Tijdvak 5
Tijd van ontdekkers en hervormers
1500 – 1600 (16e eeuw)
Vroegmoderne tijd
Jorts + toevoegingen
De Europese expansie & 5.1
K.a: De Europese overzeese expansie
Voorbeeld: Columbus
Waarom: hij ontdekte een nieuw continent en een nieuwe zeeroute.
West-Europeanen hebben een beperkt wereldbeeld. Alleen Europa, Noord-Afrika en de Arabische
wereld zijn bekend.
Europese expansie vanaf 15e eeuw:
Het kon niet over land omdat Arabieren geen Europese handelaren in hun gebieden toelieten, dus
moest het over zee.
2 landen beginnen: Spanje en Portugal. Zij liggen het dichtst bij Afrika en bij de zeeroute naar Indië.
Motieven voor de ontdekkingsreizen (Europese expansie):
1. Handel: specerijen, zijde, goud en zilver etc.
2. Veroveren van een groot rijk
3. Verspreiding van het christendom
4. Nieuwsgierigheid en zucht naar avontuur
Voor de Portugezen en de Spanjaarden was de overzeese expansie ook een vervolg op de
Reconquista: het terugdringen van de invloed van de Islam.
Aan het eind van de 15e eeuw was het wereldbeeld een stuk verbeterd. De kaarten van Europa
waren door de handelscontacten redelijk betrouwbaar geworden. Hoe verder van Europa af hoe
onduidelijker de kaarten.
Portugezen ( Vasco da Gama 1497) hadden een zeeroute naar Indië gevonden maar hielden dit
geheim. Langs de route bezetten ze de kustplaatsen en eilanden. Deze versterkten ze met forten en
soldaten. Vanuit deze factorijen (versterkte handelsposten) dreven ze handel met de lokale
bevolking.
,1492 in Spanje de Reconquista voltooid. De koningen van Spanje: Isabella en Ferdinand eisten dat al
hun onderdanen het katholicisme aanhingen. Ze bestreden de Joden: deze moesten het land
verlaten of zich tot christen laten dopen.
De Italiaanse ontdekkingsreiziger Columbus is doordat in 1476 zijn schip zonk door een Franse piraat,
aangespoeld in Portugal. Hij komt in Portugal in aanraking met wetenschappers en raakt ervan
overtuigd dat de aarde rond is.
Hij denkt daarom dat het ook mogelijk is om Azië via het westen te bereiken. In 1484 dient hij een
verzoek in bij de Portugese koning Johan II om steun voor een expeditie naar het westen. Die steun
krijgt hij niet. Een jaar later vertrekt Columbus naar Spanje en vraagt daar koning Ferdinand en
koningin Isabella steun. Op 12 oktober 1492 komt er voor het eerst land in zicht. Omdat Columbus
denkt in Indië te zijn, noemt hij de inwoners indianen.
Door zijn reisverslag zou men later beseffen dat het een onbekend werelddeel betrof. Kaartenmaker
Waldseemüller zette in 1507 als eerste de naam Amerika op een kaart. Deze naam is waarschijnlijk
ontleend aan de latere ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci, die het gebied beschreef.
Spaanse conquistadores (veroveraars) koloniseren de rijken van de Azteken en de Inca’s.
Spanje koloniseert Amerika.
Gevolgen:
1. Indianen sterven aan Europese ziektes
2. Indianen worden gekerstend
3. Indianen worden gedwongen tot arbeid
De indianen (lokale bewoners) konden het werk niet aan en werden ziek door de Europese ziektes
die de Spanjaarden meebrachten. Miljoenen mensen stierven aan de gevolgen.
Er kwam protest tegen slecht behandelde indianen door priesters.
Het gevolg daarvan vanaf 1542: Trans-Atlantische Slavenhandel.
Import van Afrikaanse slaven vormt begin van de driehoekshandel.
, Renaissance en Humanisme & 5.2
K.a: Veranderd mens- en wereldbeeld. Hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke
Oudheid(Renaissance).Begin nieuwe wetenschappelijke belangstelling (Humanisme)
Voorbeeld: Leonardo da Vinci
Waarom: Homo universalis, dus houd zich bezig met alle onderdelen van de k.a.
Renaissance
Er kwam een nieuw mensbeeld voor de bovenlaag van rijke handelaren:
Middeleeuwen
Renaissance
Motto: Memento Mori (gedenk
te sterven) → Motto: Carpe Diem (geniet van het
leven)
Leven na de dood is het
belangrijkst. Leven op aarde is ook belangrijk
Hel? → Hemel?
Renaissance= Hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke oudheid.
Renaissance = wedergeboorte
Nieuwe belangstelling voor Klassieke erfgoed.
