Samenvatting Filosofie V6 ‘Wat maakt de mens?’ alle eindtermen

Kwestie 1: Filosofische antwoorden op de vraag, wat is de mens?
Inleiding
 Fenomenologie
o Denken over de mens vanuit de eigen ervaring (eerste persoonsperspectief)
o Descartes deed dit al door zijn bewustzijn te onderzoeken d.m.v. introspectie
 Dualisme van Descartes probeert het materialisme van de wetenschap te
verenigen met een niet-materialistische opvatting van de mens, door bij de
mens vast te houden aan het onderscheid tussen lichaam en geest.
 Descartes ziet mensen als wezens met een uitgebreid, mechanisch lichaam
en een denkend bewustzijn die op elkaar inwerken en met elkaar
verstrengeld zij.
o Wij hebben een bijzondere verhouding met ons lichaam: We ervaren het
tegelijkertijd als een object dat we kunnen manipuleren en als een middel waarmee
we bewust worden van de wereld en van onszelf
o De fenomenologie ontwikkelt zich als filosofische stroming die vanuit een analyse van
het menselijke bewustzijn uitlegt hoe het ervaringsperspectief van de mens de
toegang kan bieden tot een objectieve, externe en gedeelde wereld. De mens is in
haar ervaringen en handelingen altijd al in deze wereld gesitueerd en op deze wereld
gericht

Standpunt 1: Wij zijn een denkend, bewegend lichaam
 Argument 1: onze gewaarwording van ons bewegende lichaam in de ruimte, gaat vooraf aan
bewuste reflectie op onszelf (Maxine Sheets-Johnstone)
o Hoe worden wij ons bewust van onszelf?
 Voorbeeld dans:
 Een manier om te kijken naar dans is om vanuit het derde-persoons
perspectief te beschrijven welke figuren een danser in de ruimte
maakt en welke vormen en richtingen het lichaam daarbij aanneemt.
 Dit is echter niet hoe een danser te werk gaat wanneer zij bezig is om
een dans te ontwerpen. Zij reflecteert eerder op de kracht die zij
gebruikt in haar bewegingen, de focus die haar richting geeft en de
scherpe of vloeiende kwaliteit van haar bewegingen. Achteraf kan de
danser op deze ervaringen reflecteren om erachter te komen wat de
totale vorm is die zij in ruimte en tijd heeft gemaakt en hoe zij deze
verder kan ontwikkelen.
 Argument 2: fenomenologie biedt een perspectief op onze bestaanservaring
o Fenomenologie biedt een perspectief op de pre-reflectieve ervaring van het
bewegende lichaam in de ruimte.
 Om op deze ervaring te kunnen reflegaat, moeten we haar eerst beleven.
Vervolgens kunnen we deze ervaring op een fenomenologische manier
beschrijven
 We ontdekken zo niet alleen hoe we onszelf als bewegend lichaam
ervaren, maar ook hoe we in de wereld staan
 Primaire tekst MSJ:
o Ons lichaam bemiddelt niet alleen ons waarnemen en denken, het is zelf een vorm
van denken

,  Onze kennis is belichaamd  Ons bewegende lichaam is ons denken
 Ons denken komt voort uit het sensomotorische (bewegende en
voelende) lichaam  Aan ons denken gaat eerst een
lichaamsschema vooraf
o Pre reflectieve gewaarworden  Je weet, voorafgaand aan
de reflectie waar je lichaam zich in de ruimte bevindt.
o Dans kan niet begrepen worden vanuit alleen een 3 e persoonsperspectief
 Dans is niet alleen wat een toeschouwer ziet (3 e persoonsperspectief), maar
ook het gevoel van het bewegende lichaam (1 e persoonsperspectief)  Dat
gevoel is kinesthesie
 1e persoons- en 3e persoonsperspectief combineren
 Verlegt de aandacht van proprioceptie naar kinesthesie = vermogen
om beweging van het eigen lichaam te ervaren
o Het is juist de beweging die een gevoel van een zelf
voortbreng
 Wanneer we bewegen, merken we wat we kunnen
doen en ervaren we onszelf als een ‘ik’ of eigenlijk
als een ‘ik kan’
 Niet een ‘ik’ dat van tevoren al bestaat en de
omgeving van een afstand waarneemt,
erover nadenkt en vervolgens beslist hoe te
handelen. Maar een ‘ik kan’ ontstaat
wanneer een bewegend lichaam voelt dat
het beweegt én merkt hoe het dingen in de
wereld kan beïnvloeden.
 Denken dat volkomen losstaat van het doen
is fenomenologisch gezien onmogelijk
o Er is pas een denkend ik omdat het
lichaam kan bewegen
o Bewustzijn is een pre-reflectief bewustzijn  Anders dan Descartes reflectief
bewustzijn
 Ik stoot mijn voet
 Pre-reflectief:
o Onmiddellijke gewaarwording van de pijn
o De pijn gaat vooraf aan elke reflectie
 Ik ervaar de pijn en ik weet waar de pijn is.
 Reflectief:
 Daarna op de pijn reflecteren
 Ik denk na wat de pijn is, hoe het voelt en hoe het verschilt van
andere pijn die ik eerder hen ervaren
o Bewustzijn-lichaam
 Benadrukt dat de twee zaken waarvan we gewend zijn apart van elkaar te
bespreken, fenomenologisch gezien een eenheid vormen.
 Elke geleefde ervaring van het bewustzijn-lichaam omvat een prereflecieve
gewaarwording van de ruimte
 Als ik naar een pen op tafel reik, doe ik dat omdat ik me prereflectief
van mijn ruimtelijke aanwezigheid in relatie tot de pen.
o We zijn op de wereld gericht via en door ons lichaam

,  Motorische intentionaliteit
 Dichter bij een schilderij staan om een detail te zien
 Met je hand grijpen naar de deurknop
 Bukken voor een lage doorgang
 Deze motorische intentionaliteit is prereflexief
o Voorafgaand aan elk denken en elke reflectie
 Niet alleen een vertrouwdheid met je eigen omgeving maar ook met
je eigen lichaam
o Lichaamsschema
 Je weet wat je met je lichaam kan doen in allerlei
mogelijke omstandigheden
o Proprioceptie
 Vermogen om onze positie van ons lichaam in de
ruimte én de verhouding die ze ten opzichte van
elkaar innemen, kunnen ervaren
 Ik hoef niet in de spiegel te kijken om te
weten of ik op mijn hurken zit
 Ik weet met mijn ogen dicht of ik mijn armen
omhoog of omlaag heb
 Een lichaam zijn en een lichaam hebben
o Lichaam zijn:
 Onmiddellijk
 Ik ervaar mijn hand anders dan een pennendopje
 Mijn hand ervaar ik onmiddellijk, het pennendopje kan ik alleen
ervaren met mijn lichaam
o Lichaam hebben
 Als een ding buiten je: object
o Met je rechterhand je linkerhand aanraken