H1 – Kennismaking met het bestuursrecht
1.1 Wat is het bestuursrecht?
Het openbaar bestuur (overheid) treedt in verschillende manieren en hoedanigheden op en
behartigd daarbij het algemeen belang. Het openbaar bestuur dient de samenleving zo te
besturen dat burgers en organisaties daar op een fatsoenlijke manier mee kunnen leven,
wonen, werken en recreëren.
Het algemeen belang is wat ieders belang zou moeten zijn, maar het openbaar bestuur kan
dit niet altijd waarborgen en kan bepaalde belangen kruisen. Hiertegenover staat dat burgers
zich mogen beschermen tegen het optreden van het openbaar bestuur.
Het bestuursrecht bevat rechtsnormen (regels):
- Organisatie van het openbaar bestuur
- Verlening van bestuursbevoegdheden aan bestuursorganen
- Rechtsnormen voor het gebruik van bestuursbevoegdheden
- Rechtsnormen voor burgers en regels voor de handhaving daarvan
- Rechtsbescherming voor de burger tegen het openbaar bestuur
1.2 Legaliteitsbeginsel en specialiteitsbeginsel
1.2.1 Legaliteitsbeginsel
Legaliteitsbeginsel: Het openbaar bestuur mag alleen als openbaar bestuur optreden als dat
is vastgelegd in de wet.
Anders gezegd mag het openbaar bestuur alleen inbreuk op rechten maken van de burger
als de wet dit toestaat (art. 8 Gw).
Wet in formele zin: Wet die is vastgesteld door de formele wetgever (regering en de Staten-
Generaal)
Wet in materiële zin: Wet die algemene verbindende voorschriften bevat waaraan iedereen
voor wie de wet bedoeld is, gebonden is.
1.2.2 Specialiteitsbeginsel
Specialiteitsbeginsel: Het openbaar bestuur mag in gevallen waarvoor de wet of regeling is
vastgesteld alleen het specifieke belang behartigen waarop die wet of regeling zich richt.
1.2.3 Samengevat
Voor het optreden van het openbaar bestuur is een grondslag nodig in de wet
(legaliteitsbeginsel) en bij het afwegen van de belangen moet het openbaar bestuur binnen
het kader blijven van de toepasselijke wet (specialiteitsbeginsel).
,1.3 Bronnen van bestuursrecht
Rechtsbronnen van het bestuursrecht:
- Wet- en regelgeving en verdragen
- Jurisprudentie
- Ongeschreven recht, met name de Algemene Beginselen van Behoorlijk Bestuur
(Abbb)
De Abbb zijn grotendeels vastgesteld in de Awb.
Verdragen, beleidsregels en vergunningsvoorschriften behoren niet tot de wet- en
regelgeving.
Hieronder staat de gelaagde structuur van het hiërarchisch normenstelsel:
Verdrag – Staat der Nederlanden (geen wet- en regelgeving)
Wet- en regelgeving
EU- verordening en EU-richtlijn – Europees parlement/raad en Europese commissie
Grondwet – Formele wetgever
Wet in formele zin – Formele wetgever
AMvB – Regering
Ministeriële regeling – Minister
Provinciale verordening – Provinciale staten
Gemeentelijke en waterschapsverordening – Gemeenteraad en Waterschapsbestuur
Geen wet- en regelgeving
Beleidsregels – Geheel openbaar bestuur
Vergunningsvoorschriften – Geheel openbaar bestuur
Verdrag, EU-verordening en EU-richtlijn
Verdrag: Afspraak tussen staten (EVRM, EU-verdrag en EU-werkings-verdrag).
EU-verordening: Regeling van het Europees parlement en de Europese raad.
EU-richtlijn: Regeling van de Europese commissie.
Verdragen en EU-verordeningen hebben rechtstreekse werking. EU-richtlijnen hebben dit
niet.
,Grondwet, wet in formele zin en AMvB
De Grondwet is de hoogste wet in formele zin.
