Inleiding in de sociologie
Samenvatting
2023-2024
College slides + aantekeningen +
aanvulling vanuit het boek
1
,College 1 De Sociologische Verbeelding
Sociologie is de studie van hoe mensen met elkaar samenleven.
• Latijnse socius (samen)
• Griekse logos (het bestuderen van…)
Berger (1963) Introduction to Sociology
• Zien van het algemene in het bijzondere;
• Het vreemde zien in het bekende;
• Individualiteit binnen een sociale context.
Als socioloog maak je deel uit van de sociale context.
Sociologie versus lekenpraat
• Lekenpraat:
- Aannames zijn vaak gebaseerd op zeer beperkte observaties
- Onderliggende veronderstellingen worden slechts zelden onderzocht
• Sociologie:
- Ruime variatie van zorgvuldig uitgekozen observaties
- Poogt om deze observaties theoretisch te begrijpen en Verklaren
In de sociologie worden analyses op 3 niveaus uitgevoerd:
1. MICRO (relaties tussen individuen),
2. MESO (organisaties, instituten, subculturen),
a. Bijv. onderwijs, gemeentje, gentrifcatie, lokale kerk
3. MACRO (nationale samenlevingen en globale structuren).
a. Bijv. landen, nationaal identiteit, het geloof
2
,Sociologische verbeeldingskracht, aldus de bedenker C. Wright Mills, = de complexe en
interactieve relatie tussen individuele ervaringen en publieke zaken. Veel ‘persoonlijke
ervaringen’ kunnen en zouden moeten worden geïnterpreteerd in de context van
grootschalige krachten in de samenleving.
Sociologische verbeeldingskracht onderscheid persoonlijke problemen - publieke zaken
cruciaal
• Persoonlijk probleem:
- Verbonden aan een individu en zijn directe milieu → is persoonlijk
- Gaat dus over dingen die door een individu gevoeld worden
- Directe milieu.
• Publieke zaken:
- Overstijgen het individu en zijn directe omgeving;
- Publieke zaken worden door veel mensen gevoeld en worden vaak gezien als een
bedreiging
- Individuele kenmerken kunnen publieke zaken niet verklaren
- Door velen gevoeld bedreiging.
• Persoonlijke problemen en publieke issues zijn echter sterk aan elkaar verbonden →
sociologische verbeelding
Bijv. 1 werkloze = persoonlijke probleem. Heel veel werklozen = publieke zaak.
Wat helpt om sociologische verbeeldingskracht te krijgen is: onszelf ‘wegdenken’ van de
bekende routines van ons dagelijkse leven om in staat te kunnen zijn om vanuit een nieuw
perspectief naar de zaken te kijken. Laten we dat eens proberen.....
Wat sociologische verbeeldingskracht ons dus laat inzien is dat simpele handelingen, zoals
het drinken van een kopje koffie, worden beïnvloed door grotere sociale structuren en
globale ontwikkelingen.
- Sociale structuur: De stabiele patronen van interacties, statussen (posities), rollen
(verantwoordelijkheden) en organisaties die stabiliteit bieden aan de samenleving en
orde brengen in de levens van individuen.
3
,Welke vragen stellen sociologen?
- Sociologen stellen vragen over mensen in sociale groepen en organisaties.
- Sociologen zijn geïnteresseerd in de oorzaken en gevolgen van (groeps-)gedrag.
- Sociologen mijden uitspraken die ethische waardeoordelen bevatten.
- Focus is op hoe het eruit ziet, niet op wat het moet zijn.
De vier hoofdvragen binnen de sociologie
1. Ongelijkheidsvraagstuk wie krijgt wat?
2. Cohesievraagstuk wat verbindt en scheidt mensen?
a. Meer cohesie = meer leefkracht. Bijv. sociale groepen conflict.
3. Rationaliserings- of moderniseringsvraagstuk hoe rationeel handelen mensen en
instituties?
4. Identiteitsvraagstuk wie zijn wij?
a. Welke groep hoor jij en ik bij?
