Denkkaders in de Praktijk
Literatuursamenvatting
Radboud Universiteit
2023/2024
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Standpunten en verschillen van mening....................................................................................3
Hoofdstuk 2: Argumenteren en discussiëren..................................................................................................6
Hoofdstuk 3: De presentatie van argumentatie.............................................................................................. 8
Hoofdstuk 4: Verwegen standpunten en argumenten...................................................................................11
Hoofdstuk 5: De argumentatiestructuur van het betoog...............................................................................15
Hoofdstuk 6: De deugdelijkheid van argumentatie.......................................................................................21
Hoofdstuk 7: Drogredenen als overtredingen van discussieregel...................................................................25
Hoofdstuk 8: Drogredenen als overtredingen van discussieregel...................................................................30
Hoofdstuk 9: Strategisch manoeuvreren....................................................................................................... 34
,Hoofdstuk 1: Standpunten en verschillen van mening
1.1 Expliciete en impliciete verschillen van mening
Er is sprake van een verschil van mening, zodra er een standpunt is dat niet door iedereen
volledig gedeeld wordt. Dit is al het geval als iemand een standpunt naar voren heeft
gebracht en een ander er niet meteen van overtuigd is dat dit standpunt aanvaardbaar is,
maar twijfelt.
Er zijn bij een verschil van mening altijd twee partijen betrokken. De ene verkondigt een
standpunt en de ander trekt het in twijfel of verwerpt het standpunt.
Een verschil van mening is expliciet wanneer zowel het standpunt als de kritiek daarop
uitdrukkelijk onder woorden wordt gebracht. Wanneer maar één partij aan het woord komt,
is het verschil van mening impliciet.
1.2 Positieve en negatieve standpunten
De propositie vormt de inzet van het verschil van mening. Proposities kunnen feiten of
gebeurtenissen, een voorspelling, een oordeel of een aanbeveling weergeven. Tegenover
een propositie kan een positieve, een negatieve of een neutrale positie worden ingenomen.
Deze positie bepaalt het soort standpunt: een positief standpunt, een negatief standpunt of
geen standpunt (ook wel aangeduid als een ‘nul’-standpunt).
Propositie: Homeopathie is kwakzalverij.
Positief gebonden aan de propositie en een positief standpunt: ‘Volgens mij is
homeopathie kwakzalverij.’
Negatief gebonden aan de propositie en een negatief standpunt: ‘Volgens mij is
homeopathie geen kwakzalverij.’
Niet gebonden aan de propositie en een (vooralsnog) neutrale positie, een ‘nul’-
standpunt: ‘Ik weet niet of homeopathie wel of geen kwakzalverij is.’
1.3 Standpunten en uitingen van twijfel
De proposities waarover standpunten worden ingenomen, kunnen niet alleen qua
onderwerp variëren, maar ook qua reikwijdte. Een propositie kan op iedereen slaan of op
alle onderdelen van een geheel, maar het kan ook alleen betrekking hebben op specifieke
aspecten of individuen. En ook de kracht waarmee over een propositie een standpunt naar
voren wordt gebracht, kan variëren. Een stelling kan met volstrekte zekerheid geponeerd
worden, maar het standpunt kan ook neerkomen op een voorzichtige veronderstelling.
Een standpunt kan op meerdere proposities tegelijk slaan. Die proposities houden dan in de
regel wel nauw verband met elkaar. Soms komt dit tot uitdrukking doordat ze met behulp
van verbindingswoorden zoals en en maar met elkaar in verband worden gebracht.
Bij een positief standpunt zijn het standpunt en de propositie waarop het standpunt
betrekking heeft dikwijls niet goed van elkaar te onderscheiden (‘Zussen zijn gezellig’). Bij
een negatief standpunt is de moeilijkheid dat de grens tussen het innemen van een negatief
standpunt en het uiten van twijfel niet altijd even scherp te trekken valt (‘Ik vraag me af of
dat wel zo’n goed idee is’), maar ze hebben wel andere consequenties.
, 1.4 Typen verschillen van mening
Het eenvoudigste type verschil van mening ontstaat als een standpunt op twijfel stuit. Dit is
de basisvorm van een verschil van mening. Aangezien het standpunt positief kan zijn of
negatief, zijn er van de basisvorm twee varianten:
1. Persoon 1: ‘Nederlandse mannen zijn niet romantisch.’
Persoon 2: ‘Dat weet ik eigenlijk nog zo net niet.’
2. Persoon 1: ‘Nederlandse mannen zijn romantisch.’
Persoon 2: ‘Is dat zo?’