AMvB is van lagere orde en wordt vastgesteld door de regering. Ze bevatten hoofdzakelijk
algemeen verbindende voorschriften voor burgers en overheden, en kennen daar
bevoegdheden aan organen aan toe.
Verordening/regelingen
Ministeriële regelingen bevatten ook hoofdzakelijk algemeen verbindende voorschriften. Ze
zijn alleen nog lager in rand dan bovenstaand. Bij provinciale-, gemeentelijke en
waterschapsverordeningen geldt hetzelfde.
Beleidsregels en vergunningsvoorschriften
Beleidsregels: Eigen richtlijnen voor het openbaar bestuur (art. 1:3 lid 4 Awb) en gelden
alleen voor het orgaan van het openbaar bestuur die het heeft vastgesteld of voor wie ze
bedoeld zijn.
Vergunningsvoorschriften: Normen die gelden voor het individuele geval, namelijk voor
diegene aan wie de vergunning is verleend. Ze bestaan uit rechtsnormen afkomstig van
wetten en lagere regelingen.
Met gelede normstelling wordt bedoeld dat normen voor een bepaald geval worden bepaald
door normen in verschillende regelingen die in een hiërarchische verhouding tot elkaar
staan. De formele wetgever gebruikt gelede normstelling onder andere in de Woningwet en
de Erfgoedwet. De regering in het Bouwbesluit en de gemeenteraad in de gemeentelijke
bouwverordening en het bestemmingsplan.
, 1.4 Algemeen en bijzonder bestuursrecht
Het algemene bestuursrecht omvat regels die op alle terreinen van het bestuurlijk optreden
van toepassing zijn. (Bijv. regels voor toekenning van bestuursbevoegdheden aan
bestuursorganen of handhaving van rechtsnormen en besluiten.
Het bijzonder bestuursrecht bevat regels die speciaal zijn opgesteld voor de bijzondere
gebieden waarop het openbaar bestuur actief is. Het kan daarbij gaan om ordenende
overheidstaken zoals politie, defensie, milieubeheer etc. de rechtsgebieden in het bijzonder
bestuursrecht heten bijvoorbeeld: sociaalzekerheidsrecht, ruimtelijke bestuursrecht,
milieurecht, vreemdelingenrecht, gezondheidsrecht etc.
De wetgever probeert aan de hand van de coördinatiewet de verschillende regelingen die de
inhoud van rechten, plichten en bevoegdheden bepalen (bestuursrechtelijke
verscheidenheid) enige eenheid en samenhang te brengen.
In de coördinatiewet worden bepalingen die in alle regelingen op een bepaald gebied van het
bestuursrecht voorkomen, bij elkaar gebracht. Voorbeelden:
- Sociale rechtszekerheid: De Wet financiering sociale verzekeringen bevat regels voor
de heffing en invordering door de rijksbelastingdienst van de premies voor de
werknemersverzekeringen samen met en op een zo veel mogelijk gelijke wijze als de
loonbelasting.
- Belastingen: de Algemene wet inzake rijksbelastingen (Awr) en de Invorderingswet
geven algemene regels over de heffing en invorderingen van belastingen door de
centrale overheid en door lagere overheden.
- Omgevingsvergunning: Voor activiteiten die van invloed zijn op de fysieke
leefomgeving regelt de Wabo de omgevingsvergunning. Hierin zijn ruim 25
vergunningen en toestemmingen voor locatie gebonden activiteiten samengevoegd.
- Fysieke leefomgeving: De wetgeving voor de fysieke leefomgeving zal over enkele
jaren worden samengevoegd in de Omgevingswet en de vier AMvB’s.
De coördinatiewetgeving blijft echter beperkt tot één bijzonder gebied van het bestuursrecht.
Veel algemene regels die voorheen in de bijzonder bestuursrechtelijke wetten stonden, zijn
vanwege hun overeenkomst in de loop der tijd overgezet naar de Algemene wet
Bestuursrecht.
