POLITIEKE COMMUNICATIE
Inhoud
Les 1: introductie in een interdisciplinair veld............................................................................ 3
Wat is Politieke Communicatie ?............................................................................................. 3
De Studie van Politieke Communicatie.................................................................................... 4
Vier Tijdperken van Politieke Communicatie ?........................................................................7
Mediëring & Mediatisering van Politieke Communicatie..........................................................9
Les 2: propaganda en democratie: a match made in heaven or hell?......................................12
Inleiding: propaganda en/of democratie?..............................................................................12
Klassieke propagandaconcepten uit de 20ste eeuw.............................................................14
Propagandaconcepten voor de 21ste eeuw ?........................................................................23
Les 3: politieke communicatie als public diplomacy, soft power en infowars...........................25
Publieke diplomatie en Soft Power in internationale PC?......................................................25
Russische pol com - Public diplomacy of Informatieoorlog ?.................................................27
RT als een wapen in Rusland’s info-war arsenaal..................................................................30
Informatieoorlogen en informatie-soevereiniteit...................................................................30
Een nieuwe relatie tussen ideologie en propaganda?...........................................................31
Les 4: agendasetting en framing.............................................................................................. 33
Inleiding................................................................................................................................ 33
Agendasetting....................................................................................................................... 33
Framing als concept in politieke communicatie....................................................................36
Frames analyseren – generische en issue-specifiek frames..................................................38
Frames analyseren – inductief en/of deductief ?...................................................................39
Ter uitleiding......................................................................................................................... 40
Les 5: critical discourse studies: discours, macht en subjectiviteit..........................................41
Inleiding – talking about discourse........................................................................................ 41
Wat is (een) discours ?.......................................................................................................... 41
Intermezzo – beginselverklaring van een fictieve vakbond...................................................43
Critical Discourse Studies = (C)DT + (C)DA..........................................................................44
Les 6: discourstheorie als analyse van politieke communicatie...............................................46
Inleiding: bespreking van leesopdracht................................................................................. 46
Discourstheorie als analyse van politieke communicatie......................................................46
Het primaat van het politieke............................................................................................ 47
Intermezzo - het debat over ‘interviduen’..........................................................................47
Strijd om de invulling van lege betekenaars en nodal points.............................................48
Het noodzakelijke en productieve falen van identificaties.................................................48
De impossibility of society: het discours van politieke mythes..........................................49
Slotbemerkingen................................................................................................................... 49
Les 8: strategische narratieven in (inter)nationale politieke communicatie.............................51
, Inleiding................................................................................................................................ 51
Waarom narratieven ertoe doen in (politieke) communciatie...............................................51
Strategische narratieven in IR en Politieke Communciatie....................................................52
Verplichte tekst over Russische strategische narratieven.....................................................54
Waarom politieke actoren strategische narratieven (niet) accepteren.................................56
A fog of words – strategische narratieven en gerelateerde concepten.................................57
Gastles: de rol van sociale media in de Belgische politiek.......................................................59
Inleiding politieke communicatie: 3 actoren..........................................................................59
Sociale media in de politiek: België, Europa en wereld.........................................................59
Sociale media: een vloek of zegen voor de democratie?......................................................59
Voordelen: “a virtuous circle”............................................................................................ 60
Nadelen: “media malaise”................................................................................................. 61
,LES 1: INTRODUCTIE IN EEN INTERDISCIPLINAIR VELD
WAT IS POLITIEKE COMMUNICATIE ?
Politieke communicatie wordt vaak bijzonder ruim gedefinieerd.
Political communication is about the role of communication in the political process.
over welke ‘rollen’ of functies zou het hier kunnen gaan?
wat is ‘het politieke process’ precies?
Political communication is an interactive process concerning the transmission of
information among politicians, the news media, and the public.
Wat moeten we verstaan onder ‘informatie’? Gaat het énkel over informatie-
uitwisseling?
Hoe moeten we ‘het publiek’ opvatten? Wie moeten we beschouwen als ‘politici’?
Wat zijn ‘news media’?
The construction, sending, receiving and processing of messages that potentially have
a significant direct or indirect impact on politics. The sender or receiver may be
politicians, journalists, or citizens.
Aandacht voor de productie, distributie en verwerking van media-boodschappen.
Het blijft onduidelijk wat met ‘politiek’ bedoeld wordt.
Gaat het enkel om politici, journalisten en burgers?
Wat met organisaties en instituties?
McNair definieert politieke communicatie als ‘purposeful communication about politics’. Hij
legt nadruk op de ‘intentionaliteit’ van politieke communicatie:
Alle vormen van communicatie door politici en andere politieke actoren.