Omdat een verschil van mening van de basisvorm betrekking heeft op slechts een propositie,
heet het enkelvoudig. Er wordt bovendien niet meer dan één (positief of negatief) standpunt
ingenomen (en in twijfel getrokken) ten opzichte van deze propositie. Daarom heet een
verschil van mening van de basisvorm ook niet-gemend: er is maar één partij die een
verdedigingsplicht voor een standpunt op zich heeft genomen.
Er kunnen vier typen verschil van mening worden onderscheiden:
1. Niet-gemengd enkelvoudige (de basisvorm);
2. Gemengd enkelvoudige;
3. Niet-gemengd meervoudige;
4. Gemengd meervoudige.
Bij een meervoudig verschil van mening wordt er ten opzichte van meer dan één propositie
een standpunt ingenomen. Dit ontstaat bijvoorbeeld als iemand in één keer meerdere, met
elkaar samenhangende, dingen ter discussie stelt. Zodra er meer proposities zijn waarover
zowel een standpunt als twijfel geuit wordt, is het verschil van mening meervoudig:
Persoon 1: ‘Nederlandse mannen zijn niet romantisch, en ook niet spiritueel, maar ze
zijn wel betrouwbaar.’
Persoon 2: ‘Dat weet ik allemaal niet zo precies hoor.’
Bij een gemengd verschil van mening worden er tegengestelde standpunten ingenomen ten
opzichte van dezelfde propositie. De ene partij brengt een positief standpunt naar voren en
de andere stelt daar een negatief standpunt tegenover - of omgekeerd.
Persoon 1: ‘Nederlandse mannen zijn niet romantisch.’
Persoon 2: ‘Dat ben ik niet met je eens.’
Het naar voren brengen van een tegengesteld standpunt impliceert altijd twijfel aan het
standpunt van de andere partij. Alle meer complexe verschillen van mening kunnen
geanalyseerd worden als een combinatie van meningsverschillen van de basisvorm.
1.5 Hoofdverschillen en subverschillen van mening
Bij het identificeren van een verschil van mening moet onderscheid gemaakt worden tussen
het hoofdverschil van mening en de eventuele subverschillen die tijdens de discussie over het
hoofdverschil zijn ontstaan.
1.6 De presentatie van standpunten en van twijfel
Er zijn een paar uitdrukkingen die gebruikt kunnen worden om een standpunt uitdrukkelijk
te presenteren:
Literatuursamenvatting
Radboud Universiteit
2023/2024
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Standpunten en verschillen van mening....................................................................................3
Hoofdstuk 2: Argumenteren en discussiëren..................................................................................................6
Hoofdstuk 3: De presentatie van argumentatie.............................................................................................. 8
Hoofdstuk 4: Verwegen standpunten en argumenten...................................................................................11
Hoofdstuk 5: De argumentatiestructuur van het betoog...............................................................................15
Hoofdstuk 6: De deugdelijkheid van argumentatie.......................................................................................21
Hoofdstuk 7: Drogredenen als overtredingen van discussieregel...................................................................25
Hoofdstuk 8: Drogredenen als overtredingen van discussieregel...................................................................30
Hoofdstuk 9: Strategisch manoeuvreren....................................................................................................... 34
,Hoofdstuk 1: Standpunten en verschillen van mening
1.1 Expliciete en impliciete verschillen van mening
Er is sprake van een verschil van mening, zodra er een standpunt is dat niet door iedereen
volledig gedeeld wordt. Dit is al het geval als iemand een standpunt naar voren heeft
gebracht en een ander er niet meteen van overtuigd is dat dit standpunt aanvaardbaar is,
maar twijfelt.
Er zijn bij een verschil van mening altijd twee partijen betrokken. De ene verkondigt een
standpunt en de ander trekt het in twijfel of verwerpt het standpunt.
Een verschil van mening is expliciet wanneer zowel het standpunt als de kritiek daarop
uitdrukkelijk onder woorden wordt gebracht. Wanneer maar één partij aan het woord komt,
is het verschil van mening impliciet.
1.2 Positieve en negatieve standpunten
De propositie vormt de inzet van het verschil van mening. Proposities kunnen feiten of
gebeurtenissen, een voorspelling, een oordeel of een aanbeveling weergeven. Tegenover
een propositie kan een positieve, een negatieve of een neutrale positie worden ingenomen.
Deze positie bepaalt het soort standpunt: een positief standpunt, een negatief standpunt of
geen standpunt (ook wel aangeduid als een ‘nul’-standpunt).
Propositie: Homeopathie is kwakzalverij.
Positief gebonden aan de propositie en een positief standpunt: ‘Volgens mij is
homeopathie kwakzalverij.’
