Psychoanalyse & Kunst
Hoofdstuk 1: psychoanalyse, kunst en therapie
Psychologie is niet hetzelfde als de psychoanalyse
Fantasme = basisfantasieën
Wat is psychoanalyse?
➔ Stromingen hierbinnen: Freud, post-Freud, Lacan, post-Lacan,..
➔ Is een praktijk (die wel theorie probeert te ontwikkelen) tussen 2 mensen → 1 professional
die zich telkens moet afvragen wie hij moet zijn om zijn patiënt te helpen, hierdoor kan hij
niet altijd op zijn theorie terugvallen aangezien alle patiënten anders zijn
➔ Meer over kliniek (casussen) gesproken ipv theorie
➔ Veel praktijk → hierdoor kan het wat subjectief zijn, voor iedere patiënt opzoek naar een
eigen oplossing
Volgens Jacques Lacan:
Zegt dat psychoanalyse is wat een psychoanalyticus doet
Zegt dat een psychoanalyticus goed moet kunnen spreken en zijn narcisme wegsteken
Een bien dire → haal je uit u persoonlijk proces → een psychoanalyticus moet zelf ook
bij een psychoanalyticus langsgaan om het te kunnen verdragen
Thierry de Cordier – L’attrape souffrance
Het lijden toelaten en in zichzelf opnemen
Psychoanalyticus → niet zoals Christus, geniet zelf niet mee van het lijden
Wat is kunst?
Volgens Marcel Duchamp → “wat een kunstenaar doet”
Voorbeeld = zijn urinoir
Verschuift wat kunst is
Wat is therapie?
➔ Heeft een duidelijke finaliteit = wilt dat mensen genezen
➔ Indien niet mogelijk → stabiliseren
➔ Genezen als een ideaal
Freud → zegt dat we als mens heel hulpeloos geboren worden
Ziet religie als methode om dit dicht te metselen, is anti-religie
Psychoanalyse laat je niet perse goed voelen
Psychoanalyse, kunst en therapie hebben elk een eigen finaliteit
➔ Psychoanalyse is geen kunst, wetenschap van het singuliere
➔ Kunst is niet therapeutisch: kan wel helpen tijdens gesprekken, maar kunstenaars kunnen
zich bijvoorbeeld verliezen in hun kunst, gaan telkens ook grenzen over, ideeën die
gerealiseerd moeten worden
, ➔ Psychoanalyse destabiliseert je, de psychoanalyticus moet de patiënt uitdagen, vooral door
vragen te stellen
Kunst → niet zo onschuldig (bv: Salman Rushdie door zijn romans)
Kunst en psychoanalyse → beide bezig met het singuliere van de mens
Symptoom → iets dat het evenwicht verstoort, bij de psychoanalyse heeft een symptoom wel een
bepaalde functie
Psychologie vs psychoanalyse → concept van de drift en het onbewuste centraal bij
psychoanalyse
Hoe kunst benaderen vanuit de psychoanalyse?
Freud → duisternis wanneer we een kunstwerk proberen begrijpen
- Psychoanalyse neemt de genialiteit van de kunstenaar niet weg
- Lacan: zegt dat we moeten oppassen dat we de kunstenaar niet psychologiseren
Verschil kunstenaar en analyticus:
➔ De plastische middelen
➔ En effecten kunst geeft misschien meer genot
➔ Kunstenaar spreekt op een andere manier over dromen dan Freud bv: droomscène van
Tolstoy in Anna Karenina
Kunnen kunstenaars en psychoanalytici bondgenoten zijn?
Ja!
- Beide maken plaats voor het singuliere in de wereld
- Zijn tegen universalisering en veralgemening
- Beide ideologiekritisch
- Kliniek: mensen die veel romans lezen zijn minder geneigd om essentialiserende attributies
te geven aan andere bv: zoals Schopenhauer die zegt dat geen enkele vrouw deugd → door
het veel lezen van romans zien we verschillende levenswijzen en invullingen van bv de
vrouw waardoor mensen die veel lezen minder essentialiserend te werk gaan
Wat is psychoanalyse?
