Inhoudsopgave psychodiagnostiek 3
1. Psychodiagnostiek binnen SPP................................................................................................................... 3
2. De intake binnen SPP: analyse van kind en context: OS en OLS...................................................................4
2.1. Praktijk ervaringen intake?...........................................................................................................................4
2.2. Analyse van kind en context..........................................................................................................................6
2.2.1. Aspecten van de OLS en OS...................................................................................................................6
2.2.2. De opvoedingssituatie (OS)...................................................................................................................6
2.2.3. Aspecten van de Onderwijs Leer Situatie (OLS)....................................................................................7
2.3. Opfrissing opstellen VIB................................................................................................................................7
2.3.1. Nagaan of alle verzamelde informatie volledig is.................................................................................7
2.3.2. Ordenen en clusteren van informatie...................................................................................................7
2.4. Opfrissing van KOP naar VIB.........................................................................................................................9
2.4.1. Verbanden leggen tussen de geclusterde informatie (VIB)...................................................................9
2.5. Hypothesestelling: van VIB naar hypothese................................................................................................10
2.5.1. Van VIB naar hypothesestelling?.........................................................................................................11
2.5.2. VIB/lijst van hypothesen volledig?......................................................................................................11
2.5.3. Hypothesen betrouwbaar getoetst?...................................................................................................11
3. Psychodiagnostistisch procesmodel versus handelingsgerichte diagnostiek..............................................13
3.1. Psychodiagnostisch procesmodel................................................................................................................13
3.1.1. Aanvullend onderzoek – denken.........................................................................................................13
3.1.2. Aanvullend onderzoek – handelen......................................................................................................13
3.2. 6 stappen onderzoeksfase: procesmodel versus HGD.................................................................................13
3.2.1. Onderzoekshypothese.........................................................................................................................14
3.2.2. Onderzoeksplan opstellen...................................................................................................................15
3.2.3. Toetsingscriteria opstellen..................................................................................................................17
3.2.4. Voorstelling onderzoekstraject aan cliënt...........................................................................................20
3.2.5. Uitvoeren onderzoekstraject...............................................................................................................20
3.2.6. Na het onderzoek................................................................................................................................21
4. Observeren binnen SPP............................................................................................................................ 22
4.1. De klasobservatie........................................................................................................................................22
4.1.1. Belang klasobservatie..........................................................................................................................22
4.1.2. Rol van de leerkracht...........................................................................................................................22
4.1.3. Voorbereiding klasobservatie adhv stappenplan................................................................................23
4.1.4. (Mogelijk) observatieschema..............................................................................................................25
4.1.5. Mogelijke uitdagingen bij een klassituatie..........................................................................................28
4.2. De (participerende) thuisobservatie............................................................................................................29
4.2.1. Omschrijving en doelstellingen participerende thuisobservatie.........................................................29
4.2.2. Belang thuisobservatie........................................................................................................................29
4.2.3. Voorbereiding motivatie: waarom doe ik nu dit?...............................................................................29
4.2.4. Voorbereiding methode en timing......................................................................................................31
4.2.5. Observatieschema...............................................................................................................................31
4.2.6. Mogelijke problemen bij thuisobservatie?..........................................................................................32
4.3. De pedagogische spelobservatie.................................................................................................................33
4.3.1. Voorbereiding pedagogische spelobservatie......................................................................................33
4.3.2. Doelstellingen......................................................................................................................................33
4.3.3. Voorwaarden.......................................................................................................................................33
4.3.4. Mogelijk spelverloop...........................................................................................................................34
1
, 4.3.5. Leuvens analytisch schema voor pedagogische spelobservatie.........................................................35
5. Het integratief beeld................................................................................................................................ 39
5.1. Integratief beeld casus Lucia.......................................................................................................................39
5.1.1. Per hypothese alle informatie samenbrengen....................................................................................39
6. Advies en rapporteren: integreren en indiceren........................................................................................ 43
6.1. Integreren en indiceren...............................................................................................................................43
6.1.1. Stap 1: opstellen integratief beeld (zie les 6)......................................................................................43
6.1.2. Stap 2: opstellen lijst met interventies en toetsen van deze interventies..........................................43
6.1.3. Kiezen van aanbevelingen...................................................................................................................46
6.2. Hoe een IHP opstellen?................................................................................................................................47
7. Advies en rapportering: handelen............................................................................................................ 49
7.1. Advies en rapportering................................................................................................................................49
7.1.1. Advies...................................................................................................................................................49
7.1.2. Rapportering........................................................................................................................................52
7.1.3. Afronding.............................................................................................................................................52
7.2. Casus Lucia..................................................................................................................................................52
8. Uitdagingen bij de psychodiagnostische besluitvorming...........................................................................53
8.1. Psychodiagnostische besluitvorming..........................................................................................................53
8.2. Inzicht in proces van oordelen en beslissen: valkuilen................................................................................54
8.3. Mogelijke uitdagingen bij het beantwoorden van onderzoekshypothesen................................................58
8.4. Kritische blik op DSM-5 en psychodiagnostische besluitvorming...............................................................60
8.5. Uitdagingen biji het opstellen van het IB....................................................................................................61
9. Psychodiagnostiek bij jonge kinderen van 0 tot 6 jaar...............................................................................62
9.1. Wat is kenmerkend bij psychodiagnostiek bij jonge kinderen?..................................................................62
9.2. Speciale expertise en vaardigheden psychodiagnosticus...........................................................................62
9.3. Psychodiagnosticus/anamnestisch interview: holistische blik op het kind hanteren!................................62
9.4. Aandachtspunten bij psychodiagnostiek bij jonge kinderen.......................................................................69
2
,Psychodiagnostiek 3
1. Psychodiagnostiek binnen SPP
Wie doet aan psychodiagnostiek binnen SPP-werksettings?
