Laboratoriumwerkzaamheden
Hfd 1 Introductie op het laboratorium
Doel vh laboratoriumonderzoek:
1. bevestiging diagnose
2. opsporing van nog niet gesignaliseerde aandoeningen:
a) urineonderzoek → bijv. abnormale bestanddelen die op suikerziekte wijzen
b) bloedonderzoek → bijv. aanwezigheid bloedarmoede of infectie of info nierfunctie
c) microscopisch onderzoek → bijv. jeuk/huiduitslag → huidschilfers/haren onderzoeken → micro-
organismen opsporen
d) DNAB (dunne naald aspiratie biopt) → bijv. cellen uit verdikking
Richtlijnen verzenden ve diagnostisch monster
1) Verpakking (dit is een vb; elk lab heeft eigen werkwijze en materialen)
• Stap 1: primaire vloeistofdichte verpakking goed sluiten en omwikkelen met voldoende absorberend
materiaal (zorg dat dopje mee wordt ingewikkeld)
• Stap 2: primaire verpakking met vochtabsorberend mat. plaatsen in transportblister (goed afsluiten)
• Stap 3: transportblister met inhoud plaatsen in de vloeistofdichte Safetybag. Afdekstrip ervan
verwijderen en voor- en achterzijde goed aandrukken
• Stap 4: Safetybag plaatsen in een polymed-etui en etui sluiten met zipper → het diagnostisch
monster is nu klaar om als briefpost verstuurd te worden
• (Stap 5: leg monster incl. aanvraagformulier in apart kluisje (waar koeriersdienst sleutel van heeft))
• (Stap 6: meldt pakket aan voor koerier per telefoon of website)
Extra: op elk monster info plakken
2) Aanvraagformulier (= inzendformulier) kan o.a. volgende info bevatten:
1) gegevens patiënt 4) voorgeschiedenis patiënt 7) welk materiaal aangeleverd
2) gegevens eigenaar 5) gevolgde behandeling tot nu toe
3) gegevens dierenarts 6) welk onderzoek is gewenst
Hygiëne en veiligheid in het laboratorium → ga altijd weloverwogen en hygiënisch te werk door:
1. er niet te eten en te drinken
2. er niet te roken
3. een schone witte jas te dragen, die u alleen in het lab gebruikt
4. indien nodig plastic handschoenen te dragen
5. geregeld uw handen te wassen met desinfecterende zeep
6. na afloop de tafels met desinfecterend middel af te nemen
7. al het onderzoekmateriaal te verwijderen, zodat besmettingsgevaar wordt uitgesloten
1. urinemonsters → mengen met grote hoeveelheid leidingwater → wegspoelen gootsteen → evt.
naspoelen met schoonmaakmiddel zoal lysol (= desinfecterend huishoudmiddel, doodt 99,9% bact.)
2. feces- en bloedresten → verzameld in containers en daarna vernietigd
3. bekers/buizen/ander materiaal waarin monster is aangeleverd → in desbetreffende afvalbakken
(glasbak/vuilnisbak/plastic bak e.d.)
Enkele veiligheidsmaatregelen in een lab:
1. veilige ruimte behoort 2 uitgangen te hebben
2. brandblussers aanwezig
3. hoofdkranen gas en elektriciteit buiten lab te zijn aangebracht
4. ingeval er wordt gewerkt met gasbranders en gas “houdt aan” → gas MOET met gele vlam branden
→ deze is zichtbaar i.t.t. blauwe vlam (stel brander in op spaarvlam)
5. bij gebruik ve gasbrander mogen er geen brandbare stoffen (vb aceton, ether, alcohol) in omgeving
gebruikt worden
6. flessen met vloeistoffen of vaste stoffen moeten voorzien zijn ve etiket met inhoudvermelding
(gebruik GEEN flessen/potten waar niets op staat ivm (ernstige) vergissingen
7. tijdens het uitschenken ve fles moet het etiket altijd kunnen blijven lezen
8. schenk nooit iets in de flessen terug, maar schenk resten in containers
9. houdt vaste plaatsen aan voor flessen en voorzie elk altijd met hun eigen dop
, 10. laat lab schoon en netjes achter:
a) apparatuur uitgeschakeld
b) gaskranen dicht
c) handen gewassen
Voorgeschreven door Inspectie SZW (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) vastgelegd in Arbo-wetgeving.