Communicatie gericht aan deze actoren door niet-politici zoals stemmers en activisten.
Communicatie over politici en andere politieke actoren (nieuws, politieke commentaar,
…).
Alle vormen van politieke communicatie? - verbale, geschreven, audiovisuele, digitale
communicatie met een impact op politieke imago’s en identiteiten.
McNair sluit interpersoonlijke politieke communicatie uit omwille van pragmatische
redenen. Niet alle onderzoekers in politieke communicatie volgen hem hierin.
Voor McNair gaat het om intentionele (bewuste, geplande, strategische) communicatie.
Wat met niet-intentionele of impliciet politieke of ideologische boodschappen in de
massamedia?
Ook Karen Sanders voorziet ons van een definitie van politieke communicatie. Zij besteedt
in haar definitie expliciet aandacht het concept ‘politiek’:
This book will treat political communication as an area of practice and study related to
the human activity of communicating about politics.
Politics is hereby understood as a human activity engaged in by groups where there are
diverse interests conciliated by a settled order.
The activity involves deeds and words with both instrumental and symbolic meanings
related to decision-making and the allocation of scarce, valued resources.
Hoe moeten we de ‘instrumentele’ en ‘symbolische’ betekenis van politieke
beslissingen opvatten?
Over wat voor schaarse en gewaardeerde hulpbronnen zou het hier kunnen gaan?
The activity involves deeds and words with both instrumental and symbolic meanings
related to decision-making and the allocation of scarce, valued resources.
Bart de Wever over confederalisme:
Wie wordt er hier impliciet en/of expliciet aangesproken (audience design)?
Symbolen / woorden / narratieve dimensie ?
Hoe wordt de allocatie van hulpbronnen gepolitiseerd?
, Politiek & politieke communicatie gaat ook over (de-)legitimeren en/of (de)politiseren van
maatschappelijke keuzes m.b.t. de verdeling van sociaal, economisch en cultureel
kapitaal.
Politieke communicatie kan begrepen worden als een strijd om betekenis, met als doel om
de eigen definitie van de werkelijkheid op te leggen aan de tegenstrever.
Hoe bepalen maatschappelijke actoren wat er besproken wordt? Wie bepaalt wiens
agenda?
Hoe definieer je de werkelijkheid? Welke terminologie gebruik je? Welke categorieën ?
Welke beelden ?
Welke invulling geeft men impliciet of expliciet aan abstracte begrippen als vrijheid,
democratie ?
Hoe worden de contouren van een maatschappelijk debat bepaald? Wat is (niet)
bespreekbaar?
Hoe labelen en omschrijven sociale actoren mekaars standpunten, identiteiten,
discoursen, … ?
Welke ideologieën – of ideologische discoursen – structureren het gemediatiseerde
discours?
Weyts & Conner Rousseau over het afnemen van kindergeld als sanctie voor ‘niet-brokken’
ouders.
Hoe labelen en omschrijven sociale actoren mekaars standpunten, identiteiten,
discoursen, … ?
Welke ideologieën – of ideologische discoursen – structureren het gemediatiseerde
discours?
Politieke communicatie is geen monopolie van partijpolitici. Journalisten, intellectuelen,
burgers, en middenvelds-organisaties bepalen de contouren van het debat mee.
DE STUDIE VAN POLITIEKE COMMUNICATIE
De studie van politieke communicatie richt zich niet enkel op de vraag who, says what to
whom with what effect.
Het gaat niet enkel om de studie van (de effecten van) de inhoud van boodschappen. Men
kan ook meer systemische of structurele vragen stellen:
Welke invloed heeft de politiek-economische organisatie van een medialandschap op
de relaties tussen (partij)politiek, media en publiek?
Op welke manier beïnvloeden technologische innovaties en mediaformats de manier
waarop het politiek debat gevoerd wordt, hoe politici met elkaar en met burgers
communiceren, … ?
In welke mate opereren media en politiek volgens eigen logica’s? Passen politici zich
aan de mediaomgeving aan of andersom? En op welke manier?
Politieke communicatie is een interdisciplinair onderzoeksdomein met wortels in
psychoanalyse, psychologie, politieke wetenschappen, sociologie, filosofie en
communicatiewetenschappen.
De klassieke spanningsvelden en paradigma’s die de sociale en humane
wetenschappen doorkruisen vinden we daarom ook terug in de studie van politieke
communicatie.
Karen Sanders biedt een nuttig overzicht van de theoretische perspectieven, methoden
en thema’s waarmee politieke communicatie benaderd wordt.
Sanders maakt een onderscheid tussen positivistische, kritische en hermeneutische
benaderingen of paradigma’s in het veld van politieke communicatie.