1.1 Wat is het bestuursrecht?
Het openbaar bestuur (overheid) treedt in verschillende manieren en hoedanigheden op en
behartigd daarbij het algemeen belang. Het openbaar bestuur dient de samenleving zo te
besturen dat burgers en organisaties daar op een fatsoenlijke manier mee kunnen leven,
wonen, werken en recreëren.
Het algemeen belang is wat ieders belang zou moeten zijn, maar het openbaar bestuur kan
dit niet altijd waarborgen en kan bepaalde belangen kruisen. Hiertegenover staat dat burgers
zich mogen beschermen tegen het optreden van het openbaar bestuur.
Het bestuursrecht bevat rechtsnormen (regels):
- Organisatie van het openbaar bestuur
- Verlening van bestuursbevoegdheden aan bestuursorganen
- Rechtsnormen voor het gebruik van bestuursbevoegdheden
- Rechtsnormen voor burgers en regels voor de handhaving daarvan
- Rechtsbescherming voor de burger tegen het openbaar bestuur
1.2 Legaliteitsbeginsel en specialiteitsbeginsel
1.2.1 Legaliteitsbeginsel
Legaliteitsbeginsel: Het openbaar bestuur mag alleen als openbaar bestuur optreden als dat
is vastgelegd in de wet.
Anders gezegd mag het openbaar bestuur alleen inbreuk op rechten maken van de burger
als de wet dit toestaat (art. 8 Gw).
Wet in formele zin: Wet die is vastgesteld door de formele wetgever (regering en de Staten-
Generaal)
Wet in materiële zin: Wet die algemene verbindende voorschriften bevat waaraan iedereen
voor wie de wet bedoeld is, gebonden is.
1.2.2 Specialiteitsbeginsel
Specialiteitsbeginsel: Het openbaar bestuur mag in gevallen waarvoor de wet of regeling is
vastgesteld alleen het specifieke belang behartigen waarop die wet of regeling zich richt.
1.2.3 Samengevat
Voor het optreden van het openbaar bestuur is een grondslag nodig in de wet
(legaliteitsbeginsel) en bij het afwegen van de belangen moet het openbaar bestuur binnen
het kader blijven van de toepasselijke wet (specialiteitsbeginsel).
,1.3 Bronnen van bestuursrecht
Rechtsbronnen van het bestuursrecht:
- Wet- en regelgeving en verdragen
- Jurisprudentie
- Ongeschreven recht, met name de Algemene Beginselen van Behoorlijk Bestuur
(Abbb)
De Abbb zijn grotendeels vastgesteld in de Awb.
Verdragen, beleidsregels en vergunningsvoorschriften behoren niet tot de wet- en
regelgeving.
Hieronder staat de gelaagde structuur van het hiërarchisch normenstelsel:
Verdrag – Staat der Nederlanden (geen wet- en regelgeving)
Wet- en regelgeving
EU- verordening en EU-richtlijn – Europees parlement/raad en Europese commissie
Grondwet – Formele wetgever
Wet in formele zin – Formele wetgever
AMvB – Regering
Ministeriële regeling – Minister
Provinciale verordening – Provinciale staten
Gemeentelijke en waterschapsverordening – Gemeenteraad en Waterschapsbestuur
Geen wet- en regelgeving
Beleidsregels – Geheel openbaar bestuur
Vergunningsvoorschriften – Geheel openbaar bestuur
Verdrag, EU-verordening en EU-richtlijn
Verdrag: Afspraak tussen staten (EVRM, EU-verdrag en EU-werkings-verdrag).
EU-verordening: Regeling van het Europees parlement en de Europese raad.
EU-richtlijn: Regeling van de Europese commissie.
Verdragen en EU-verordeningen hebben rechtstreekse werking. EU-richtlijnen hebben dit
niet.
,Grondwet, wet in formele zin en AMvB
De Grondwet is de hoogste wet in formele zin.