Glaswerk en andere laboratoriumwerkzaamheden
(Bron afbeelding: OGN)
Wetenswaardigheden:
• sedimentbuisje (nr. 1) → doel:
◦ centrifugeren van kleine hoeveelheid urine → vaste bestanddelen vd urine slaan naar beneden
→ afgieten vd bovenstaande vloeistof → sediment microscopisch onderzoeken
• reageerbuizen (nr. 2) en bekerglazen → alleen verhitten als ze van hittebestendig glas zijn (licht
gebogen rand)
• maatcilinder (nr. 6) → afmeten hoeveelheid vloeistof (wand heeft schaalverdeling die ml aangeeft)
Aandachtspunten:
◦ kijk op ooghoogte langs onderkant vloeistofspiegel (= meniscus). Schaaldeel dat samenvalt met
meniscus geeft volume aan
◦ voor urineonderzoek worden hoeveelheden urine en reagentia (= vloeistoffen die nodig zijn voor
onderzoek) “op het oog” gemeten (tenzij anders vermeld
◦ train om hoeveelheden in te schatten
◦ pas te gebruiken maatcilinder aan aan de volume
• mortier met stamper (van dik porselein) → doel:
◦ vaste stoffen fijn te wrijven
◦ homogeen mengsel (= gelijkmatige verdeling vd ene stof in de andere)
• horlogeglazen (nr. 8) → doel:
◦ afwegen van stoffen
◦ opzuigen van kleine hoeveelheden vloeistoffen (eerst op horlogeglas plaatsen en dan opzuigen)
• spatels → doel: vaste stoffen uit potten halen (veel verschillende vormen/maten/mat.)
, • voorwerp-/objectglaasje (nr. 12) → 1 druppel sediment erop en afdekken met dekglaasje (nr. 13)
• maatcilinder (nr. 6) → afmeten hoeveelheid vloeistof (wand heeft schaalverdeling die ml aangeeft)
• pasteurse pipetten: in vlam uitgetrokken stukken glasbuis → doel: kleinere hoeveelheden ve
vloeistof overbrengen v bijv. een fles naar een reageerbuis
• speentje: het regelen vh uitlopen vd vloeistof uit de pipet (of alleen druppels uit pipet laten komen)
Oefen pipetteren met water; houd pipet altijd in verticale stand (staand/rechtop), druppelt er dan nog
vloeistof → controleer speen op lekkage
Glazen pipetten met rubberen speentjes worden steeds vaker vervangen door kunststof pipetten
• filtreerpapier: troebele vloeistof helder maken, door deze te ontdoen van vaste stoffen
Reinigen van glaswerk
Verontreinigingen kunnen uitslag (ongunstig) beïnvloeden, dus al glaswerk moet schoon zijn!
1. Algemene huishoudelijke reiniging:
a) spoel glaswerk enige malen af onder de kraan
b) dompel het vervolgens onder in warm bad met vloeibare zeepoplossing (doe dit in plastic
afvalbak om breken te voorkomen)
c) alles afzonderlijk schoonragen
d) naspoelen met schoon leidingwater
e) glaswerk voor kwantitatief onderzoek minstens 1x naspoelen met gedestilleerd water
f) drogen in geplastificeerd droogrek on omgekeerde stand (of omgekeerd in reageerbuisrek
plaatsen)
2. Reiniging van glaswerk dat verontreinigd is met kleurstoffen:
◦ ontkleuring met zoutzure alcohol (95 ml alcohol 96% + 5 ml geconcentreerd zoutzuur
◦ na ontkleuren volg Stap 1
◦ zoutzuur alcolhol verwijderen via vloeistofafvalcontainer
3. Reiniging van zeer breekbaar glaswerk → zie stap 1
Veelvoorkomende laboratoriumhandelingen
Oplossing helder krijgen:
1. filteren: mbv filtreerpapier (bv Schleicher en Schüll nr. 515).
