Korte samenvatting Landschap en ecologie in historisch perspectief

Landschap en ecologie in historisch perspectief
1. Theorie
Definitie: landschap is een gebied, zoals waargenomen door mensen, waarvan het karakter het
resultaat is van de actie en interactie van menselijke en natuurlijke factoren.
Landschap = cognitief
 Ieder heeft individueel landschap. Het is een weergaven van een ideologie.
 Vb. Mural Belforts, sosciologische kaart van metrostations brussel, Britse platteland, Amerika.
Landschap als visueel, esthetisch en cognitief gegeven: esthetische belevenis
 Visuele waarneming.
 Appreciatie en belveing (identiteit en gevoel).
 Subjectief beladen: voor iedereen anders.
 Politiek.

1.1 Concept landschap
 Gebied, ingericht door mensen.
 Belang van schilderkunst (15de-16de eeuw voor het eerst, Breugel, 17de eeuw, 19de eeuw)
 Landschap en wetenschap: Van Hubold & Darwin

1.2 Expedities (Yosimite, Yellowstone)

1.3 Natuur- en landschapsconservatie
Massart: Pour la protection de la nature en Belgique (door opkomst industrie eind 19 de eeuw)
 19de-20ste eeuw.
 Descriptief: typologieën, regio studies, beschrijving van geografie, reliëf, bodem, landgebruik,
cultureel erfgoed.
 Twee resultaten:
 Landschap & erfgoed
 Landschap & natuur/ecologie

1.4 Landschap, ecologie en geografie
Landschap & ecologie
 Landschap in ecologie: schaalniveau in organisatie van ecosystemen.
 Habitat belangrijk voor bepaalde soorten.
 Zones/elementen met heterogeniteit en diversiteit.
Landschap en geschiedenis  totaalgeschiedenis
 Integratie landschap in geschiedschrijving.
 Landschap = meer dan toneel/scene.
 Bodem/klimaat = verklarend deel van de geschiedenis.
 Geschiedenis, cultuur en sociale structuren worden vorm gegeven door geografie.
 Mentalité collecitve.
New Geography
 Focus op geografie
 New geography.
 Weg van descriptief verhaal.
 Grote modellen/theorieën.
 Geen focus op landschap zelf.
 Geografische verklaring
 Deductie ipv. inductie.
 Start = hypothese, theorie.
 Ontwikkeling model.
 Testen aan de hand van landschap.
» Strikt wetenschappelijke benadering van het landschap.
Aandacht voor ecologie
 Eind jaren ’60: bewustwording milieuproblematiek: schadelijke effecten economie en menselijk
handelen op milieu.
 Rapporten Club van Rome: allerlei wetenschappers die achter de activisten stonden.
Ecologische geschiedenis
 ‘90 doorbraak ecologische geschiedenis als discipline
 Relatie mens en omgeving


1

,  Interactie mens en ecologie in het verleden, via de reconstructie van ecologische
condities uit het verleden als verklaring voor situaties vandaag.
 Impact mens op natuur / transformatie landschap.
 Maar ook: impact natuur op menselijke handelen: biologisch, denken, handelen.
 Natuurgeschiedenis, Klimaatgeschiedenis, Groene Ideeën geschiedenis, Ecologie &
Productie.
 Momenteel deterministische focus: het klimaat lijkt het leven te determineren, maar
hoe was dit dan in de geschiedenis?
Postmodernisme
 ‘90 opkomst postmodernisme in historische geografie: wat betekent het landschap?
 Focus op fysiek landschap weg.
 Perceptie (= waarnemen vanuit achtergrond) op landschap.
 Verschillende ervaringen met landschap.
» Emotie.
» Herinneringen.
» Space (ruimte als blanco canvas) versus place (plaats is betekenisvol).
» Conflicterende visies op landschap.

1.5 Landschapsbiografie
Landschapsbiografie en landschap als materiële cultuur
 Landschap bestuderen in hun ontwikkeling en wat de betekenis was van de landschappen
voor de mens er was. het landschap kan dus altijd verschillend zijn.
 Landschap als biografisch gegeven wordt steeds gecreëerd en hercreëerd.
 Nieuwste trend
 Overgenomen van antropologie en post-processuele archeologie
 Eerste in 1979 Samuels the biography of landscape
 Focus op rol van mensen in creëren van landschap
 Landscape = in the eye of the beholder (Meinig)
 Dynamisch.
 Interactie Mens en Landschap vanuit Betekenisgeving.
 Landschap is embodied space, gecreëerd door praktijk.
 Vele actoren of auteurs
Landschap is altijd eigentijds – Gerard Chouquer
 Altijd eigentijdse zingeving aan een plaats/monument. Het krijgt permanent een andere
invulling
Landschapsbiografie
 Landschap is beladen met betekenis en betekenisgeving doorheen de tijd.
 Aan de betekenisgeving beantwoordt materieel gedrag (bewaren, vernielen, laten doorleven,
hernemen...)
 Resultaat: materiële samenhang van interactieve landschapselementen (grenzen,
nederzettingen, milieu, kruispunten, centra, paden, cultusplaatsen…)
 Gevolg: in materiële en culturele kenmerken van het landschap zitten maatschappelijke
signalen en referenties vervat.
 Betekenis wijzigt zich constant, contextueel betekenisvol.
 Historische context is erg belangrijk te kennen in het onderzoek.
 Landschap is verhaal en heeft dus een culturele biografie en levenstraject.
 Levenstraject en biografie kunnen we volgen via formatieprocessen en gelaagdheid.
Landschap
 Nederzettingen
 Openbare en private ruimte
 Verbindingen
 Sociale en religieuze monumenten
 Plaatsnamen
 Landgebruik en veldsystemen
 Ecologie en Bodem
 Gelaagdheid
 View en Scenery en zelfs lucht.
2. Methoden en bronnen
2.1 Methoden  lezen van de landschapsbiografie (= culturele biografie)