- Diensten/organisaties: CLB, CAR, Centrum Voor Ontwikkelingsstoornissen, Dienst
voor Opvoedingsondersteuning, Pleegzorg
- Disciplines: alle disciplines doen aan psychodiagnostiek (multidisciplinair):
psychologen, orthopedagogen, logopedisten, …
Waarom aan diagnostiek doen?
- Inzicht in problemen
- Cliënten hulp op maat bieden, in functie van verdere hulpverlening
- Volledig beeld creëeren van de cliënt
- Bruikbare adviezen formuleren
Hoe?
- Via principes van het psychodiagnostisch procesmodel
(Kind)diagnostiek ter discussie:
- Nadelen
o Kind wordt stukje in een vakje geduwd, kind wordt niet meer als kind gezien
maar als zijn/haar stoornis
o Kind voelt zich anders dan de rest, stigmatisering
o Diagnostisch onderzoek = duur
o Context wordt vaak niet meegenomen
- Voordelen
o Geeft richting aan hoe het kind geholpen kan worden en begeleid kan worden
o Het kan het kind helpen begrijpen waarom hij/zij zich zo voelt
o Begrip en erkenning in omgeving
o Schuldgevoel bij ouders wegnemen
o Essentieel voor bepalen juiste aanpak
Uitgangspunten psychodiagnostisch procesmodel: een psychodiagnosticus…
- Handelt en denkt als een scientist-practitioner
- Stemt optimaal af op de cliënt
- Handelt en denkt interventiegericht
- Handelt en denkt systematisch
- Handelt en denkt vanuit een transactioneel referentiekader
- Handelt en denkt in constructieve samenwerking met cliënt en zijn omgeving
- Handelt en denkt fair en cultuurbewust
- Benut en versterkt de positieve kenmerken van de cliënt en zijn omgeving
- Handelt en denkt volgens deontologische richtlijnen
3
, 2. De intake binnen SPP: analyse van kind en context:
OS en OLS
2.1. Praktijk ervaringen intake?
Informatie verzamelen via welke methodes?
- Gesprek, interviewleidraad
- Dossier
- Observatiegegevens
- Screeningsinstrumenten
- Documenten
Intakegesprek gehad met wie?
- Ouders
- Kind
- Leerkracht, zorgcoördinator/leerlingenbegeleider
- Opvoeder
- Pleegouder
1 of meerdere intake gesprekken mogelijk met verschillende informanten! > beste om
volledige informatie te verkrijgen
Binnen
intakegesprek(ken)
- Niet-
hypothese-
gestuurd
informatie verzamelen = open, breed, zoveel mogelijk relevante domeinen
o In gesprek
o In screeningsinstrument: klachten die niet bevraagd zijn tijdens gesprek
exploreren
- Hypothese-gestuurd informatie verzamelen =
o PD brengt verzamelde info in verband met kennis
o Hypothesevorming tijdens gesprek
o Hypothesetoetsing door gerichte vragen te stellen
o Bevestiging of weerlegging hypothese
- Wisselwerking tussen deze twee tijdens hele intake!
