Casus 1: Stress
Anatomie en histologie van de hypofyse
De hypofyse ligt aan de schedelbasis in de sella turcica, in een uitholing van het os sphenoidale. De
hypofyse is door middel van de hypofysesteel verbonden met de hypothalamus. De klier is omgeven
door een bindweefselkapsel. Tussen het kapsel en het periost van het sfenoïd bevindt zich losmazig
bindweefsel met een uitgebreid veneus netwerk. De sella turcica is afgesloten door het vliesvormige
diaphragma sellae dat de hypofysesteel omvat. Dit diafragma is een afgeleide van de dura mater.
De neurohypofyse
= Hypofyseachterkwab (pars posterior/pars nervosa)
= De hypofysesteel bestaande uit de eminentia mediana en het infundibulum
⇒ Ongemyeliniseerde axonen welke uitlopers zijn van neurosectretorische zenuwvezels: (arginine)
vasopresine/ADH, oxytocine, transporteiwitten neurofysine-1 en neurofysine-2 productie
⇒ Gespecialiseerde gliacellen: pituïcyten.
De adenohypofyse
= Hypofysevoorkwab (met pars anterior/pars distalis)
⇒ Chromofobe cellen in groepjes bij elkaar
⇒ Chromofiele cellen: Acidofiele cellen = somatotrope cellen: groeihormoon
= Mammotropce cellen: prolactine
Basofiele cellen = Gonadotrope cellen: FSH en LH
= Thyreotrope cellen: TSH (thyroïd stimulerend)
= Corticotrope cellen: pro-opiomelanocortine (POMC)
waaruit verschillende hormonen kunnen afgesplitst
worden zoals adrenocorticotroop hormoon (ACTH)
en lipotroop hormoon (LPH).
= Pars tuberalis rond de hypofysesteel
⇒ Gonadotrope cellen: FSH en LH
= Hypofysetussenkwab (pars intermedia) tussen voor- en achterkwab
⇒ Basofiele cellen: pro-opiomelanocortine productie waaruit 𝛼-melanocytenstimulerend
hormoon (MSH) alsook ß-endofrine afgesplitst wordt.
1
,De bloedvoorziening vindt plaats vanuit twee groepen bloedvaten die beiden ontspringen uit de
a.carotis interna: a. hypophysialis inferior = neurohypofyse en deel hypofysesteel
a. hypophsyialis superior = vertakking in eminentia mediana in primair netwerk die
zich verenigen waarbij venen ontstaan die overgaan in een sec. capillairnetwerk
in de pars distalis
=> Twee achter elkaar geschakelde capillaire netwerken gescheiden door een veneus
gedeelte = poortaderstelsel
Aan het primaire capillairnetwerk, worden releasing
hormonen afgegeven die afkomstig zijn van kernen in de
hypothalamus. Die bereiken via de poortadervenen en
het secundaire capillairnetwerk de cellen van de
hypofysevoorkwab (pars distalis). Daar stimuleren ze de
afgifte van hormonen van de cellen van de voorkwab.
Er worden ter plaatse ook inhibiting factors
uitgescheiden, zoals somatostatine dat de uitscheiding
van GH en TSH remt en dopamine, dat de secretie van
prolactine remt. Ghreline is een hormoon dat wordt
geproduceerd in de maagwand en dat eetlust opwekt,
maar dat ook werkt als een releasing factor voor
somatostatine en oxytocine. De afvoer van bloed van de
hypofyse geschiedt via een aantal korte veneuze
kanalen naar de sinus cavernosus, die subduraal in de
wand van de sella tucica rondom de hypofyse is gelegen.
De innervatie van de voorkwab wordt verzorgd door zenuwen uit de plexus caroticus die waarschijnlijk
een vasomotorische functie hebben.
2
,Anatomie en histologie van de hypothalamus
3
, De hypothalamus kan beschouwd worden als een ‘relay’ station voor de verzameling en integratie van
de signalen afkomstig van vele bronnen, om deze dan door te geven aan de hypofyse.
Ouput: signalen naar de hypofyse rechtstreeks via neuronen tot in de neurohypofyse of onrechtstreeks
via de bloedbaan naar de adenohypofyse
Input: thalamus, reticulair-activatiesysteem, limbischesysteem, visueel systeem en de neocortex
⇒ Via deze input kan de hypofyse beïnvloed worden door pijn, slaap, bewustzijn, emoties,
reukzin, licht en zelfs gedachten.
⇒ De nabijheid van andere hypothalamische nucleï die dorst, honger, temperatuur,…
reguleren laat coördinatie toe tussen de output van hypofyse hormonen en een grote
variëteit aan basisfuncties.
Afferente neurotransmitters: norepinefrine, Ach en serotonine
Efferente neurotransmitters: Dopamine, Ach, GABA en ß-endorfine
(reguleren vrijstelling hormonen in capillairen)
De secretie van hypothalamus releasing (XRH) en inhibiting (XiH) in de hypofyse is pulsatief. De
releasing en inhibitinghormonen binden op plasma Mb receptoren (voornamelijk GPCR) van hun
doelwitcellen en doen cAMP en Ca2+ concentraties stijgen. Hierdoor treedt een stimulatie van
exocytose van de granules op en stimulatie of inhibitie van de synthese van tropische hormonen.