Sociologie bevat diverse theoretische perspectieven 3 belangrijke assen:
(1) Micro/meso/macro → op welk niveau richt het perspectief zich?
(2) Coöperatief/conflictueus → wat is de algemene kijk op menselijk gedrag?
(3) Agency/structure → in welke mate heeft het individu handelingsvrijheid?
4
,Sociologische analyse van koffie.
Niveau Voorbeeld/analyse
Micro Verschillende sociale groepen kiezen voor specifieke
koffiesoorten. Zoals jongeren voor Starbucks, Italianen voor
sterke koffie.
Meso Het consumeren van koffie is een ritueel/routine. Bijv. in de
ochtenden of tijdens je pauze/werk om elkaar te
ontmoeten/spreken.
Macro In het westen wordt meer koffie gedronken. Dit is althans
geïmporteerd, uit koloniale tijden.
Hoofdvragen Voorbeeld/analyse
Ongelijkheidsvraagstuk Productie van koffie bonen vs. De lonen die deze mensen
ontvangen = vorm van uitbuiting
Cohesievraagstuk Bijv. op kantoor een kopje koffie drinken om samen te
komen.
Bijv. Mensen in Starbucks onderscheiden.
Rationaliserings- of Kolonisatie tijd lijdt het westen om veel koffie te
moderniseringsvraagstuk consumeren.
Overal is er een Starbucks te vinden = macro level
identiteitsvraagstuk Verschillende smaakjes.. Stereotype pumpkin spice latte
5
,College 2 Sociologische Perspectieven Deel
1
Vier sociologische perspectieven:
1. De samenleving als een functioneel geheel (functionalisme)
2. De samenleving als strijdtoneel (conflictbenadering)
3. De samenleving van betekenis gevende individuen (symbolisch interactionisme)
4. De samenleving van calculerende individuen (rationele Keuzebenadering)
Sociologisch perspectief
Een basisbeeld berustend op bepaalde aannames (assumpties) van de samenleving, dat het
sociologisch denken en onderzoek richting geeft.
Synoniemen: paradigma, benadering
Sociologische theorie
Een samenhangend stelsel van uitspraken over hoe en waarom specifieke feiten met elkaar
verbonden zijn.
Merton: ‘middle-range theory
Cruciaal verschil = toetsbaarheid
Er zijn eerst perspectieven en vanuit daar theorieën/verklaringen.
6
,Functionalisme: De samenleving als functioneel geheel
Centraal uitgangspunt
De samenleving als complex sociaal systeem waarvan alle afzonderlijke onderdelen
samenhangen en samenwerken om stabiliteit en solidariteit in de samenleving te
produceren.
- Heeft te maken met grote domeinen zoals het recht, het onderwijs, de
gezondheidszorg, de economie en religie.
Kernbegrippen: Sociale structuur, Sociale functies
Focus Macro-niveau
De samenleving als lichaam:
Alle onderdelen van de sociale structuur (groepen, organisaties en instituties) werken samen
opdat de gehele samenleving harmonieus functioneert.
Belang van morele consensus (gedeelde normen en waarden) voor orde en stabiliteit.
De samenleving & het individu
Rollen
Individuen vervullen rollen en bekleden een plek in bepaalde sociale structuren met
bepaalde verwachtingen en ongeschreven regels.
Socialisatie
Internaliseren van rolverwachtingen, normen, waarden
Vooral impliciet, weinig formele regels
Sociale controle
Positieve en negatieve sancties op alledaagse manier beloningen en boetes
Deviatie
Afwijkingen van de norm bevestigen dat de mensen die zich wel gewenst gedragen
een groep vormen.
Centrale vraag
Wat is de functie van sociale verschijnselen?