➔ Sowieso een machtsverhouding → patiënt vatbaar voor suggesties
➔ Ethiek staat centraal → constant bezig zijn met wat een hulpverlener is
➔ Proces dat moet blijven doorgaan
Hoofdstuk 2: Freud en het onbewuste
Freud zegt: het “ik” is geen baas in het eigen huis
De mens kent niet altijd zijn eigen verlangens, kan zich uiten in bv een droom of grap
Dromen die iets kunnen vertellen over het onbewuste
Zegt dat het onbewuste geen kwestie van zieke mensen is maar van iedereen
Gevaar van over interpretatie
Bij de grap: bv thema’s zoals racisme en de dood die sneller naar boven komen, thema’s
die vaak voorkomen zijn dus actief in je brein
, Vooral interpretatie van dromen door vragen te stellen
Gevaar: wanneer je zelf al interpretaties geeft
Manifeste droom inhoud
De droom hoe we die uitleggen → de normale blah blah
Onze diepste verlangens kunnen we niet echt toegeven aan onszelf
We kunnen onze verlangens ook niet hele tijd uiten, in de droom wel
Freud → zegt dat we zelf niet altijd eerlijk tegen onszelf zijn
Latente droom = wanneer we alles opnoemen, ook de verlangens, de ware betekenis
Lacan → noemt het de passie van het niet-willen-weten
Freud zegt → er zijn bepaalde zaken die we verdringen maar dit komt toch terug ook al onderdruk je
het
Zegt dat dromen analyserend zijn en vergelijkt het daardoor met symptomen
Hij zegt dat het wel logisch is dat dit gebeurd want kan logisch verklaard worden
Lacan zijn passie van het niet-willen-weten
Zijn drie menselijke passies: agressie, liefde en “la passion de l’ignorance”
Vb: Das Weisse Band (Michael Haneke) → geeft scènes weer zoals verkrachting maar
de camera blijft staan en beeld het dus niet af, hij testte met verschillende versies
hoeveel mensen de cinemazaal verlieten, soort open einde: hangt af van hoeveel je wilt
weten
Schema van Freud over het onbewuste dat naar voor komt in dromen maar ook in faalhandelingen
en grappen
Tijdens een gesprek met een collega kon hij niet meer op de naam komen van een
frescokunstenaar: maar wanneer zijn collega net weg was schoot de naam hem weer
binnen: Signorelli
Eerst ging het gesprek rond seksualiteit in andere culturen op hun reis in Bosnië, maar
Freud wou van onderwerp veranderen naar de kunst
Besefte waarom hij van onderwerp wou veranderen: had net een patiënt die zelfmoord
heeft gepleegd door erectie problemen en de laatste zin die hij tegen Freud zei was:
(Heer), wat valt er te zeggen dit brengt hij in verband met (Her)zegowina waar hij was
qua klank, kon niet komen op (Signor)elli
Kwam wel op de naam Botticelli, link met (Bo)snië qua klank
Eerste vraag: Is dit verdrongen deel een door de censurerende instantie intentioneel
verdrongen deel? (Freud) Of is dit verdrongen deel eerder een effect van poging om een
consistent zelfbeeld op te bouwen? (Lacan)
➔ Zelfbeeld proberen we consistent te houden ook al is het veel ingewikkelder dan dit
Erik Ravelo: The Untouchables
➔ Klaagt het misbruik in de kerk aan
➔ Kind hangt samen met het ego van de priester/pastoor
➔ Jezus als kind afgebeeld in religie → ook vaak naakt afgebeeld
Hoofdstuk 1: psychoanalyse, kunst en therapie
Psychologie is niet hetzelfde als de psychoanalyse
Fantasme = basisfantasieën
Wat is psychoanalyse?
➔ Stromingen hierbinnen: Freud, post-Freud, Lacan, post-Lacan,..
➔ Is een praktijk (die wel theorie probeert te ontwikkelen) tussen 2 mensen → 1 professional
die zich telkens moet afvragen wie hij moet zijn om zijn patiënt te helpen, hierdoor kan hij
niet altijd op zijn theorie terugvallen aangezien alle patiënten anders zijn
➔ Meer over kliniek (casussen) gesproken ipv theorie
➔ Veel praktijk → hierdoor kan het wat subjectief zijn, voor iedere patiënt opzoek naar een
eigen oplossing
Volgens Jacques Lacan:
Zegt dat psychoanalyse is wat een psychoanalyticus doet
Zegt dat een psychoanalyticus goed moet kunnen spreken en zijn narcisme wegsteken
Een bien dire → haal je uit u persoonlijk proces → een psychoanalyticus moet zelf ook
bij een psychoanalyticus langsgaan om het te kunnen verdragen
Thierry de Cordier – L’attrape souffrance
Het lijden toelaten en in zichzelf opnemen
Psychoanalyticus → niet zoals Christus, geniet zelf niet mee van het lijden
Wat is kunst?
Volgens Marcel Duchamp → “wat een kunstenaar doet”
Voorbeeld = zijn urinoir
Verschuift wat kunst is
Wat is therapie?
➔ Heeft een duidelijke finaliteit = wilt dat mensen genezen
➔ Indien niet mogelijk → stabiliseren
➔ Genezen als een ideaal
Freud → zegt dat we als mens heel hulpeloos geboren worden
Ziet religie als methode om dit dicht te metselen, is anti-religie
Psychoanalyse laat je niet perse goed voelen
Psychoanalyse, kunst en therapie hebben elk een eigen finaliteit
➔ Psychoanalyse is geen kunst, wetenschap van het singuliere
➔ Kunst is niet therapeutisch: kan wel helpen tijdens gesprekken, maar kunstenaars kunnen
zich bijvoorbeeld verliezen in hun kunst, gaan telkens ook grenzen over, ideeën die
gerealiseerd moeten worden
, ➔ Psychoanalyse destabiliseert je, de psychoanalyticus moet de patiënt uitdagen, vooral door
vragen te stellen
Kunst → niet zo onschuldig (bv: Salman Rushdie door zijn romans)
Kunst en psychoanalyse → beide bezig met het singuliere van de mens
Symptoom → iets dat het evenwicht verstoort, bij de psychoanalyse heeft een symptoom wel een
bepaalde functie
Psychologie vs psychoanalyse → concept van de drift en het onbewuste centraal bij
psychoanalyse
Hoe kunst benaderen vanuit de psychoanalyse?