Inhoud
Les 1: introductie in een interdisciplinair veld............................................................................ 3
Wat is Politieke Communicatie ?............................................................................................. 3
De Studie van Politieke Communicatie.................................................................................... 4
Vier Tijdperken van Politieke Communicatie ?........................................................................7
Mediëring & Mediatisering van Politieke Communicatie..........................................................9
Les 2: propaganda en democratie: a match made in heaven or hell?......................................12
Inleiding: propaganda en/of democratie?..............................................................................12
Klassieke propagandaconcepten uit de 20ste eeuw.............................................................14
Propagandaconcepten voor de 21ste eeuw ?........................................................................23
Les 3: politieke communicatie als public diplomacy, soft power en infowars...........................25
Publieke diplomatie en Soft Power in internationale PC?......................................................25
Russische pol com - Public diplomacy of Informatieoorlog ?.................................................27
RT als een wapen in Rusland’s info-war arsenaal..................................................................30
Informatieoorlogen en informatie-soevereiniteit...................................................................30
Een nieuwe relatie tussen ideologie en propaganda?...........................................................31
Les 4: agendasetting en framing.............................................................................................. 33
Inleiding................................................................................................................................ 33
Agendasetting....................................................................................................................... 33
Framing als concept in politieke communicatie....................................................................36
Frames analyseren – generische en issue-specifiek frames..................................................38
Frames analyseren – inductief en/of deductief ?...................................................................39
Ter uitleiding......................................................................................................................... 40
Les 5: critical discourse studies: discours, macht en subjectiviteit..........................................41
Inleiding – talking about discourse........................................................................................ 41
Wat is (een) discours ?.......................................................................................................... 41
Intermezzo – beginselverklaring van een fictieve vakbond...................................................43
Critical Discourse Studies = (C)DT + (C)DA..........................................................................44
Les 6: discourstheorie als analyse van politieke communicatie...............................................46
Inleiding: bespreking van leesopdracht................................................................................. 46
Discourstheorie als analyse van politieke communicatie......................................................46
Het primaat van het politieke............................................................................................ 47
Intermezzo - het debat over ‘interviduen’..........................................................................47
Strijd om de invulling van lege betekenaars en nodal points.............................................48
Het noodzakelijke en productieve falen van identificaties.................................................48
De impossibility of society: het discours van politieke mythes..........................................49
Slotbemerkingen................................................................................................................... 49
Les 8: strategische narratieven in (inter)nationale politieke communicatie.............................51
, Inleiding................................................................................................................................ 51
Waarom narratieven ertoe doen in (politieke) communciatie...............................................51
Strategische narratieven in IR en Politieke Communciatie....................................................52
Verplichte tekst over Russische strategische narratieven.....................................................54
Waarom politieke actoren strategische narratieven (niet) accepteren.................................56
A fog of words – strategische narratieven en gerelateerde concepten.................................57
Gastles: de rol van sociale media in de Belgische politiek.......................................................59
Inleiding politieke communicatie: 3 actoren..........................................................................59
Sociale media in de politiek: België, Europa en wereld.........................................................59
Sociale media: een vloek of zegen voor de democratie?......................................................59
Voordelen: “a virtuous circle”............................................................................................ 60
Nadelen: “media malaise”................................................................................................. 61
,LES 1: INTRODUCTIE IN EEN INTERDISCIPLINAIR VELD
WAT IS POLITIEKE COMMUNICATIE ?
Politieke communicatie wordt vaak bijzonder ruim gedefinieerd.
Political communication is about the role of communication in the political process.
over welke ‘rollen’ of functies zou het hier kunnen gaan?
wat is ‘het politieke process’ precies?
Political communication is an interactive process concerning the transmission of
information among politicians, the news media, and the public.
Wat moeten we verstaan onder ‘informatie’? Gaat het énkel over informatie-
uitwisseling?
Hoe moeten we ‘het publiek’ opvatten? Wie moeten we beschouwen als ‘politici’?
Wat zijn ‘news media’?
The construction, sending, receiving and processing of messages that potentially have
a significant direct or indirect impact on politics. The sender or receiver may be
politicians, journalists, or citizens.
Aandacht voor de productie, distributie en verwerking van media-boodschappen.
Het blijft onduidelijk wat met ‘politiek’ bedoeld wordt.
Gaat het enkel om politici, journalisten en burgers?
Wat met organisaties en instituties?
McNair definieert politieke communicatie als ‘purposeful communication about politics’. Hij
legt nadruk op de ‘intentionaliteit’ van politieke communicatie:
Alle vormen van communicatie door politici en andere politieke actoren.