Sociale verschijnselen kunnen het beste worden verklaard in termen van de functies die zij
vervullen voor de continuïteit van de samenleving
7
,Drie soorten functies (Merton)
1. Manifeste functies
Herkende en bedoelde gevolgen van een sociaal verschijnsel voor het sociale systeem
Arbeidsfunctie: Productie goederen en diensten Verwerven inkomen
2. Latente functies
Niet-herkende, onbedoelde (positieve) gevolgen van een sociaal verschijnsel voor het
sociale systeem
Arbeidsfunctie: Tijdstructurering, Sociale contacten, Zingeving, Status en identiteit,
Psychologisch welbevinden
3. Disfuncties
Onbedoelde nadelige gevolgen van een sociaal verschijnsel voor het sociale systeem
Arbeidsfunctie: Psychologische stress, burn-out
Sleutelsocioloog: Durkheim
- Mechanische en organische solidariteit
- Suïcide
- Religie
Een functionalistische verklaring van religie:
Doel ‘comprehend the religious nature of man, that is, to reveal a fundamental and
permanent aspect of humanity’
Strategische casestudie: Onderzoek naar ‘totemism’ onder Aboriginals in Australië.
Verering totem is verering verborgen onpersoonlijke kracht met enorme macht over leven
clan
Totem tegelijk symbool van:
- de verborgen kracht die wordt aanbeden
- de clan
‘Thus, if the totem is the symbol of both the god and the society, is this not because god and
the society are one and the same?’
8
,Aanbidding van de samenleving
In religie worden externe krachten aanbeden
- Deze krachten zijn de symbolische uitdrukking van een morele realiteit, de
samenleving
De verhouding tussen samenleving en leden is als die tussen god en aanbidders
- Samenleving is superieur en leden zijn afhankelijk
- Samenleving heeft eigen doelen en behoeften
Door collectieve rituelen worden individuen doordrongen van doelen samenleving
- Versterken en hernieuwen moraal
- Genereren en bestendigen sociale cohesie
Religie zorgt voor sociale cohesie.
- Oorzaken = sociale cohesie
- (Gevolg) Sociale functie = sociale cohesie
- teleologisch
Clanleden geloven dat ze iets aanbidden met bijzondere krachten
´Eigenlijk´ wordt er een sociale functie vervuld
Totem symbool = god + de clan = samenleving
Dus: wie op zoek gaat naar ‘oorzaken’ religie zal altijd tot de conclusie komen dat deze
oorzaken sociaal zijn.
Kritiek op functionalisme
- Eenzijdige nadruk op consensus
a. Blinde vlek voor conflict, macht en ongelijkheid
- Eenzijdige nadruk op stabiliteit
a. Blinde vlek voor verandering
- Teleologisch
a. Waargenomen gevolgen worden opgevat als oorzaken, terwijl ‘de samenleving’
geen bewuste actor met behoeften is
- Reductionistisch
a. Reductie van sociale verschijnselen tot hun rol voor het functioneren van de
samenleving
b. Bijv.: Durkheim doet alsof hij zicht heeft op ‘echte’ betekenis religie
9
, Conflictbenadering: De samenleving als strijdtoneel
Centraal uitgangspunt
De maatschappelijke verhoudingen zijn het resultaat van constante strijd tussen sociale
groepen
Sociale conflicten
- zijn onvermijdelijk
- zorgen voor sociale verandering en vernieuwing
Kernbegrippen: Sociale ongelijkheid; Stratificatie; Macht; Strijd
Focus Macro-niveau
De samenleving als strijdtoneel
Nadruk op ongelijkheid
Sociale structuren bevorderen niet het functioneren van het gehele systeem, maar
bevoordelen sommige groepen meer dan andere
Macht cruciaal
Bovenliggende groep probeert positie te handhaven ten koste van onderliggende
groep
Onderliggende groep probeert positie te verbeteren
Groepen op basis van: inkomen, hoog of laag opgeleid, productie proces positie
(eigenaarschap), etniciteit, gender.
Conflict: openlijk vs. Bedekt
Niet alleen zichtbare, felle strijd. Als hier geen sprake van is, dan nog steeds processen van
overheersing topje van de ijsberg
Sociale groepen voeren belangenstrijd, ongeacht of dit leidt tot uitbarstingen of niet
onzichtbare strijd
Centrale vragen
Hoe komen vormen van maatschappelijke onder- en boven schikking tot stand,
hoe blijven deze bestaan, hoe veranderen ze, en wat zijn hiervan de gevolgen?