Doel: vloeibare stoffen en lucht scheiden van verontreinigde resten → schone substantie ter onderzoek
a) stap 1: rond stuk filtreerpapier
b) stap 2: 2 x dubbel vouwen (ca. 1 cm moet het onder de rand blijven)
c) stap 3: in trechter plaatsen
d) stap 4: giet filtreren vloeistof op filter (blijf met vloeistof onder filterrand → 1 e druppels filtraat
lopen niet goed door → die giet u weer terug in filter → filter zit nu vast in/aan de trechter)
2. centrifugeren: mbv centrifuge
Centrifuges scheiden bestanddelen ve mengsel door gebruik te maken van hun verschil in massa. Dit
gebeurt cirkelvormig. Vaste deeltjes worden naar het laagste punt geslingerd → zogenaamd sediment.
Meeste centrifuges hebben een automatische vergrendeling.
Aandachtspunten:
• zorg voor evenwicht → belaad centrifuge gelijk (hetzelfde gewicht tegen over elkaar). Is
centrifuge ongelijk beladen, dan is hij in onbalans en kan hij gaan wandelen)
• draait centrifuge eenmaal dan mag deze niet meer geopend worden
• rem centrifuge ook niet met de hand af
• stel altijd eerst de tijd in en daarna pas de hoeveelheid toeren
Verwarmen vloeistof mbv een gasbrander
1. gele (roetende) vlam: gas stroomt in gasbrander, maar luchtregelaar is gesloten (is zichtbaar)
2. blauwe vlam: gas stroomt in gasbrander en luchtregelaar wordt geopend → lucht aangezogen →
vlam blauw (deze vlam is warmer dan gele)
, 3. ingeslagen vlam: luchttoevoer te groot voor hoeveelheid gas → gasvlam gaat uit of trekt zich terug in
pijp vd brander (brander kan dan gloeiend heet worden!)
4. goed brandende vlam: blauwe kegel met daarboven blauw
gekleurd branden gas (zie afb.)
Beëindigen werkzaamheden:
stap 1: luchttoevoer afsluiten
stap 2: gastoevoer afsluiten
Voorzorgsmaatregelen:
1. geen loshangend haar
2. gebruik lab.knijper of pincet om buis/glas vast te houden
3. geen brandbare stoffen in de buurt
4. gooi gebruikte lucifers nooit rechtstreeks in prullenbak
(Bron afbeelding: OGN)
Pipetteren:
1. pasteurse pipet (= druppelpipet – plastic)
2. automatische pipet (zie afb. volgende pagina)
Instellen vh juiste volume (bij LOI):
a) Drukknop P ontgrendelen
1. volume vergroten → knop P rechtsom gedraaid
2. volume verkleinen → knop P linksom gedraaid
3. schaalverdeling geeft gewenst volume weer → knop P vastzetten
b) Uitproberen vd pipet: pipetteren verloopt zo vloeiender hetgeen
betrouwbaarheid bepalingen ten goede komt
c) Pipetteren:
1. druk knop P in tot 1e onderbreking
2. houd pipetpunt loodrecht in vloeistof en laat P-knop langzaam
opkomen tot beginstand → vloeistof loopt nu in de punt
3. haal pipet loodrecht uit vloeistof
4. houd pipetpunt tegen wand te vullen buisje/cuvetje en druk P-knop in
5. na ongeveer 1 sec. knop P doordrukken tot 2e onderbreking
6. houd pipetpunt ingedrukt terwijl u deze uit buisje haalt
7. langzaam P-knop terug laten komen in oorspronkelijk stand
8. druk E-knop in om pipetpunt te verwijderen
Microscoop
Doel: voorwerpen zichtbaar maken die niet blote oog waargenomen kunnen worden (Bron afbeelding: OGN)
Bestandsdelen:
1. Mechanisch deel
2. Optisch deel
3. Belichtingsdeel
Mechanisch deel:
• statief met voet
• tubus (soms beweegbaar dan tafel vast of niet beweegbaar
en dan tafel wel)
• revolver (bevestigd aan tubus en draaibaar; bevatten
voorwerpglazen of objectieven)
• tafel
• kruistafel (kan de te onderzoeken voorwerp onder
microscoop verplaatsen mbv knoppen eronder)
Hfd 1 Introductie op het laboratorium
Doel vh laboratoriumonderzoek:
1. bevestiging diagnose
