht daadwerkelijk een blokkerend effect heeft op het nationaal recht is het
van essentieel belang om de werkingssfeer van de betrokken EU-maatregel te onderzoeken.
In gevallen waarin een nationale regel buiten de werkingssfeer van het EU-recht valt, is er dus géén
sprake van een blokkerend effect.
Het is ook mogelijk dat het EU-recht de vaststelling van een afwijkend nationaal recht toestaat.
Voorbeeld:
In het kader van haar beschermingsdoelstellingen staat het EU-recht vaak niet in de weg aan nationale
wetten die strengere beschermingsnormen vaststellen. In dergelijke gevallen heeft het optreden van de
EU alleen een blokkerend effect op maatregelen die een minder hoog beschermingsniveau nastreven.
De gevolgen van het EU-recht binnen de nationale rechtsorde kunnen dus alleen worden bepaald o.b.v.
de inhoud (werkingssfeer/implicaties) van het EU-recht en het proces waardoor deze op nationaal niveau
wordt toegepast.
Echter, er zijn ook grenzen aan de toepassing van het EU-recht. Deze vloeien grotendeels voort uit de
beperkingen van de doorwerking van het EU-recht in de nationale rechtsorde van de EU-lidstaten.
Pagina 3 van 26
LEH 3: Voorrang en doorwerking, rechtszekerheid en procedurele autonomie
Inleiding: cursussite
In de cursus Inleiding Europees recht is besproken: de doorwerking en voorrang van Europees
recht in de nationale rechtsordes van de EU-lidstaten.
Leerdoelen
De leerdoelen van LEH 1 zijn:
Doorwerking en voorrang van Europees recht duiden i.v.m. het nuttige effect daarvan.
Rechtstreekse werking van primair EU-recht in verticale en horizontale situaties uitleggen.
Rechtstreekse werking van secundair EU-recht begrijpen en verticale rechtstreekse werking
uitleggen.
De implementatie van richtlijnen, het verbod op omgekeerde verticale werking en horizontale
rechtstreekse werking uitleggen en de driehoekssituatie toepassen.
De gevolgen van doorwerking voor het nationale procesrecht uitleggen i.v.m. het beginsel van
loyale samenwerking.
Het beginsel van effectieve rechtsbescherming duiden.
De Rewe/Comet-doctrine uitleggen en toepassen
Arresten
Uit de cursus Inleiding Europees recht:
Van Gend & Loos
Simmenthal II
Uit deze cursus (Europees recht):
Adeneler
Inter-Evironnement
San Giorgio
Walrave en Koch
Munoz
Faccini Dori
Becker
Marshall
Wells
Kuhne en Heitz
Je moet van de verplichte arresten kennen:
1. De naam
2. De rechtsregel
Verplicht zijn de arresten die behoren bij deze cursus.
Let op! Arresten uit het studieboek (wat een arrest betreft uit de cursus Inleiding Europees recht)
kunnen ook onderwerp van het tentamen zijn.
Tip: Maak gebruik van de samenvattingen uit Curia en/of de noten uit de jurisprudentiebundel van
professor Sap.
Lesstof
Samenvatten H2 (paragraaf 3.3 t/m 3.4)
Bijlage 1: Effectieve rechtsbescherming en procedurele autonomie
Begeleidingscollege: Doorwerking van Europees recht
Wat moet je doen?
1. Bestudeer hoofdstuk II, paragraaf 3.3 en 3.4 van het studieboek (A/V).
2. Bestudeer de tekst ‘Effectieve rechtsbescherming en procedurele autonomie’ van Jan Willem Sap.
3. Bekijk het het begeleidingscollege over Doorwerking van Europees recht van Jan Willem Sap (zie
hieronder).
4. Lees op effectieve wijze (de kern van) de voorgeschreven arresten. Dit doet u door gebruik te maken
van de samenvattingen uit Curia en/of de noten als u de jurisprudentiebundel van professor Sap
hanteert.
5. Beantwoord vervolgens de vragen met gebruikmaking van het studiemateriaal en uw wettenbundel.
Pagina 1 van 26
,Samenvatting studieboek
Onderdeel 1:
De volle werking van het EU-recht in de nationale rechtsordes van EU-lidstaten
Het primaire EU-recht heeft een autonoom karakter dat voortvloeit uit zijn:
1. Voorrang
2. Rechtstreekse werking
Deze twee beginselen bepalen: De gevolgen van het EU-recht in de nationale rechtsordes van EU-
lidstaten.