10
Samenvatting
2023-2024
College slides + aantekeningen +
aanvulling vanuit het boek
1
,College 1 De Sociologische Verbeelding
Sociologie is de studie van hoe mensen met elkaar samenleven.
• Latijnse socius (samen)
• Griekse logos (het bestuderen van…)
Berger (1963) Introduction to Sociology
• Zien van het algemene in het bijzondere;
• Het vreemde zien in het bekende;
• Individualiteit binnen een sociale context.
Als socioloog maak je deel uit van de sociale context.
Sociologie versus lekenpraat
• Lekenpraat:
- Aannames zijn vaak gebaseerd op zeer beperkte observaties
- Onderliggende veronderstellingen worden slechts zelden onderzocht
• Sociologie:
- Ruime variatie van zorgvuldig uitgekozen observaties
- Poogt om deze observaties theoretisch te begrijpen en Verklaren
In de sociologie worden analyses op 3 niveaus uitgevoerd:
1. MICRO (relaties tussen individuen),
2. MESO (organisaties, instituten, subculturen),
a. Bijv. onderwijs, gemeentje, gentrifcatie, lokale kerk
3. MACRO (nationale samenlevingen en globale structuren).
a. Bijv. landen, nationaal identiteit, het geloof
2
,Sociologische verbeeldingskracht, aldus de bedenker C. Wright Mills, = de complexe en
interactieve relatie tussen individuele ervaringen en publieke zaken. Veel ‘persoonlijke
ervaringen’ kunnen en zouden moeten worden geïnterpreteerd in de context van
grootschalige krachten in de samenleving.
Sociologische verbeeldingskracht onderscheid persoonlijke problemen - publieke zaken
cruciaal
• Persoonlijk probleem:
- Verbonden aan een individu en zijn directe milieu → is persoonlijk
- Gaat dus over dingen die door een individu gevoeld worden
- Directe milieu.
• Publieke zaken:
- Overstijgen het individu en zijn directe omgeving;
- Publieke zaken worden door veel mensen gevoeld en worden vaak gezien als een
bedreiging
- Individuele kenmerken kunnen publieke zaken niet verklaren
- Door velen gevoeld bedreiging.
• Persoonlijke problemen en publieke issues zijn echter sterk aan elkaar verbonden →
sociologische verbeelding
Bijv. 1 werkloze = persoonlijke probleem. Heel veel werklozen = publieke zaak.
Wat helpt om sociologische verbeeldingskracht te krijgen is: onszelf ‘wegdenken’ van de
bekende routines van ons dagelijkse leven om in staat te kunnen zijn om vanuit een nieuw
perspectief naar de zaken te kijken. Laten we dat eens proberen.....
Wat sociologische verbeeldingskracht ons dus laat inzien is dat simpele handelingen, zoals
het drinken van een kopje koffie, worden beïnvloed door grotere sociale structuren en
globale ontwikkelingen.
- Sociale structuur: De stabiele patronen van interacties, statussen (posities), rollen
(verantwoordelijkheden) en organisaties die stabiliteit bieden aan de samenleving en
orde brengen in de levens van individuen.
3
,Welke vragen stellen sociologen?
- Sociologen stellen vragen over mensen in sociale groepen en organisaties.
- Sociologen zijn geïnteresseerd in de oorzaken en gevolgen van (groeps-)gedrag.
- Sociologen mijden uitspraken die ethische waardeoordelen bevatten.
- Focus is op hoe het eruit ziet, niet op wat het moet zijn.
De vier hoofdvragen binnen de sociologie
1. Ongelijkheidsvraagstuk wie krijgt wat?
2. Cohesievraagstuk wat verbindt en scheidt mensen?
a. Meer cohesie = meer leefkracht. Bijv. sociale groepen conflict.
3. Rationaliserings- of moderniseringsvraagstuk hoe rationeel handelen mensen en
instituties?
4. Identiteitsvraagstuk wie zijn wij?
a. Welke groep hoor jij en ik bij?
Sociologie bevat diverse theoretische perspectieven 3 belangrijke assen:
(1) Micro/meso/macro → op welk niveau richt het perspectief zich?