2. opsporing van nog niet gesignaliseerde aandoeningen:
a) urineonderzoek → bijv. abnormale bestanddelen die op suikerziekte wijzen
b) bloedonderzoek → bijv. aanwezigheid bloedarmoede of infectie of info nierfunctie
c) microscopisch onderzoek → bijv. jeuk/huiduitslag → huidschilfers/haren onderzoeken → micro-
organismen opsporen
d) DNAB (dunne naald aspiratie biopt) → bijv. cellen uit verdikking
Richtlijnen verzenden ve diagnostisch monster
1) Verpakking (dit is een vb; elk lab heeft eigen werkwijze en materialen)
• Stap 1: primaire vloeistofdichte verpakking goed sluiten en omwikkelen met voldoende absorberend
materiaal (zorg dat dopje mee wordt ingewikkeld)
• Stap 2: primaire verpakking met vochtabsorberend mat. plaatsen in transportblister (goed afsluiten)
• Stap 3: transportblister met inhoud plaatsen in de vloeistofdichte Safetybag. Afdekstrip ervan
verwijderen en voor- en achterzijde goed aandrukken
• Stap 4: Safetybag plaatsen in een polymed-etui en etui sluiten met zipper → het diagnostisch
monster is nu klaar om als briefpost verstuurd te worden
• (Stap 5: leg monster incl. aanvraagformulier in apart kluisje (waar koeriersdienst sleutel van heeft))
• (Stap 6: meldt pakket aan voor koerier per telefoon of website)
Extra: op elk monster info plakken
2) Aanvraagformulier (= inzendformulier) kan o.a. volgende info bevatten:
1) gegevens patiënt 4) voorgeschiedenis patiënt 7) welk materiaal aangeleverd
2) gegevens eigenaar 5) gevolgde behandeling tot nu toe
3) gegevens dierenarts 6) welk onderzoek is gewenst
Hygiëne en veiligheid in het laboratorium → ga altijd weloverwogen en hygiënisch te werk door:
1. er niet te eten en te drinken
2. er niet te roken
3. een schone witte jas te dragen, die u alleen in het lab gebruikt
4. indien nodig plastic handschoenen te dragen
5. geregeld uw handen te wassen met desinfecterende zeep
6. na afloop de tafels met desinfecterend middel af te nemen
7. al het onderzoekmateriaal te verwijderen, zodat besmettingsgevaar wordt uitgesloten
1. urinemonsters → mengen met grote hoeveelheid leidingwater → wegspoelen gootsteen → evt.
naspoelen met schoonmaakmiddel zoal lysol (= desinfecterend huishoudmiddel, doodt 99,9% bact.)
2. feces- en bloedresten → verzameld in containers en daarna vernietigd
3. bekers/buizen/ander materiaal waarin monster is aangeleverd → in desbetreffende afvalbakken
(glasbak/vuilnisbak/plastic bak e.d.)
Enkele veiligheidsmaatregelen in een lab:
1. veilige ruimte behoort 2 uitgangen te hebben
2. brandblussers aanwezig
3. hoofdkranen gas en elektriciteit buiten lab te zijn aangebracht
4. ingeval er wordt gewerkt met gasbranders en gas “houdt aan” → gas MOET met gele vlam branden
→ deze is zichtbaar i.t.t. blauwe vlam (stel brander in op spaarvlam)
5. bij gebruik ve gasbrander mogen er geen brandbare stoffen (vb aceton, ether, alcohol) in omgeving
gebruikt worden
6. flessen met vloeistoffen of vaste stoffen moeten voorzien zijn ve etiket met inhoudvermelding
(gebruik GEEN flessen/potten waar niets op staat ivm (ernstige) vergissingen
7. tijdens het uitschenken ve fles moet het etiket altijd kunnen blijven lezen
8. schenk nooit iets in de flessen terug, maar schenk resten in containers
9. houdt vaste plaatsen aan voor flessen en voorzie elk altijd met hun eigen dop
, 10. laat lab schoon en netjes achter:
a) apparatuur uitgeschakeld
b) gaskranen dicht
c) handen gewassen
Voorgeschreven door Inspectie SZW (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) vastgelegd in Arbo-wetgeving.