Freud → duisternis wanneer we een kunstwerk proberen begrijpen
- Psychoanalyse neemt de genialiteit van de kunstenaar niet weg
- Lacan: zegt dat we moeten oppassen dat we de kunstenaar niet psychologiseren
Verschil kunstenaar en analyticus:
➔ De plastische middelen
➔ En effecten kunst geeft misschien meer genot
➔ Kunstenaar spreekt op een andere manier over dromen dan Freud bv: droomscène van
Tolstoy in Anna Karenina
Kunnen kunstenaars en psychoanalytici bondgenoten zijn?
Ja!
- Beide maken plaats voor het singuliere in de wereld
- Zijn tegen universalisering en veralgemening
- Beide ideologiekritisch
- Kliniek: mensen die veel romans lezen zijn minder geneigd om essentialiserende attributies
te geven aan andere bv: zoals Schopenhauer die zegt dat geen enkele vrouw deugd → door
het veel lezen van romans zien we verschillende levenswijzen en invullingen van bv de
vrouw waardoor mensen die veel lezen minder essentialiserend te werk gaan
Wat is psychoanalyse?
➔ Sowieso een machtsverhouding → patiënt vatbaar voor suggesties
➔ Ethiek staat centraal → constant bezig zijn met wat een hulpverlener is
➔ Proces dat moet blijven doorgaan
Hoofdstuk 2: Freud en het onbewuste
Freud zegt: het “ik” is geen baas in het eigen huis
De mens kent niet altijd zijn eigen verlangens, kan zich uiten in bv een droom of grap
Dromen die iets kunnen vertellen over het onbewuste
Zegt dat het onbewuste geen kwestie van zieke mensen is maar van iedereen
Gevaar van over interpretatie
Bij de grap: bv thema’s zoals racisme en de dood die sneller naar boven komen, thema’s
die vaak voorkomen zijn dus actief in je brein
, Vooral interpretatie van dromen door vragen te stellen
Gevaar: wanneer je zelf al interpretaties geeft
Manifeste droom inhoud
De droom hoe we die uitleggen → de normale blah blah
Onze diepste verlangens kunnen we niet echt toegeven aan onszelf
We kunnen onze verlangens ook niet hele tijd uiten, in de droom wel
Freud → zegt dat we zelf niet altijd eerlijk tegen onszelf zijn
Latente droom = wanneer we alles opnoemen, ook de verlangens, de ware betekenis
Lacan → noemt het de passie van het niet-willen-weten
Freud zegt → er zijn bepaalde zaken die we verdringen maar dit komt toch terug ook al onderdruk je
het
Zegt dat dromen analyserend zijn en vergelijkt het daardoor met symptomen
Hij zegt dat het wel logisch is dat dit gebeurd want kan logisch verklaard worden
Lacan zijn passie van het niet-willen-weten
Zijn drie menselijke passies: agressie, liefde en “la passion de l’ignorance”
Vb: Das Weisse Band (Michael Haneke) → geeft scènes weer zoals verkrachting maar
de camera blijft staan en beeld het dus niet af, hij testte met verschillende versies
hoeveel mensen de cinemazaal verlieten, soort open einde: hangt af van hoeveel je wilt
weten
Schema van Freud over het onbewuste dat naar voor komt in dromen maar ook in faalhandelingen
en grappen
Tijdens een gesprek met een collega kon hij niet meer op de naam komen van een
frescokunstenaar: maar wanneer zijn collega net weg was schoot de naam hem weer
binnen: Signorelli
Eerst ging het gesprek rond seksualiteit in andere culturen op hun reis in Bosnië, maar
Freud wou van onderwerp veranderen naar de kunst
Besefte waarom hij van onderwerp wou veranderen: had net een patiënt die zelfmoord
heeft gepleegd door erectie problemen en de laatste zin die hij tegen Freud zei was:
(Heer), wat valt er te zeggen dit brengt hij in verband met (Her)zegowina waar hij was
qua klank, kon niet komen op (Signor)elli
Kwam wel op de naam Botticelli, link met (Bo)snië qua klank
Eerste vraag: Is dit verdrongen deel een door de censurerende instantie intentioneel
verdrongen deel? (Freud) Of is dit verdrongen deel eerder een effect van poging om een
consistent zelfbeeld op te bouwen? (Lacan)
➔ Zelfbeeld proberen we consistent te houden ook al is het veel ingewikkelder dan dit
Erik Ravelo: The Untouchables
➔ Klaagt het misbruik in de kerk aan
➔ Kind hangt samen met het ego van de priester/pastoor
➔ Jezus als kind afgebeeld in religie → ook vaak naakt afgebeeld