Klassiek: alles wat overgebleven is uit de tijd van de Grieken en de Romeinen. (beeldhouwkunst,
geschriften, architectuur + kunst. (op basis van de Klassieke vormentaal)
Bekende Renaissancekunstenaars: Leonardo da Vinci en Michelangelo. Zij worden homo universalis
(alleskunner) genoemd, omdat ze zowel architect en beeldend kunstenaar als wetenschapper waren.
Humanisme
In de middeleeuwen had het christelijke geloof het denken van kunstenaars en wetenschappers
beheerst.
Noord- Italiaanse stadstaten (steden: Milaan, Venetië, Florence etc.) behoorden in eerste instantie
tot het Duitse rijk van de keizer en ook onder het gezag vallen van de Paus. In 15e eeuw weten die
Politiek: Noord-Italiaanse stadstaten zich los te maken van het gezag van de keizer en de Paus.
Economie: groeiende handel met het Midden-Oosten en rijke Vlaamse handelssteden.
, Door hernieuwd contact met het Midden-Oosten en met Arabische wetenschappers bloeide de
belangstelling op voor andere verklaringen van de werkelijkheid dan de Bijbelse. Wetenschappers
wilden net als in de Oudheid de verschijnselen in de wereld om hun heen verklaren.
De nieuwe manier van denken word Humanisme genoemd.
Belangrijke gebeurtenis Humanisten: verovering van Constantinopel door de moslims in 1453.
Constantinopel beschikte over Grieks-Romeinse geschriften. Na die verovering gaan christelijke
geleerden naar christelijk West-Europa en dan vooral naar die Noord-Italiaanse stadstaten. Zij nemen
die geschriften mee. Dat geeft een impuls aan het Humanisme in Noord-Italië en van daaruit kan het
Humanisme zich verspreiden over de rest van Europa.
Humanisme
Kritische denkhouding Homo universalis
Nieuwe wetenschappelijke belangstelling (Humanisme)
↓
Proberen de wereld te verklaren op een rationele manier
1. Observeren
2. Experimenteren
3. Gezond verstand gebruiken
De kerkhervorming & 5.3
K.a: Reformatie
Voorbeeld: Luther naar rijkdag in Rome
Waarom: Karel V roept Duitse vorsten bijeen, daar moet Luther afstand doen van zijn ideeën. Hij
weigert en word verbannen, maar krijgt bescherming van vorst van Saksen en vertaalt de Bijbel in
het Duits.
Tijd van ontdekkers en hervormers
1500 – 1600 (16e eeuw)
Vroegmoderne tijd
Jorts + toevoegingen
De Europese expansie & 5.1
K.a: De Europese overzeese expansie
Voorbeeld: Columbus
Waarom: hij ontdekte een nieuw continent en een nieuwe zeeroute.
West-Europeanen hebben een beperkt wereldbeeld. Alleen Europa, Noord-Afrika en de Arabische
wereld zijn bekend.
Europese expansie vanaf 15e eeuw:
Het kon niet over land omdat Arabieren geen Europese handelaren in hun gebieden toelieten, dus
moest het over zee.
2 landen beginnen: Spanje en Portugal. Zij liggen het dichtst bij Afrika en bij de zeeroute naar Indië.
Motieven voor de ontdekkingsreizen (Europese expansie):
1. Handel: specerijen, zijde, goud en zilver etc.
2. Veroveren van een groot rijk
3. Verspreiding van het christendom
4. Nieuwsgierigheid en zucht naar avontuur
Voor de Portugezen en de Spanjaarden was de overzeese expansie ook een vervolg op de
Reconquista: het terugdringen van de invloed van de Islam.
Aan het eind van de 15e eeuw was het wereldbeeld een stuk verbeterd. De kaarten van Europa
waren door de handelscontacten redelijk betrouwbaar geworden. Hoe verder van Europa af hoe
onduidelijker de kaarten.
Portugezen ( Vasco da Gama 1497) hadden een zeeroute naar Indië gevonden maar hielden dit
geheim. Langs de route bezetten ze de kustplaatsen en eilanden. Deze versterkten ze met forten en
soldaten. Vanuit deze factorijen (versterkte handelsposten) dreven ze handel met de lokale
bevolking.
,1492 in Spanje de Reconquista voltooid. De koningen van Spanje: Isabella en Ferdinand eisten dat al
hun onderdanen het katholicisme aanhingen. Ze bestreden de Joden: deze moesten het land
verlaten of zich tot christen laten dopen.
De Italiaanse ontdekkingsreiziger Columbus is doordat in 1476 zijn schip zonk door een Franse piraat,
aangespoeld in Portugal. Hij komt in Portugal in aanraking met wetenschappers en raakt ervan
overtuigd dat de aarde rond is.