Glaswerk en andere laboratoriumwerkzaamheden
(Bron afbeelding: OGN)
Wetenswaardigheden:
• sedimentbuisje (nr. 1) → doel:
◦ centrifugeren van kleine hoeveelheid urine → vaste bestanddelen vd urine slaan naar beneden
→ afgieten vd bovenstaande vloeistof → sediment microscopisch onderzoeken
• reageerbuizen (nr. 2) en bekerglazen → alleen verhitten als ze van hittebestendig glas zijn (licht
gebogen rand)
• maatcilinder (nr. 6) → afmeten hoeveelheid vloeistof (wand heeft schaalverdeling die ml aangeeft)
Aandachtspunten:
◦ kijk op ooghoogte langs onderkant vloeistofspiegel (= meniscus). Schaaldeel dat samenvalt met
meniscus geeft volume aan
◦ voor urineonderzoek worden hoeveelheden urine en reagentia (= vloeistoffen die nodig zijn voor
onderzoek) “op het oog” gemeten (tenzij anders vermeld
◦ train om hoeveelheden in te schatten
◦ pas te gebruiken maatcilinder aan aan de volume
• mortier met stamper (van dik porselein) → doel:
◦ vaste stoffen fijn te wrijven
◦ homogeen mengsel (= gelijkmatige verdeling vd ene stof in de andere)
• horlogeglazen (nr. 8) → doel:
◦ afwegen van stoffen
◦ opzuigen van kleine hoeveelheden vloeistoffen (eerst op horlogeglas plaatsen en dan opzuigen)
• spatels → doel: vaste stoffen uit potten halen (veel verschillende vormen/maten/mat.)
, • voorwerp-/objectglaasje (nr. 12) → 1 druppel sediment erop en afdekken met dekglaasje (nr. 13)
• maatcilinder (nr. 6) → afmeten hoeveelheid vloeistof (wand heeft schaalverdeling die ml aangeeft)
• pasteurse pipetten: in vlam uitgetrokken stukken glasbuis → doel: kleinere hoeveelheden ve
vloeistof overbrengen v bijv. een fles naar een reageerbuis
• speentje: het regelen vh uitlopen vd vloeistof uit de pipet (of alleen druppels uit pipet laten komen)
Oefen pipetteren met water; houd pipet altijd in verticale stand (staand/rechtop), druppelt er dan nog
vloeistof → controleer speen op lekkage
Glazen pipetten met rubberen speentjes worden steeds vaker vervangen door kunststof pipetten
• filtreerpapier: troebele vloeistof helder maken, door deze te ontdoen van vaste stoffen
Reinigen van glaswerk
Verontreinigingen kunnen uitslag (ongunstig) beïnvloeden, dus al glaswerk moet schoon zijn!
1. Algemene huishoudelijke reiniging:
a) spoel glaswerk enige malen af onder de kraan
b) dompel het vervolgens onder in warm bad met vloeibare zeepoplossing (doe dit in plastic
afvalbak om breken te voorkomen)
c) alles afzonderlijk schoonragen
d) naspoelen met schoon leidingwater
e) glaswerk voor kwantitatief onderzoek minstens 1x naspoelen met gedestilleerd water
f) drogen in geplastificeerd droogrek on omgekeerde stand (of omgekeerd in reageerbuisrek
plaatsen)
2. Reiniging van glaswerk dat verontreinigd is met kleurstoffen:
◦ ontkleuring met zoutzure alcohol (95 ml alcohol 96% + 5 ml geconcentreerd zoutzuur
◦ na ontkleuren volg Stap 1
◦ zoutzuur alcolhol verwijderen via vloeistofafvalcontainer
3. Reiniging van zeer breekbaar glaswerk → zie stap 1
Veelvoorkomende laboratoriumhandelingen
Oplossing helder krijgen:
1. filteren: mbv filtreerpapier (bv Schleicher en Schüll nr. 515).