Binnen combinatie intakegesprek(ken) en screeningsinstrumenten
- Niet-hypothese-gestuurd informatie verzamelen:
o In gesprek
o In screeningsinstrument: klachten die niet bevraagd zijn tijdens gesprek
exploreren
o Vaak niet enkel screeningsinstrument voor exploratie
- Hypothese-gestuurd informatie verzamelen:
o Hypothesevorming tijdens gesprek OF via screeningsinstrument
o Hypothesetoetsing door afname screeningsinstrument met
toetsingscriterium: vooraf voorspellen van verhoogde score op bepaalde
scha(a)l(en) OF door navraag tijdens gesprek met aandacht voor falsificatie
o Bevestiging of weerlegging toetsingscriterium > hypothese
4
1. Psychodiagnostiek binnen SPP................................................................................................................... 3
2. De intake binnen SPP: analyse van kind en context: OS en OLS...................................................................4
2.1. Praktijk ervaringen intake?...........................................................................................................................4
2.2. Analyse van kind en context..........................................................................................................................6
2.2.1. Aspecten van de OLS en OS...................................................................................................................6
2.2.2. De opvoedingssituatie (OS)...................................................................................................................6
2.2.3. Aspecten van de Onderwijs Leer Situatie (OLS)....................................................................................7
2.3. Opfrissing opstellen VIB................................................................................................................................7
2.3.1. Nagaan of alle verzamelde informatie volledig is.................................................................................7
2.3.2. Ordenen en clusteren van informatie...................................................................................................7
2.4. Opfrissing van KOP naar VIB.........................................................................................................................9
2.4.1. Verbanden leggen tussen de geclusterde informatie (VIB)...................................................................9
2.5. Hypothesestelling: van VIB naar hypothese................................................................................................10
2.5.1. Van VIB naar hypothesestelling?.........................................................................................................11
2.5.2. VIB/lijst van hypothesen volledig?......................................................................................................11
2.5.3. Hypothesen betrouwbaar getoetst?...................................................................................................11
3. Psychodiagnostistisch procesmodel versus handelingsgerichte diagnostiek..............................................13
3.1. Psychodiagnostisch procesmodel................................................................................................................13
3.1.1. Aanvullend onderzoek – denken.........................................................................................................13
3.1.2. Aanvullend onderzoek – handelen......................................................................................................13
3.2. 6 stappen onderzoeksfase: procesmodel versus HGD.................................................................................13
3.2.1. Onderzoekshypothese.........................................................................................................................14
3.2.2. Onderzoeksplan opstellen...................................................................................................................15
3.2.3. Toetsingscriteria opstellen..................................................................................................................17
3.2.4. Voorstelling onderzoekstraject aan cliënt...........................................................................................20
3.2.5. Uitvoeren onderzoekstraject...............................................................................................................20
3.2.6. Na het onderzoek................................................................................................................................21
4. Observeren binnen SPP............................................................................................................................ 22
4.1. De klasobservatie........................................................................................................................................22
4.1.1. Belang klasobservatie..........................................................................................................................22
4.1.2. Rol van de leerkracht...........................................................................................................................22
4.1.3. Voorbereiding klasobservatie adhv stappenplan................................................................................23
4.1.4. (Mogelijk) observatieschema..............................................................................................................25
4.1.5. Mogelijke uitdagingen bij een klassituatie..........................................................................................28
4.2. De (participerende) thuisobservatie............................................................................................................29
4.2.1. Omschrijving en doelstellingen participerende thuisobservatie.........................................................29
4.2.2. Belang thuisobservatie........................................................................................................................29
4.2.3. Voorbereiding motivatie: waarom doe ik nu dit?...............................................................................29
4.2.4. Voorbereiding methode en timing......................................................................................................31
4.2.5. Observatieschema...............................................................................................................................31
4.2.6. Mogelijke problemen bij thuisobservatie?..........................................................................................32
4.3. De pedagogische spelobservatie.................................................................................................................33
4.3.1. Voorbereiding pedagogische spelobservatie......................................................................................33
4.3.2. Doelstellingen......................................................................................................................................33
4.3.3. Voorwaarden.......................................................................................................................................33
4.3.4. Mogelijk spelverloop...........................................................................................................................34
1
, 4.3.5. Leuvens analytisch schema voor pedagogische spelobservatie.........................................................35
5. Het integratief beeld................................................................................................................................ 39
5.1. Integratief beeld casus Lucia.......................................................................................................................39
5.1.1. Per hypothese alle informatie samenbrengen....................................................................................39
6. Advies en rapporteren: integreren en indiceren........................................................................................ 43
6.1. Integreren en indiceren...............................................................................................................................43
6.1.1. Stap 1: opstellen integratief beeld (zie les 6)......................................................................................43
6.1.2. Stap 2: opstellen lijst met interventies en toetsen van deze interventies..........................................43
6.1.3. Kiezen van aanbevelingen...................................................................................................................46
6.2. Hoe een IHP opstellen?................................................................................................................................47
7. Advies en rapportering: handelen............................................................................................................ 49
7.1. Advies en rapportering................................................................................................................................49
7.1.1. Advies...................................................................................................................................................49
7.1.2. Rapportering........................................................................................................................................52
7.1.3. Afronding.............................................................................................................................................52
7.2. Casus Lucia..................................................................................................................................................52
8. Uitdagingen bij de psychodiagnostische besluitvorming...........................................................................53
8.1. Psychodiagnostische besluitvorming..........................................................................................................53
8.2. Inzicht in proces van oordelen en beslissen: valkuilen................................................................................54
8.3. Mogelijke uitdagingen bij het beantwoorden van onderzoekshypothesen................................................58
8.4. Kritische blik op DSM-5 en psychodiagnostische besluitvorming...............................................................60
8.5. Uitdagingen biji het opstellen van het IB....................................................................................................61
9. Psychodiagnostiek bij jonge kinderen van 0 tot 6 jaar...............................................................................62
9.1. Wat is kenmerkend bij psychodiagnostiek bij jonge kinderen?..................................................................62
9.2. Speciale expertise en vaardigheden psychodiagnosticus...........................................................................62
9.3. Psychodiagnosticus/anamnestisch interview: holistische blik op het kind hanteren!................................62
9.4. Aandachtspunten bij psychodiagnostiek bij jonge kinderen.......................................................................69
2
,Psychodiagnostiek 3
1. Psychodiagnostiek binnen SPP
Wie doet aan psychodiagnostiek binnen SPP-werksettings?