Hij denkt daarom dat het ook mogelijk is om Azië via het westen te bereiken. In 1484 dient hij een
verzoek in bij de Portugese koning Johan II om steun voor een expeditie naar het westen. Die steun
krijgt hij niet. Een jaar later vertrekt Columbus naar Spanje en vraagt daar koning Ferdinand en
koningin Isabella steun. Op 12 oktober 1492 komt er voor het eerst land in zicht. Omdat Columbus
denkt in Indië te zijn, noemt hij de inwoners indianen.
Door zijn reisverslag zou men later beseffen dat het een onbekend werelddeel betrof. Kaartenmaker
Waldseemüller zette in 1507 als eerste de naam Amerika op een kaart. Deze naam is waarschijnlijk
ontleend aan de latere ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci, die het gebied beschreef.
Spaanse conquistadores (veroveraars) koloniseren de rijken van de Azteken en de Inca’s.
Spanje koloniseert Amerika.
Gevolgen:
1. Indianen sterven aan Europese ziektes
2. Indianen worden gekerstend
3. Indianen worden gedwongen tot arbeid
De indianen (lokale bewoners) konden het werk niet aan en werden ziek door de Europese ziektes
die de Spanjaarden meebrachten. Miljoenen mensen stierven aan de gevolgen.
Er kwam protest tegen slecht behandelde indianen door priesters.
Het gevolg daarvan vanaf 1542: Trans-Atlantische Slavenhandel.
Import van Afrikaanse slaven vormt begin van de driehoekshandel.
, Renaissance en Humanisme & 5.2
K.a: Veranderd mens- en wereldbeeld. Hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke
Oudheid(Renaissance).Begin nieuwe wetenschappelijke belangstelling (Humanisme)
Voorbeeld: Leonardo da Vinci
Waarom: Homo universalis, dus houd zich bezig met alle onderdelen van de k.a.
Renaissance
Er kwam een nieuw mensbeeld voor de bovenlaag van rijke handelaren:
Middeleeuwen
Renaissance
Motto: Memento Mori (gedenk
te sterven) → Motto: Carpe Diem (geniet van het
leven)
Leven na de dood is het
belangrijkst. Leven op aarde is ook belangrijk
Hel? → Hemel?
Renaissance= Hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke oudheid.
Renaissance = wedergeboorte
Nieuwe belangstelling voor Klassieke erfgoed.
Klassiek: alles wat overgebleven is uit de tijd van de Grieken en de Romeinen. (beeldhouwkunst,
geschriften, architectuur + kunst. (op basis van de Klassieke vormentaal)
Bekende Renaissancekunstenaars: Leonardo da Vinci en Michelangelo. Zij worden homo universalis
(alleskunner) genoemd, omdat ze zowel architect en beeldend kunstenaar als wetenschapper waren.
Humanisme
In de middeleeuwen had het christelijke geloof het denken van kunstenaars en wetenschappers
beheerst.
Noord- Italiaanse stadstaten (steden: Milaan, Venetië, Florence etc.) behoorden in eerste instantie
tot het Duitse rijk van de keizer en ook onder het gezag vallen van de Paus. In 15e eeuw weten die
Politiek: Noord-Italiaanse stadstaten zich los te maken van het gezag van de keizer en de Paus.
Economie: groeiende handel met het Midden-Oosten en rijke Vlaamse handelssteden.
, Door hernieuwd contact met het Midden-Oosten en met Arabische wetenschappers bloeide de
belangstelling op voor andere verklaringen van de werkelijkheid dan de Bijbelse. Wetenschappers
wilden net als in de Oudheid de verschijnselen in de wereld om hun heen verklaren.
De nieuwe manier van denken word Humanisme genoemd.
Belangrijke gebeurtenis Humanisten: verovering van Constantinopel door de moslims in 1453.
Constantinopel beschikte over Grieks-Romeinse geschriften. Na die verovering gaan christelijke
geleerden naar christelijk West-Europa en dan vooral naar die Noord-Italiaanse stadstaten. Zij nemen
die geschriften mee. Dat geeft een impuls aan het Humanisme in Noord-Italië en van daaruit kan het
Humanisme zich verspreiden over de rest van Europa.
Humanisme
Kritische denkhouding Homo universalis
Nieuwe wetenschappelijke belangstelling (Humanisme)
↓
Proberen de wereld te verklaren op een rationele manier
1. Observeren
2. Experimenteren
3. Gezond verstand gebruiken
De kerkhervorming & 5.3
K.a: Reformatie
Voorbeeld: Luther naar rijkdag in Rome
Waarom: Karel V roept Duitse vorsten bijeen, daar moet Luther afstand doen van zijn ideeën. Hij
weigert en word verbannen, maar krijgt bescherming van vorst van Saksen en vertaalt de Bijbel in
het Duits.