Het onderhouden van een zo goed als constante samenstelling van de extracellulaire vloeistof, de
homeostase, is een functie van een aantal organen en orgaansystemen, waaronder longen,
spijsverteringsstelsel, lever, nieren, huid en bloedsomloop. Met uitzondering van de laatstgenoemde
is elk van deze organen of orgaansystemen verantwoordelijk voor de regulatie van een of meer
homeostatische grootheden. De bloedsomloop speelt hierbij een bemiddelende rol.
De wisselende stofwisselingsactiviteit van het lichaam vormt een voortdurende bedreiging van de
homeostase. Door zware lichamelijke inspanning, of andere bijzondere activiteiten bijvoorbeeld onder
stressvolle omstandigheden, bij aanzienlijke verwondingen of door operaties kan de homeostase
ernstig verstoord raken.
Het is vanzelfsprekend dat alle vegetatieve organen in een georganiseerd verband moeten
samenwerken. Wij spreken hier van vegetatieve integratie. In het vorige hoofdstuk maakten wij kennis
met homeostatische regelsystemen die de verschillende homeostatische grootheden in het ‘milieu
intérieur’ bewaken. Veranderingen in het inwendige milieu worden voortdurend door specifieke
sensoren aan regelcentra gemeld, zodat vanuit deze regelcentra de werking van de effectororganen
kan worden gestuurd.
De vegetatieve sturing is evenwel geen proces op zichzelf maar vindt plaats in samenhang met de
hogere cerebrale functies, terwijl omgekeerd vegetatieve functies van invloed zijn op het emotionele
gedrag. Vrijwel geen enkele vegetatieve functie is
vrij van emotionele invloeden. Denk bijvoorbeeld aan het hongergevoel dat, vanuit vegetatieve
organen opgeroepen, een gedragsprikkel vormt om te gaan eten, wat vervolgens een verhoogde
activiteit vraagt van een aantal vegetatieve organen. Of bijvoorbeeld de onrustbarende stijging van de
bloeddruk die menig mens bij woede of frustratie ondergaat, of het uitblijven van de menstruatie na
een sterke emotionele schok.
De hypothalamus vervult een sleutelrol in de centrale handhaving van de homeostasis en beschikt
daartoe over een tweezijdige verbinding tussen de grote hersenen en de vegetatieve organen. De
verbinding met de grote hersenen verloopt via het circuit van Papez, dat een onderdeel vormt van het
limbische systeem.
4
Anatomie en histologie van de hypofyse
De hypofyse ligt aan de schedelbasis in de sella turcica, in een uitholing van het os sphenoidale. De
hypofyse is door middel van de hypofysesteel verbonden met de hypothalamus. De klier is omgeven
door een bindweefselkapsel. Tussen het kapsel en het periost van het sfenoïd bevindt zich losmazig
bindweefsel met een uitgebreid veneus netwerk. De sella turcica is afgesloten door het vliesvormige
diaphragma sellae dat de hypofysesteel omvat. Dit diafragma is een afgeleide van de dura mater.
De neurohypofyse
= Hypofyseachterkwab (pars posterior/pars nervosa)
= De hypofysesteel bestaande uit de eminentia mediana en het infundibulum
⇒ Ongemyeliniseerde axonen welke uitlopers zijn van neurosectretorische zenuwvezels: (arginine)
vasopresine/ADH, oxytocine, transporteiwitten neurofysine-1 en neurofysine-2 productie
⇒ Gespecialiseerde gliacellen: pituïcyten.
De adenohypofyse
= Hypofysevoorkwab (met pars anterior/pars distalis)
⇒ Chromofobe cellen in groepjes bij elkaar
⇒ Chromofiele cellen: Acidofiele cellen = somatotrope cellen: groeihormoon
= Mammotropce cellen: prolactine
Basofiele cellen = Gonadotrope cellen: FSH en LH
= Thyreotrope cellen: TSH (thyroïd stimulerend)
= Corticotrope cellen: pro-opiomelanocortine (POMC)
waaruit verschillende hormonen kunnen afgesplitst
worden zoals adrenocorticotroop hormoon (ACTH)
en lipotroop hormoon (LPH).
= Pars tuberalis rond de hypofysesteel
⇒ Gonadotrope cellen: FSH en LH
= Hypofysetussenkwab (pars intermedia) tussen voor- en achterkwab
⇒ Basofiele cellen: pro-opiomelanocortine productie waaruit 𝛼-melanocytenstimulerend
hormoon (MSH) alsook ß-endofrine afgesplitst wordt.
1
,De bloedvoorziening vindt plaats vanuit twee groepen bloedvaten die beiden ontspringen uit de
a.carotis interna: a. hypophysialis inferior = neurohypofyse en deel hypofysesteel
a. hypophsyialis superior = vertakking in eminentia mediana in primair netwerk die
zich verenigen waarbij venen ontstaan die overgaan in een sec. capillairnetwerk
in de pars distalis
=> Twee achter elkaar geschakelde capillaire netwerken gescheiden door een veneus
gedeelte = poortaderstelsel
Aan het primaire capillairnetwerk, worden releasing
hormonen afgegeven die afkomstig zijn van kernen in de
hypothalamus. Die bereiken via de poortadervenen en
het secundaire capillairnetwerk de cellen van de
hypofysevoorkwab (pars distalis). Daar stimuleren ze de
afgifte van hormonen van de cellen van de voorkwab.