Communicatie gericht aan deze actoren door niet-politici zoals stemmers en activisten.
Communicatie over politici en andere politieke actoren (nieuws, politieke commentaar,
…).
Alle vormen van politieke communicatie? - verbale, geschreven, audiovisuele, digitale
communicatie met een impact op politieke imago’s en identiteiten.
McNair sluit interpersoonlijke politieke communicatie uit omwille van pragmatische
redenen. Niet alle onderzoekers in politieke communicatie volgen hem hierin.
Voor McNair gaat het om intentionele (bewuste, geplande, strategische) communicatie.
Wat met niet-intentionele of impliciet politieke of ideologische boodschappen in de
massamedia?
Ook Karen Sanders voorziet ons van een definitie van politieke communicatie. Zij besteedt
in haar definitie expliciet aandacht het concept ‘politiek’:
This book will treat political communication as an area of practice and study related to
the human activity of communicating about politics.
Politics is hereby understood as a human activity engaged in by groups where there are
diverse interests conciliated by a settled order.
The activity involves deeds and words with both instrumental and symbolic meanings
related to decision-making and the allocation of scarce, valued resources.
Hoe moeten we de ‘instrumentele’ en ‘symbolische’ betekenis van politieke
beslissingen opvatten?
Over wat voor schaarse en gewaardeerde hulpbronnen zou het hier kunnen gaan?
The activity involves deeds and words with both instrumental and symbolic meanings
related to decision-making and the allocation of scarce, valued resources.
Bart de Wever over confederalisme:
Wie wordt er hier impliciet en/of expliciet aangesproken (audience design)?
Symbolen / woorden / narratieve dimensie ?
Hoe wordt de allocatie van hulpbronnen gepolitiseerd?
, Politiek & politieke communicatie gaat ook over (de-)legitimeren en/of (de)politiseren van
maatschappelijke keuzes m.b.t. de verdeling van sociaal, economisch en cultureel
kapitaal.
Politieke communicatie kan begrepen worden als een strijd om betekenis, met als doel om
de eigen definitie van de werkelijkheid op te leggen aan de tegenstrever.
Hoe bepalen maatschappelijke actoren wat er besproken wordt? Wie bepaalt wiens
agenda?
Hoe definieer je de werkelijkheid? Welke terminologie gebruik je? Welke categorieën ?
Welke beelden ?
Welke invulling geeft men impliciet of expliciet aan abstracte begrippen als vrijheid,
democratie ?
Hoe worden de contouren van een maatschappelijk debat bepaald? Wat is (niet)
bespreekbaar?
Hoe labelen en omschrijven sociale actoren mekaars standpunten, identiteiten,
discoursen, … ?
Welke ideologieën – of ideologische discoursen – structureren het gemediatiseerde
discours?
Weyts & Conner Rousseau over het afnemen van kindergeld als sanctie voor ‘niet-brokken’
ouders.
Hoe labelen en omschrijven sociale actoren mekaars standpunten, identiteiten,
discoursen, … ?
Welke ideologieën – of ideologische discoursen – structureren het gemediatiseerde
discours?
Politieke communicatie is geen monopolie van partijpolitici. Journalisten, intellectuelen,
burgers, en middenvelds-organisaties bepalen de contouren van het debat mee.
DE STUDIE VAN POLITIEKE COMMUNICATIE
De studie van politieke communicatie richt zich niet enkel op de vraag who, says what to
whom with what effect.
Het gaat niet enkel om de studie van (de effecten van) de inhoud van boodschappen. Men
kan ook meer systemische of structurele vragen stellen:
Welke invloed heeft de politiek-economische organisatie van een medialandschap op
de relaties tussen (partij)politiek, media en publiek?
Op welke manier beïnvloeden technologische innovaties en mediaformats de manier
waarop het politiek debat gevoerd wordt, hoe politici met elkaar en met burgers
communiceren, … ?
In welke mate opereren media en politiek volgens eigen logica’s? Passen politici zich
aan de mediaomgeving aan of andersom? En op welke manier?
Politieke communicatie is een interdisciplinair onderzoeksdomein met wortels in
psychoanalyse, psychologie, politieke wetenschappen, sociologie, filosofie en
communicatiewetenschappen.
De klassieke spanningsvelden en paradigma’s die de sociale en humane
wetenschappen doorkruisen vinden we daarom ook terug in de studie van politieke
communicatie.
Karen Sanders biedt een nuttig overzicht van de theoretische perspectieven, methoden
en thema’s waarmee politieke communicatie benaderd wordt.
Sanders maakt een onderscheid tussen positivistische, kritische en hermeneutische
benaderingen of paradigma’s in het veld van politieke communicatie.