AMvB is van lagere orde en wordt vastgesteld door de regering. Ze bevatten hoofdzakelijk
algemeen verbindende voorschriften voor burgers en overheden, en kennen daar
bevoegdheden aan organen aan toe.
Verordening/regelingen
Ministeriële regelingen bevatten ook hoofdzakelijk algemeen verbindende voorschriften. Ze
zijn alleen nog lager in rand dan bovenstaand. Bij provinciale-, gemeentelijke en
waterschapsverordeningen geldt hetzelfde.
Beleidsregels en vergunningsvoorschriften
Beleidsregels: Eigen richtlijnen voor het openbaar bestuur (art. 1:3 lid 4 Awb) en gelden
alleen voor het orgaan van het openbaar bestuur die het heeft vastgesteld of voor wie ze
bedoeld zijn.
Vergunningsvoorschriften: Normen die gelden voor het individuele geval, namelijk voor
diegene aan wie de vergunning is verleend. Ze bestaan uit rechtsnormen afkomstig van
wetten en lagere regelingen.
Met gelede normstelling wordt bedoeld dat normen voor een bepaald geval worden bepaald
door normen in verschillende regelingen die in een hiërarchische verhouding tot elkaar
staan. De formele wetgever gebruikt gelede normstelling onder andere in de Woningwet en
de Erfgoedwet. De regering in het Bouwbesluit en de gemeenteraad in de gemeentelijke
bouwverordening en het bestemmingsplan.
, 1.4 Algemeen en bijzonder bestuursrecht
Het algemene bestuursrecht omvat regels die op alle terreinen van het bestuurlijk optreden
van toepassing zijn. (Bijv. regels voor toekenning van bestuursbevoegdheden aan
bestuursorganen of handhaving van rechtsnormen en besluiten.
Het bijzonder bestuursrecht bevat regels die speciaal zijn opgesteld voor de bijzondere
gebieden waarop het openbaar bestuur actief is. Het kan daarbij gaan om ordenende
overheidstaken zoals politie, defensie, milieubeheer etc. de rechtsgebieden in het bijzonder
bestuursrecht heten bijvoorbeeld: sociaalzekerheidsrecht, ruimtelijke bestuursrecht,
milieurecht, vreemdelingenrecht, gezondheidsrecht etc.
De wetgever probeert aan de hand van de coördinatiewet de verschillende regelingen die de
inhoud van rechten, plichten en bevoegdheden bepalen (bestuursrechtelijke
verscheidenheid) enige eenheid en samenhang te brengen.
In de coördinatiewet worden bepalingen die in alle regelingen op een bepaald gebied van het
bestuursrecht voorkomen, bij elkaar gebracht. Voorbeelden:
- Sociale rechtszekerheid: De Wet financiering sociale verzekeringen bevat regels voor
de heffing en invordering door de rijksbelastingdienst van de premies voor de
werknemersverzekeringen samen met en op een zo veel mogelijk gelijke wijze als de
loonbelasting.
- Belastingen: de Algemene wet inzake rijksbelastingen (Awr) en de Invorderingswet
geven algemene regels over de heffing en invorderingen van belastingen door de
centrale overheid en door lagere overheden.
- Omgevingsvergunning: Voor activiteiten die van invloed zijn op de fysieke
leefomgeving regelt de Wabo de omgevingsvergunning. Hierin zijn ruim 25
vergunningen en toestemmingen voor locatie gebonden activiteiten samengevoegd.
- Fysieke leefomgeving: De wetgeving voor de fysieke leefomgeving zal over enkele
jaren worden samengevoegd in de Omgevingswet en de vier AMvB’s.
De coördinatiewetgeving blijft echter beperkt tot één bijzonder gebied van het bestuursrecht.
Veel algemene regels die voorheen in de bijzonder bestuursrechtelijke wetten stonden, zijn
vanwege hun overeenkomst in de loop der tijd overgezet naar de Algemene wet
Bestuursrecht.