Negatief gebonden aan de propositie en een negatief standpunt: ‘Volgens mij is
homeopathie geen kwakzalverij.’
Niet gebonden aan de propositie en een (vooralsnog) neutrale positie, een ‘nul’-
standpunt: ‘Ik weet niet of homeopathie wel of geen kwakzalverij is.’
1.3 Standpunten en uitingen van twijfel
De proposities waarover standpunten worden ingenomen, kunnen niet alleen qua
onderwerp variëren, maar ook qua reikwijdte. Een propositie kan op iedereen slaan of op
alle onderdelen van een geheel, maar het kan ook alleen betrekking hebben op specifieke
aspecten of individuen. En ook de kracht waarmee over een propositie een standpunt naar
voren wordt gebracht, kan variëren. Een stelling kan met volstrekte zekerheid geponeerd
worden, maar het standpunt kan ook neerkomen op een voorzichtige veronderstelling.
Een standpunt kan op meerdere proposities tegelijk slaan. Die proposities houden dan in de
regel wel nauw verband met elkaar. Soms komt dit tot uitdrukking doordat ze met behulp
van verbindingswoorden zoals en en maar met elkaar in verband worden gebracht.
Bij een positief standpunt zijn het standpunt en de propositie waarop het standpunt
betrekking heeft dikwijls niet goed van elkaar te onderscheiden (‘Zussen zijn gezellig’). Bij
een negatief standpunt is de moeilijkheid dat de grens tussen het innemen van een negatief
standpunt en het uiten van twijfel niet altijd even scherp te trekken valt (‘Ik vraag me af of
dat wel zo’n goed idee is’), maar ze hebben wel andere consequenties.
, 1.4 Typen verschillen van mening
Het eenvoudigste type verschil van mening ontstaat als een standpunt op twijfel stuit. Dit is
de basisvorm van een verschil van mening. Aangezien het standpunt positief kan zijn of
negatief, zijn er van de basisvorm twee varianten:
1. Persoon 1: ‘Nederlandse mannen zijn niet romantisch.’
Persoon 2: ‘Dat weet ik eigenlijk nog zo net niet.’
2. Persoon 1: ‘Nederlandse mannen zijn romantisch.’
Persoon 2: ‘Is dat zo?’
Omdat een verschil van mening van de basisvorm betrekking heeft op slechts een propositie,
heet het enkelvoudig. Er wordt bovendien niet meer dan één (positief of negatief) standpunt
ingenomen (en in twijfel getrokken) ten opzichte van deze propositie. Daarom heet een
verschil van mening van de basisvorm ook niet-gemend: er is maar één partij die een
verdedigingsplicht voor een standpunt op zich heeft genomen.
Er kunnen vier typen verschil van mening worden onderscheiden:
1. Niet-gemengd enkelvoudige (de basisvorm);
2. Gemengd enkelvoudige;
3. Niet-gemengd meervoudige;
4. Gemengd meervoudige.
Bij een meervoudig verschil van mening wordt er ten opzichte van meer dan één propositie
een standpunt ingenomen. Dit ontstaat bijvoorbeeld als iemand in één keer meerdere, met
elkaar samenhangende, dingen ter discussie stelt. Zodra er meer proposities zijn waarover
zowel een standpunt als twijfel geuit wordt, is het verschil van mening meervoudig:
Persoon 1: ‘Nederlandse mannen zijn niet romantisch, en ook niet spiritueel, maar ze
zijn wel betrouwbaar.’
Persoon 2: ‘Dat weet ik allemaal niet zo precies hoor.’
Bij een gemengd verschil van mening worden er tegengestelde standpunten ingenomen ten
opzichte van dezelfde propositie. De ene partij brengt een positief standpunt naar voren en
de andere stelt daar een negatief standpunt tegenover - of omgekeerd.
Persoon 1: ‘Nederlandse mannen zijn niet romantisch.’
Persoon 2: ‘Dat ben ik niet met je eens.’
Het naar voren brengen van een tegengesteld standpunt impliceert altijd twijfel aan het
standpunt van de andere partij. Alle meer complexe verschillen van mening kunnen
geanalyseerd worden als een combinatie van meningsverschillen van de basisvorm.
1.5 Hoofdverschillen en subverschillen van mening
Bij het identificeren van een verschil van mening moet onderscheid gemaakt worden tussen
het hoofdverschil van mening en de eventuele subverschillen die tijdens de discussie over het
hoofdverschil zijn ontstaan.
1.6 De presentatie van standpunten en van twijfel
Er zijn een paar uitdrukkingen die gebruikt kunnen worden om een standpunt uitdrukkelijk
te presenteren:
