Criminologische psychologie
Prof. Dr. Henry Otgaar
Geschiedenis, mythes en casuïstiek
Inleiding
Psychologisch lab aan de KULeuven:
Ze geven onderwijs
Ze doen onderzoek naar allerlei belangrijke psychologische fenomenen
Geven trainingen vb.: aan de politie: hoe ze verdachten moeten interviewen, hoe ze
misbruik moeten interviewen…
Zaakonderzoek voor de rechtbank, politie…
Criminologische psychologie
Onderzoek naar psychologische fenomenen die relevant zijn in de criminologie, rechtbank en
forensische context.
Het is een zeer divers gebied. De term zie je vooral in België, maar je ziet het vaak niet in
andere landen. In andere landen spreken ze vooral van rechtspsychologie, forensische
criminologie…
Thema’s:
Interviewen van verdachten, getuigen en slachtoffers
Beslissingen die professionals maken vb.: politie, rechters, advocatuur…
Crimineel gedag
Verklaringen van getuigen, slachtoffers en verdachten betrouwbaarheid
Rechtspsychologie Forensische psychologie
Op basis van experimentele psychologie vb.: Op basis van klinische psychologie vb.:
geheugen. psychopathie.
Op basis van empirisch onderzoek en Op basis van empirisch onderzoek en
veldonderzoek. veldonderzoek.
Vb.: geheugen, ooggetuigenidentificatie, Vb.: persoonlijkheid, PTSS, recidivisme,
leugendetectie. behandeling.
Criminologische psychologie kan gezien worden als een verzamelnaam van deze
verschillende disciplines.
Steve Titus: Man die onterecht vastzat voor een delict dat hij niet gepleegd had. De zaak
speelde zich af op 12/10/1980.
Nancy was verkracht op brutale wijze. Ze identificeerde Steve tijdens een (suggestieve) line-
up. Steve werd veroordeeld. Uiteindelijk bleek het Edward Lee King te zijn die de echte
verkrachter was. Het was een serieverkrachter die later bekende dat hij Nancy verkracht had.
De politie was ervan overtuigd dat Steve de dader was en ging Nancy zo beïnvloeden en
daarom werd hij veroordeeld.
1
,Experimenteel onderzoek
Onafhankelijke variabele: hetgeen wat je manipuleert (vb.: politieagent die je probeert te
beïnvloeden bij een line-up of juist niet).
Afhankelijke variabele: hetgeen wat je meet (vb.: je prestatie op de line-up: wijs je de
verdachte aan of niet).
Verschillende designs (onderzoeksopzetten): between vs. within
Vb.: groep 1 krijgt een politieagent die zeer manipulatief is bij de line-up. Groep 2
krijgt een politieagent die helemaal niet manipulatief is bij de line-up between-
subjects design.
Vb.: je hebt 1 groep en deze groep krijgt als eerste de politieagent die zeer
manipulatief is bij de line-up en als tweede krijg je neutrale politieagent bij de line-up
en je moet weer een identificatie doen within-subjects design.
Geschiedenis van de criminologische psychologie: De historische bron van het probleem
Er is niet 1 duidelijke geschiedenis van deze tak van de psychologie. Dit komt omdat de
geschiedenis hiervan overlapt met de geschiedenis van vb. de rechtspsychologie en de
forensische psychologie.
(Onvolledig) overzicht van een aantal “keyplayers”.
De criminologische psychologie is vaak begonnen als de psychologie van verklaringen. Het
thema of de verklaringen kloppen of niet is een van de belangrijkste thema’s binnen de
criminologische psychologie. Kloppen de verklaringen van de getuigen, slachtoffers of
daders?
Soms hebben verschillende getuigen andere verklaringen over hetzelfde delict vb.: doordat
hun geheugen niet perfect is, beïnvloeding door anderen…
Oostenrijkse jurist Hans Gross (1889): boek over de Kriminal Psychologie. Het ging
voornamelijk over de werking van het geheugen en welke verklaringen getuigen allemaal
kunnen geven als ze vb. een misdaad hadden gezien psychologie van de
ooggetuigenverklaringen.
2
,Amerikaanse psycholoog Münsterberg (1908): boek ‘on the witness stand’. Het wordt vaak
gezien als het belangrijkste werk over psychologie en recht (en ook de toegepaste
psychologie). Het gaat ook voornamelijk over getuigenverklaringen.
Het werk was niet onomstreden. Het kreeg veel kritiek. Hij schreef o.a. dat vrouwen
niet geschikt waren als juryleden. Het was wel zeer belangrijk in de geschiedenis van
de criminologische psychologie.
Duitse psycholoog Stern (1901): “Psychologie der Aussage”= psychologie van de
verklaringen, suggestibiliteit (hoe vatbaar mensen zijn voor suggestieve vragen) en de
werking van het geheugen.
Hij introduceerde als één van de eerste het ‘drama-experiment/ reality-experiment’.
Zulke experimenten werden ook uitgevoerd door de Duitse criminoloog van Listzt
(1902).
Stern’s werk was vaak experimenteel en nog steeds actueel.
Franse psycholoog Binet (1900): boek ‘La Suggestibilité’. Het was sterk gelinkt aan het werk
van Stern. Het ging over dat mensen heel vatbaar zijn voor suggestieve vragen en soms
denken dat ze iets hebben meegemaakt. Ze hebben de suggestie in hun eigen geheugen gezet
waardoor ze het niet hebben meegemaakt, maar wel denken dat ze het wel hebben
meegemaakt.
Psychologen zoals Stern waren Joods en hadden het door de oorlogen moeilijk om verder
les te geven. Hierdoor was het een lange tijd stom in het werk rond de psychologie en
verklaringen. Rond 1970-1980 was er weer een toename in dit onderzoek.
Amerikaanse psycholoog Hans Toch was de eerste redacteur op een van de eerste
overzichtsboeken getiteld “Legal and Criminal Psychology” (1961).
Britse psycholoog Eysenck schreef als een van de eerste over de invloed van misdaad op de
persoonlijkheid (1964/ 1979).
Psychiater Cleckley (1941/1964) was een van de eerste die schreef over psychopathie.
Robert Hare is nu een van de meest beroemde onderzoekers op dit domein.
Vanaf de jaren ’70-’80 kwam er toename in het onderzoek naar de criminologische
psychologie. Dit had vooral te maken met onderzoek naar de betrouwbaarheid van
verklaringen van slachtoffers, getuigen en getuigen.
Aantal zaken die te maken hebben met de criminologische psychologie
1. Central Park Joggers zaak
Gaat over jongemannen die onterecht veroordeeld zijn geweest voor het verkrachten van een
jonge vrouw. Ze werden voor een lange periode in de gevangenis geplaatst en later bleek dat
ze de feiten niet hadden gepleegd.
De feiten speelde zich af op 19/04/1989 in Central Park in New York. Trisha Meili was aan
het joggen en is in de bosjes getrokken geweest en is op brute wijze aangerand en verkracht.
Op het moment van de feiten waren er ook veel jongeren in het park. De politie kwam snel te
weten dat de vrouw verkracht was en gingen op zoek naar de dader in het park. Ze kwamen
op het spoor van 5 jonge mannen en dachten dat die het waarschijnlijk gedaan hadden omdat
ze zich verdacht gedroegen. Trisha Meili werd maar aangerand door 1 persoon, maar toch
werden de 5 mannen opgepakt.
3
, De mannen hebben 5-15 jaar gevangenisstraf gekregen en hebben uiteindelijk vrijspraak
gekregen door DNA-bewijs. Het DNA dat ze gevonden hadden kwam niet overeen met 1 van
deze 5 mannen.
Jaren later kwam Matias Reyes op het spoor die na heel veel jaren bekend heeft dat hij de
persoon was die Trisha Meili had aangerand en verkracht. Dit klopte ook met het DNA-
bewijs.
2. Stefan Kiszko
Werd veroordeeld voor de aanranding en moord op Lesley Molseed op 5/10/1975. Hij werd
opgepakt omdat hij een mentaal labiele man was (hij werd de dorpsgek genoemd, door zijn
lage intelligentie). Eerst ontkende hij alle feiten, maar hij werd ondervraagd op een zeer
suggestieve manier waardoor hij ging bekennen. Hij kreeg 16 jaar gevangenisstraf. In 1992
werd hij vrijgesproken, want hij kon Lesley niet hebben vermoord. Hij stierf in 1993.
4
Prof. Dr. Henry Otgaar
Geschiedenis, mythes en casuïstiek
Inleiding
Psychologisch lab aan de KULeuven:
Ze geven onderwijs
Ze doen onderzoek naar allerlei belangrijke psychologische fenomenen
Geven trainingen vb.: aan de politie: hoe ze verdachten moeten interviewen, hoe ze
misbruik moeten interviewen…
Zaakonderzoek voor de rechtbank, politie…
Criminologische psychologie
Onderzoek naar psychologische fenomenen die relevant zijn in de criminologie, rechtbank en
forensische context.
Het is een zeer divers gebied. De term zie je vooral in België, maar je ziet het vaak niet in
andere landen. In andere landen spreken ze vooral van rechtspsychologie, forensische
criminologie…
Thema’s:
Interviewen van verdachten, getuigen en slachtoffers
Beslissingen die professionals maken vb.: politie, rechters, advocatuur…
Crimineel gedag
Verklaringen van getuigen, slachtoffers en verdachten betrouwbaarheid
Rechtspsychologie Forensische psychologie
Op basis van experimentele psychologie vb.: Op basis van klinische psychologie vb.:
geheugen. psychopathie.
Op basis van empirisch onderzoek en Op basis van empirisch onderzoek en
veldonderzoek. veldonderzoek.
Vb.: geheugen, ooggetuigenidentificatie, Vb.: persoonlijkheid, PTSS, recidivisme,
leugendetectie. behandeling.
Criminologische psychologie kan gezien worden als een verzamelnaam van deze
verschillende disciplines.
Steve Titus: Man die onterecht vastzat voor een delict dat hij niet gepleegd had. De zaak
speelde zich af op 12/10/1980.
Nancy was verkracht op brutale wijze. Ze identificeerde Steve tijdens een (suggestieve) line-
up. Steve werd veroordeeld. Uiteindelijk bleek het Edward Lee King te zijn die de echte
verkrachter was. Het was een serieverkrachter die later bekende dat hij Nancy verkracht had.
De politie was ervan overtuigd dat Steve de dader was en ging Nancy zo beïnvloeden en
daarom werd hij veroordeeld.
1
,Experimenteel onderzoek
Onafhankelijke variabele: hetgeen wat je manipuleert (vb.: politieagent die je probeert te
beïnvloeden bij een line-up of juist niet).
Afhankelijke variabele: hetgeen wat je meet (vb.: je prestatie op de line-up: wijs je de
verdachte aan of niet).
Verschillende designs (onderzoeksopzetten): between vs. within
Vb.: groep 1 krijgt een politieagent die zeer manipulatief is bij de line-up. Groep 2
krijgt een politieagent die helemaal niet manipulatief is bij de line-up between-
subjects design.
Vb.: je hebt 1 groep en deze groep krijgt als eerste de politieagent die zeer
manipulatief is bij de line-up en als tweede krijg je neutrale politieagent bij de line-up
en je moet weer een identificatie doen within-subjects design.
Geschiedenis van de criminologische psychologie: De historische bron van het probleem
Er is niet 1 duidelijke geschiedenis van deze tak van de psychologie. Dit komt omdat de
geschiedenis hiervan overlapt met de geschiedenis van vb. de rechtspsychologie en de
forensische psychologie.
(Onvolledig) overzicht van een aantal “keyplayers”.
De criminologische psychologie is vaak begonnen als de psychologie van verklaringen. Het
thema of de verklaringen kloppen of niet is een van de belangrijkste thema’s binnen de
criminologische psychologie. Kloppen de verklaringen van de getuigen, slachtoffers of
daders?
Soms hebben verschillende getuigen andere verklaringen over hetzelfde delict vb.: doordat
hun geheugen niet perfect is, beïnvloeding door anderen…
Oostenrijkse jurist Hans Gross (1889): boek over de Kriminal Psychologie. Het ging
voornamelijk over de werking van het geheugen en welke verklaringen getuigen allemaal
kunnen geven als ze vb. een misdaad hadden gezien psychologie van de
ooggetuigenverklaringen.
2
,Amerikaanse psycholoog Münsterberg (1908): boek ‘on the witness stand’. Het wordt vaak
gezien als het belangrijkste werk over psychologie en recht (en ook de toegepaste
psychologie). Het gaat ook voornamelijk over getuigenverklaringen.