2

, Culturele biografie = resultaat van het proces is het gelaagd landschap  formatieprocessen van
overgeleverde vormen en betekenissen.
 Landschap = materieel resultaat van de transformatie van de ruimte door de mens.
 Materieel resultaat = samenhang van landschapselementen: grenzen, nederzettingen,
reliëf, milieu, kruispunten, centra, paden, cultusplaatsen…
 Landschap = compositie en selectie van element met maatschappelijke referenties en
relevantie waarvan origine, ontwikkeling en betekenis onderzocht kunnen worden.
 Betekenis = perceptie.
Het lezen van de culturele biografie
 Landschapselementen worden toegevoegd  morfogenese.
 Landschapselementen verdwijnen.
 Oudere elementen worden ingepast in neiuwe elementen of veranderen van functie 
transmissie (= doorleven) en transformatie (= aanpassen).
 Landschap is altijd in transmassie en transformatie (altijd eigentijds).
 Oudere elementen zonder betekenis verdwijnen of worden fossiel.
 Steeds veranderende betekenis: religieuze, sociale, politieke en culturele oriëntatie.
 Wat waren de relevante centra?
 Welke wegen waren met elkaar verbonden?
 Wie controleerde het landschap?
Methoden
 Retrogressieve reconstructie: van actueel (= meest gekend) naar vroeger (= minst gekend).
1. Kaarten: oude vergelijken met nieuwe.
2. Palimsest: gelaagdheid van het landschap (maar fout), eerder verwevenheid.
3. Fossiele elementen: elementen die er nog liggen, maar geen betekenis meer hebben.
4. Doorlevende elementen: elementen in het landschap die nog gebruikt worden (vb. holle
wegen).

2.2 Bronnen en informatie
Bronnen = doorlevende en gearchiveerde structuren en vormen.
Het huidige landschap leren kennen en analyseren: luchtbeelden
 Archeologische luchtbeelden: luchtfoto’s gemaakt door archeologen om op zoek te gaan naar
sites  hierdoor kan je grote patronen in het landschap zien.
 Geopunt Vlaanderen + NGI + Leger + vakgroep archeologie UGent en KUL.
Fysische geografische kenmerken
 Fysisch geografische componenten: geologisch substraat, bodemgesteldheid,
geomorfologie (reliëf en klimaat), water (oppervlaktewater of grondwater).
 Bestaande databanken: Geopunt Vlaanderen + Bodemverkenner.
 Geopunt: geografie en geomorfologie  openbaar.
 Bodemverkenner: opgericht door boeren/architecten, drie grote categorieën
(korrelgrootte, profielontwikkeling, vochtigheid).  Hierdoor weet je waar aan
landbouw gedaan kan worden of waar gebouwd kan worden.
 Bodem via site: per opgraving krijg je een gedetailleerder beeld van de bodemkaart (Centrale
Archeologische Inventaris + Bibliotheek Agentschap Onroerend Erfgoed)
Topografie
1. Luchtfoto’s: je krijgt een idee van de topografie
2. Lidar kaarten: Laser Imaging Detection and Ranging
 Technologie die de afstand tot een object op oppervlak bepaalt d.m.v. het gebruik van
laserpulsen.
 Laserscan gemaakt van het oppervlak, via GPS worden alle data gegeorefereerd.
3. Topografische kaarten
 NGI: kaarten gemaakt voor het leger zodat de troepen kennis hadden van het
landschap, de wegen etc.
 Retrogressieve reconstructie via oudere topografische kaarten: kaarten vergelijken
en naast elkaar leggen.
 Ferrariskaarten*: Gemaakt door het Oostenrijkse leger (artilleriekorps) voor de
Oostenrijkse Nederlanden en Prinsbisdom Luik in opdracht van de Habsburgse
regering (1770-1778).
 Kartografie in de 18de eeuw: grootschalige kaarten van uitgestrekte gebieden i.o.v.
de overheid. Er ontstaat uniformiteit naar stijl en inhoud en een wetenschappelijke
basis ( ontstaan internationale kaarttaal).



3