Het nationale procesrecht van EU-lidstaten is één van de toetsstenen, omdat de nationale rechterlijke
instanties een belangrijke rol spelen bij de handhaving van het EU-recht.
Het beginsel van loyale samenwerking geeft vorm aan de toepassing van het EU-recht in de nationale
rechtsorde.
Nader wordt besproken:
3. De toepassing van het primaire EU-recht in de nationale rechtsordes van EU-lidstaten.
4. De procedurele aspecten van de toepassing van het EU-recht in de nationale rechtsorde van EU-
lidstaten.
Pagina 2 van 26
, Voorrang van EU-recht
Het beginsel van voorrang van het EU-recht = Het EU-recht heeft voorrang in geval van strijdigheid
(ofwel onverenigbaarheid) tussen het EU-recht en het nationaalrecht van de EU-lidstaat (zie ook arrest
Simmenthal II).
Dit betekent dat grondwettelijke bepalingen, in nationale wetten verankerde grondrechten en
internationaal recht door het EU-recht worden verdrogen (= weggedrukt).
Lex posterior doctrine (= nieuwe wet gaat voor oude wet), monisme en dualisme zijn dus n.v.t. op
strijdigheid tussen EU-recht en nationaal recht.
De voorrang van he EU-recht wordt vaak door het HvJ-EU behandelt in loyale samenwerking dat van
toepassing is op de nationale rechterlijke instanties. Dit houdt in dat het aan de nationale rechterlijke
instanties is om het effet utile (= nuttig effect) van het EU-recht te waarborgen door alle onverenigbare
nationale weten terzijde te schuiven.
De uitzonderingen op het beginsel van voorrang van het EU-recht zijn:
1. In geval van (voorlopige) handhaving van vernietigde of ongeldig verklaarde EU-wetgeving (zie
arrest Winner Wetten). Dit om rechtsvacuüm te voorkomen.
2. Als het terzijdestelling van het nationaal recht o.g.v. onverenigbaarheid met het EU-recht zou
leiden tot een conflict met een bepaling van het EU-recht.
In dit geval is de hoogste nationale rechterlijke instantie verplicht het HvJ-EU om een
prejudiciële beslissing over deze kwestie te verzoeken, tenzij zij ervan overtuigd is dat er geen
redelijke twijfel bestaat over de toepassing van alle relevante eisen.
De gevolgen van het beginsel van voorrang van het EU-recht worden aangeduid als Sperrwirkung
(blokkerende werking).
= Het EU-recht staat op een bepaald gebied in de weg aan maatregelen van de EU-lidstaten op dat
gebied, voor zover deze onverenigbaar zijn met het voornoemde EU-recht.
Om te bepalen of het EU-recht daadwerkelijk een blokkerend effect heeft op het nationaal recht is het
van essentieel belang om de werkingssfeer van de betrokken EU-maatregel te onderzoeken.
In gevallen waarin een nationale regel buiten de werkingssfeer van het EU-recht valt, is er dus géén
sprake van een blokkerend effect.
Het is ook mogelijk dat het EU-recht de vaststelling van een afwijkend nationaal recht toestaat.
Voorbeeld:
In het kader van haar beschermingsdoelstellingen staat het EU-recht vaak niet in de weg aan nationale
wetten die strengere beschermingsnormen vaststellen. In dergelijke gevallen heeft het optreden van de
EU alleen een blokkerend effect op maatregelen die een minder hoog beschermingsniveau nastreven.
De gevolgen van het EU-recht binnen de nationale rechtsorde kunnen dus alleen worden bepaald o.b.v.
de inhoud (werkingssfeer/implicaties) van het EU-recht en het proces waardoor deze op nationaal niveau
wordt toegepast.
Echter, er zijn ook grenzen aan de toepassing van het EU-recht. Deze vloeien grotendeels voort uit de
beperkingen van de doorwerking van het EU-recht in de nationale rechtsorde van de EU-lidstaten.
Pagina 3 van 26