(2) Coöperatief/conflictueus → wat is de algemene kijk op menselijk gedrag?
(3) Agency/structure → in welke mate heeft het individu handelingsvrijheid?
4
,Sociologische analyse van koffie.
Niveau Voorbeeld/analyse
Micro Verschillende sociale groepen kiezen voor specifieke
koffiesoorten. Zoals jongeren voor Starbucks, Italianen voor
sterke koffie.
Meso Het consumeren van koffie is een ritueel/routine. Bijv. in de
ochtenden of tijdens je pauze/werk om elkaar te
ontmoeten/spreken.
Macro In het westen wordt meer koffie gedronken. Dit is althans
geïmporteerd, uit koloniale tijden.
Hoofdvragen Voorbeeld/analyse
Ongelijkheidsvraagstuk Productie van koffie bonen vs. De lonen die deze mensen
ontvangen = vorm van uitbuiting
Cohesievraagstuk Bijv. op kantoor een kopje koffie drinken om samen te
komen.
Bijv. Mensen in Starbucks onderscheiden.
Rationaliserings- of Kolonisatie tijd lijdt het westen om veel koffie te
moderniseringsvraagstuk consumeren.
Overal is er een Starbucks te vinden = macro level
identiteitsvraagstuk Verschillende smaakjes.. Stereotype pumpkin spice latte
5
,College 2 Sociologische Perspectieven Deel
1
Vier sociologische perspectieven:
1. De samenleving als een functioneel geheel (functionalisme)
2. De samenleving als strijdtoneel (conflictbenadering)
3. De samenleving van betekenis gevende individuen (symbolisch interactionisme)
4. De samenleving van calculerende individuen (rationele Keuzebenadering)
Sociologisch perspectief
Een basisbeeld berustend op bepaalde aannames (assumpties) van de samenleving, dat het
sociologisch denken en onderzoek richting geeft.
Synoniemen: paradigma, benadering
Sociologische theorie
Een samenhangend stelsel van uitspraken over hoe en waarom specifieke feiten met elkaar
verbonden zijn.
Merton: ‘middle-range theory
Cruciaal verschil = toetsbaarheid
Er zijn eerst perspectieven en vanuit daar theorieën/verklaringen.
6
,Functionalisme: De samenleving als functioneel geheel
Centraal uitgangspunt
De samenleving als complex sociaal systeem waarvan alle afzonderlijke onderdelen
samenhangen en samenwerken om stabiliteit en solidariteit in de samenleving te
produceren.
- Heeft te maken met grote domeinen zoals het recht, het onderwijs, de
gezondheidszorg, de economie en religie.
Kernbegrippen: Sociale structuur, Sociale functies
Focus Macro-niveau
De samenleving als lichaam:
Alle onderdelen van de sociale structuur (groepen, organisaties en instituties) werken samen
opdat de gehele samenleving harmonieus functioneert.
Belang van morele consensus (gedeelde normen en waarden) voor orde en stabiliteit.
De samenleving & het individu
Rollen
Individuen vervullen rollen en bekleden een plek in bepaalde sociale structuren met
bepaalde verwachtingen en ongeschreven regels.
Socialisatie
Internaliseren van rolverwachtingen, normen, waarden
Vooral impliciet, weinig formele regels
Sociale controle
Positieve en negatieve sancties op alledaagse manier beloningen en boetes
Deviatie
Afwijkingen van de norm bevestigen dat de mensen die zich wel gewenst gedragen
een groep vormen.
Centrale vraag
Wat is de functie van sociale verschijnselen?