Er worden ter plaatse ook inhibiting factors
uitgescheiden, zoals somatostatine dat de uitscheiding
van GH en TSH remt en dopamine, dat de secretie van
prolactine remt. Ghreline is een hormoon dat wordt
geproduceerd in de maagwand en dat eetlust opwekt,
maar dat ook werkt als een releasing factor voor
somatostatine en oxytocine. De afvoer van bloed van de
hypofyse geschiedt via een aantal korte veneuze
kanalen naar de sinus cavernosus, die subduraal in de
wand van de sella tucica rondom de hypofyse is gelegen.
De innervatie van de voorkwab wordt verzorgd door zenuwen uit de plexus caroticus die waarschijnlijk
een vasomotorische functie hebben.
2
,Anatomie en histologie van de hypothalamus
3
, De hypothalamus kan beschouwd worden als een ‘relay’ station voor de verzameling en integratie van
de signalen afkomstig van vele bronnen, om deze dan door te geven aan de hypofyse.
Ouput: signalen naar de hypofyse rechtstreeks via neuronen tot in de neurohypofyse of onrechtstreeks
via de bloedbaan naar de adenohypofyse
Input: thalamus, reticulair-activatiesysteem, limbischesysteem, visueel systeem en de neocortex
⇒ Via deze input kan de hypofyse beïnvloed worden door pijn, slaap, bewustzijn, emoties,
reukzin, licht en zelfs gedachten.
⇒ De nabijheid van andere hypothalamische nucleï die dorst, honger, temperatuur,…
reguleren laat coördinatie toe tussen de output van hypofyse hormonen en een grote
variëteit aan basisfuncties.
Afferente neurotransmitters: norepinefrine, Ach en serotonine
Efferente neurotransmitters: Dopamine, Ach, GABA en ß-endorfine
(reguleren vrijstelling hormonen in capillairen)
De secretie van hypothalamus releasing (XRH) en inhibiting (XiH) in de hypofyse is pulsatief. De
releasing en inhibitinghormonen binden op plasma Mb receptoren (voornamelijk GPCR) van hun
doelwitcellen en doen cAMP en Ca2+ concentraties stijgen. Hierdoor treedt een stimulatie van
exocytose van de granules op en stimulatie of inhibitie van de synthese van tropische hormonen.
Het onderhouden van een zo goed als constante samenstelling van de extracellulaire vloeistof, de
homeostase, is een functie van een aantal organen en orgaansystemen, waaronder longen,
spijsverteringsstelsel, lever, nieren, huid en bloedsomloop. Met uitzondering van de laatstgenoemde
is elk van deze organen of orgaansystemen verantwoordelijk voor de regulatie van een of meer
homeostatische grootheden. De bloedsomloop speelt hierbij een bemiddelende rol.
De wisselende stofwisselingsactiviteit van het lichaam vormt een voortdurende bedreiging van de
homeostase. Door zware lichamelijke inspanning, of andere bijzondere activiteiten bijvoorbeeld onder
stressvolle omstandigheden, bij aanzienlijke verwondingen of door operaties kan de homeostase
ernstig verstoord raken.
Het is vanzelfsprekend dat alle vegetatieve organen in een georganiseerd verband moeten
samenwerken. Wij spreken hier van vegetatieve integratie. In het vorige hoofdstuk maakten wij kennis
met homeostatische regelsystemen die de verschillende homeostatische grootheden in het ‘milieu
intérieur’ bewaken. Veranderingen in het inwendige milieu worden voortdurend door specifieke
sensoren aan regelcentra gemeld, zodat vanuit deze regelcentra de werking van de effectororganen
kan worden gestuurd.
De vegetatieve sturing is evenwel geen proces op zichzelf maar vindt plaats in samenhang met de
hogere cerebrale functies, terwijl omgekeerd vegetatieve functies van invloed zijn op het emotionele
gedrag. Vrijwel geen enkele vegetatieve functie is
vrij van emotionele invloeden. Denk bijvoorbeeld aan het hongergevoel dat, vanuit vegetatieve
organen opgeroepen, een gedragsprikkel vormt om te gaan eten, wat vervolgens een verhoogde
activiteit vraagt van een aantal vegetatieve organen. Of bijvoorbeeld de onrustbarende stijging van de
bloeddruk die menig mens bij woede of frustratie ondergaat, of het uitblijven van de menstruatie na
een sterke emotionele schok.
De hypothalamus vervult een sleutelrol in de centrale handhaving van de homeostasis en beschikt
daartoe over een tweezijdige verbinding tussen de grote hersenen en de vegetatieve organen. De
verbinding met de grote hersenen verloopt via het circuit van Papez, dat een onderdeel vormt van het
limbische systeem.
4