Het werk was niet onomstreden. Het kreeg veel kritiek. Hij schreef o.a. dat vrouwen
niet geschikt waren als juryleden. Het was wel zeer belangrijk in de geschiedenis van
de criminologische psychologie.
Duitse psycholoog Stern (1901): “Psychologie der Aussage”= psychologie van de
verklaringen, suggestibiliteit (hoe vatbaar mensen zijn voor suggestieve vragen) en de
werking van het geheugen.
Hij introduceerde als één van de eerste het ‘drama-experiment/ reality-experiment’.
Zulke experimenten werden ook uitgevoerd door de Duitse criminoloog van Listzt
(1902).
Stern’s werk was vaak experimenteel en nog steeds actueel.
Franse psycholoog Binet (1900): boek ‘La Suggestibilité’. Het was sterk gelinkt aan het werk
van Stern. Het ging over dat mensen heel vatbaar zijn voor suggestieve vragen en soms
denken dat ze iets hebben meegemaakt. Ze hebben de suggestie in hun eigen geheugen gezet
waardoor ze het niet hebben meegemaakt, maar wel denken dat ze het wel hebben
meegemaakt.
Psychologen zoals Stern waren Joods en hadden het door de oorlogen moeilijk om verder
les te geven. Hierdoor was het een lange tijd stom in het werk rond de psychologie en
verklaringen. Rond 1970-1980 was er weer een toename in dit onderzoek.
Amerikaanse psycholoog Hans Toch was de eerste redacteur op een van de eerste
overzichtsboeken getiteld “Legal and Criminal Psychology” (1961).
Britse psycholoog Eysenck schreef als een van de eerste over de invloed van misdaad op de
persoonlijkheid (1964/ 1979).
Psychiater Cleckley (1941/1964) was een van de eerste die schreef over psychopathie.
Robert Hare is nu een van de meest beroemde onderzoekers op dit domein.
Vanaf de jaren ’70-’80 kwam er toename in het onderzoek naar de criminologische
psychologie. Dit had vooral te maken met onderzoek naar de betrouwbaarheid van
verklaringen van slachtoffers, getuigen en getuigen.
Aantal zaken die te maken hebben met de criminologische psychologie
1. Central Park Joggers zaak
Gaat over jongemannen die onterecht veroordeeld zijn geweest voor het verkrachten van een
jonge vrouw. Ze werden voor een lange periode in de gevangenis geplaatst en later bleek dat
ze de feiten niet hadden gepleegd.
De feiten speelde zich af op 19/04/1989 in Central Park in New York. Trisha Meili was aan
het joggen en is in de bosjes getrokken geweest en is op brute wijze aangerand en verkracht.
Op het moment van de feiten waren er ook veel jongeren in het park. De politie kwam snel te
weten dat de vrouw verkracht was en gingen op zoek naar de dader in het park. Ze kwamen
op het spoor van 5 jonge mannen en dachten dat die het waarschijnlijk gedaan hadden omdat
ze zich verdacht gedroegen. Trisha Meili werd maar aangerand door 1 persoon, maar toch
werden de 5 mannen opgepakt.
3
, De mannen hebben 5-15 jaar gevangenisstraf gekregen en hebben uiteindelijk vrijspraak
gekregen door DNA-bewijs. Het DNA dat ze gevonden hadden kwam niet overeen met 1 van
deze 5 mannen.
Jaren later kwam Matias Reyes op het spoor die na heel veel jaren bekend heeft dat hij de
persoon was die Trisha Meili had aangerand en verkracht. Dit klopte ook met het DNA-
bewijs.
2. Stefan Kiszko
Werd veroordeeld voor de aanranding en moord op Lesley Molseed op 5/10/1975. Hij werd
opgepakt omdat hij een mentaal labiele man was (hij werd de dorpsgek genoemd, door zijn
lage intelligentie). Eerst ontkende hij alle feiten, maar hij werd ondervraagd op een zeer
suggestieve manier waardoor hij ging bekennen. Hij kreeg 16 jaar gevangenisstraf. In 1992
werd hij vrijgesproken, want hij kon Lesley niet hebben vermoord. Hij stierf in 1993.
4