Sociale verschijnselen kunnen het beste worden verklaard in termen van de functies die zij
vervullen voor de continuïteit van de samenleving
7
,Drie soorten functies (Merton)
1. Manifeste functies
Herkende en bedoelde gevolgen van een sociaal verschijnsel voor het sociale systeem
Arbeidsfunctie: Productie goederen en diensten Verwerven inkomen
2. Latente functies
Niet-herkende, onbedoelde (positieve) gevolgen van een sociaal verschijnsel voor het
sociale systeem
Arbeidsfunctie: Tijdstructurering, Sociale contacten, Zingeving, Status en identiteit,
Psychologisch welbevinden
3. Disfuncties
Onbedoelde nadelige gevolgen van een sociaal verschijnsel voor het sociale systeem
Arbeidsfunctie: Psychologische stress, burn-out
Sleutelsocioloog: Durkheim
- Mechanische en organische solidariteit
- Suïcide
- Religie
Een functionalistische verklaring van religie:
Doel ‘comprehend the religious nature of man, that is, to reveal a fundamental and
permanent aspect of humanity’
Strategische casestudie: Onderzoek naar ‘totemism’ onder Aboriginals in Australië.
Verering totem is verering verborgen onpersoonlijke kracht met enorme macht over leven
clan
Totem tegelijk symbool van:
- de verborgen kracht die wordt aanbeden
- de clan
‘Thus, if the totem is the symbol of both the god and the society, is this not because god and
the society are one and the same?’
8
,Aanbidding van de samenleving
In religie worden externe krachten aanbeden
- Deze krachten zijn de symbolische uitdrukking van een morele realiteit, de
samenleving
De verhouding tussen samenleving en leden is als die tussen god en aanbidders
- Samenleving is superieur en leden zijn afhankelijk
- Samenleving heeft eigen doelen en behoeften
Door collectieve rituelen worden individuen doordrongen van doelen samenleving
- Versterken en hernieuwen moraal
- Genereren en bestendigen sociale cohesie
Religie zorgt voor sociale cohesie.
- Oorzaken = sociale cohesie
- (Gevolg) Sociale functie = sociale cohesie
- teleologisch
Clanleden geloven dat ze iets aanbidden met bijzondere krachten
´Eigenlijk´ wordt er een sociale functie vervuld
Totem symbool = god + de clan = samenleving
Dus: wie op zoek gaat naar ‘oorzaken’ religie zal altijd tot de conclusie komen dat deze
oorzaken sociaal zijn.
Kritiek op functionalisme
- Eenzijdige nadruk op consensus
a. Blinde vlek voor conflict, macht en ongelijkheid
- Eenzijdige nadruk op stabiliteit
a. Blinde vlek voor verandering
- Teleologisch
a. Waargenomen gevolgen worden opgevat als oorzaken, terwijl ‘de samenleving’
geen bewuste actor met behoeften is
- Reductionistisch
a. Reductie van sociale verschijnselen tot hun rol voor het functioneren van de
samenleving
b. Bijv.: Durkheim doet alsof hij zicht heeft op ‘echte’ betekenis religie
9
, Conflictbenadering: De samenleving als strijdtoneel
Centraal uitgangspunt
De maatschappelijke verhoudingen zijn het resultaat van constante strijd tussen sociale
groepen
Sociale conflicten
- zijn onvermijdelijk
- zorgen voor sociale verandering en vernieuwing
Kernbegrippen: Sociale ongelijkheid; Stratificatie; Macht; Strijd
Focus Macro-niveau
De samenleving als strijdtoneel
Nadruk op ongelijkheid
Sociale structuren bevorderen niet het functioneren van het gehele systeem, maar
bevoordelen sommige groepen meer dan andere
Macht cruciaal
Bovenliggende groep probeert positie te handhaven ten koste van onderliggende
groep
Onderliggende groep probeert positie te verbeteren
Groepen op basis van: inkomen, hoog of laag opgeleid, productie proces positie
(eigenaarschap), etniciteit, gender.
Conflict: openlijk vs. Bedekt
Niet alleen zichtbare, felle strijd. Als hier geen sprake van is, dan nog steeds processen van
overheersing topje van de ijsberg
Sociale groepen voeren belangenstrijd, ongeacht of dit leidt tot uitbarstingen of niet
onzichtbare strijd
Centrale vragen
Hoe komen vormen van maatschappelijke onder- en boven schikking tot stand,
hoe blijven deze bestaan, hoe veranderen ze, en wat zijn hiervan de gevolgen?
10