Doel: vloeibare stoffen en lucht scheiden van verontreinigde resten → schone substantie ter onderzoek
a) stap 1: rond stuk filtreerpapier
b) stap 2: 2 x dubbel vouwen (ca. 1 cm moet het onder de rand blijven)
c) stap 3: in trechter plaatsen
d) stap 4: giet filtreren vloeistof op filter (blijf met vloeistof onder filterrand → 1 e druppels filtraat
lopen niet goed door → die giet u weer terug in filter → filter zit nu vast in/aan de trechter)
2. centrifugeren: mbv centrifuge
Centrifuges scheiden bestanddelen ve mengsel door gebruik te maken van hun verschil in massa. Dit
gebeurt cirkelvormig. Vaste deeltjes worden naar het laagste punt geslingerd → zogenaamd sediment.
Meeste centrifuges hebben een automatische vergrendeling.
Aandachtspunten:
• zorg voor evenwicht → belaad centrifuge gelijk (hetzelfde gewicht tegen over elkaar). Is
centrifuge ongelijk beladen, dan is hij in onbalans en kan hij gaan wandelen)
• draait centrifuge eenmaal dan mag deze niet meer geopend worden
• rem centrifuge ook niet met de hand af
• stel altijd eerst de tijd in en daarna pas de hoeveelheid toeren
Verwarmen vloeistof mbv een gasbrander
1. gele (roetende) vlam: gas stroomt in gasbrander, maar luchtregelaar is gesloten (is zichtbaar)
2. blauwe vlam: gas stroomt in gasbrander en luchtregelaar wordt geopend → lucht aangezogen →
vlam blauw (deze vlam is warmer dan gele)
, 3. ingeslagen vlam: luchttoevoer te groot voor hoeveelheid gas → gasvlam gaat uit of trekt zich terug in
pijp vd brander (brander kan dan gloeiend heet worden!)
4. goed brandende vlam: blauwe kegel met daarboven blauw
gekleurd branden gas (zie afb.)
Beëindigen werkzaamheden:
stap 1: luchttoevoer afsluiten
stap 2: gastoevoer afsluiten
Voorzorgsmaatregelen:
1. geen loshangend haar
2. gebruik lab.knijper of pincet om buis/glas vast te houden
3. geen brandbare stoffen in de buurt
4. gooi gebruikte lucifers nooit rechtstreeks in prullenbak
(Bron afbeelding: OGN)
Pipetteren:
1. pasteurse pipet (= druppelpipet – plastic)
2. automatische pipet (zie afb. volgende pagina)
Instellen vh juiste volume (bij LOI):
a) Drukknop P ontgrendelen
1. volume vergroten → knop P rechtsom gedraaid
2. volume verkleinen → knop P linksom gedraaid
3. schaalverdeling geeft gewenst volume weer → knop P vastzetten
b) Uitproberen vd pipet: pipetteren verloopt zo vloeiender hetgeen
betrouwbaarheid bepalingen ten goede komt
c) Pipetteren:
1. druk knop P in tot 1e onderbreking
2. houd pipetpunt loodrecht in vloeistof en laat P-knop langzaam
opkomen tot beginstand → vloeistof loopt nu in de punt
3. haal pipet loodrecht uit vloeistof
4. houd pipetpunt tegen wand te vullen buisje/cuvetje en druk P-knop in
5. na ongeveer 1 sec. knop P doordrukken tot 2e onderbreking
6. houd pipetpunt ingedrukt terwijl u deze uit buisje haalt
7. langzaam P-knop terug laten komen in oorspronkelijk stand
8. druk E-knop in om pipetpunt te verwijderen
Microscoop
Doel: voorwerpen zichtbaar maken die niet blote oog waargenomen kunnen worden (Bron afbeelding: OGN)
Bestandsdelen:
1. Mechanisch deel
2. Optisch deel
3. Belichtingsdeel
Mechanisch deel:
• statief met voet
• tubus (soms beweegbaar dan tafel vast of niet beweegbaar
en dan tafel wel)
• revolver (bevestigd aan tubus en draaibaar; bevatten
voorwerpglazen of objectieven)
• tafel
• kruistafel (kan de te onderzoeken voorwerp onder
microscoop verplaatsen mbv knoppen eronder)