- Diensten/organisaties: CLB, CAR, Centrum Voor Ontwikkelingsstoornissen, Dienst
voor Opvoedingsondersteuning, Pleegzorg
- Disciplines: alle disciplines doen aan psychodiagnostiek (multidisciplinair):
psychologen, orthopedagogen, logopedisten, …
Waarom aan diagnostiek doen?
- Inzicht in problemen
- Cliënten hulp op maat bieden, in functie van verdere hulpverlening
- Volledig beeld creëeren van de cliënt
- Bruikbare adviezen formuleren
Hoe?
- Via principes van het psychodiagnostisch procesmodel
(Kind)diagnostiek ter discussie:
- Nadelen
o Kind wordt stukje in een vakje geduwd, kind wordt niet meer als kind gezien
maar als zijn/haar stoornis
o Kind voelt zich anders dan de rest, stigmatisering
o Diagnostisch onderzoek = duur
o Context wordt vaak niet meegenomen
- Voordelen
o Geeft richting aan hoe het kind geholpen kan worden en begeleid kan worden
o Het kan het kind helpen begrijpen waarom hij/zij zich zo voelt
o Begrip en erkenning in omgeving
o Schuldgevoel bij ouders wegnemen
o Essentieel voor bepalen juiste aanpak
Uitgangspunten psychodiagnostisch procesmodel: een psychodiagnosticus…
- Handelt en denkt als een scientist-practitioner
- Stemt optimaal af op de cliënt
- Handelt en denkt interventiegericht
- Handelt en denkt systematisch
- Handelt en denkt vanuit een transactioneel referentiekader
- Handelt en denkt in constructieve samenwerking met cliënt en zijn omgeving
- Handelt en denkt fair en cultuurbewust
- Benut en versterkt de positieve kenmerken van de cliënt en zijn omgeving
- Handelt en denkt volgens deontologische richtlijnen
3
, 2. De intake binnen SPP: analyse van kind en context:
OS en OLS
2.1. Praktijk ervaringen intake?
Informatie verzamelen via welke methodes?
- Gesprek, interviewleidraad
- Dossier
- Observatiegegevens
- Screeningsinstrumenten
- Documenten
Intakegesprek gehad met wie?
- Ouders
- Kind
- Leerkracht, zorgcoördinator/leerlingenbegeleider
- Opvoeder
- Pleegouder
1 of meerdere intake gesprekken mogelijk met verschillende informanten! > beste om
volledige informatie te verkrijgen
Binnen
intakegesprek(ken)
- Niet-
hypothese-
gestuurd
informatie verzamelen = open, breed, zoveel mogelijk relevante domeinen
o In gesprek
o In screeningsinstrument: klachten die niet bevraagd zijn tijdens gesprek
exploreren
- Hypothese-gestuurd informatie verzamelen =
o PD brengt verzamelde info in verband met kennis
o Hypothesevorming tijdens gesprek
o Hypothesetoetsing door gerichte vragen te stellen
o Bevestiging of weerlegging hypothese
- Wisselwerking tussen deze twee tijdens hele intake!
Binnen combinatie intakegesprek(ken) en screeningsinstrumenten
- Niet-hypothese-gestuurd informatie verzamelen:
o In gesprek
o In screeningsinstrument: klachten die niet bevraagd zijn tijdens gesprek
exploreren
o Vaak niet enkel screeningsinstrument voor exploratie
- Hypothese-gestuurd informatie verzamelen:
o Hypothesevorming tijdens gesprek OF via screeningsinstrument
o Hypothesetoetsing door afname screeningsinstrument met
toetsingscriterium: vooraf voorspellen van verhoogde score op bepaalde
scha(a)l(en) OF door navraag tijdens gesprek met aandacht voor falsificatie
o Bevestiging of weerlegging toetsingscriterium > hypothese
4
