Neuropsychologie
Neuro
Psychologie
Valérie De Muynck
1
, Neuropsychologie
Hoofdstuk 1 - Inleiding
Weetjes
• Autistische hersenen bevatten veel te veel synapsen
• Dyslectici denken met hun rechter hersenhelft
• Met elk glas wijn krimpen je hersenen
• Hersenscans verraden uw seksuele voorkeur
fMRI = apparaat om activiteit van de hersenen in
kaart te brengen door veranderingen in de
suikerstofwisseling of bloedstroom vast te leggen
tijdens het uitvoeren van een taak. (zie foto)
Elektroden in de hersenen aanbrengen die het
gedrag van elke afzonderlijke zenuwcel meet is enkel
toelaatbaar bij dieren. Daarom baseren psychologen
of personeelsdiensten zich nog vooral op
psychometrische tests (IQ, EQ, ADHD-vragenlijsten,…)
Educational neuroscience = nieuw onderzoeksdomein dat onderzoekers uit verschillende disciplines
van de neurowetenschappen samenbrengt om de interactie tussen biologische processen en
onderwijs/leersituaties te onderzoeken. Deze biedt mogelijkheden voor het onderwijs en coachen van
mensen op de werkvloer.
Neuropsychologie
Neuropsychologie is onderdeel van de neurowetenschappen (neurologie, neurofysiologie,
neuropathologie, neurochirurgie,…).
Neuropsychologie = bestuderen van de relatie tussen het functioneren van het brein (neuro) en het
menselijke gedrag (psychologie), emotie en cognitie bij gezonde personen en met een
hersenbeschadiging.
2
, Neuropsychologie
2 soorten:
1. Experimentele/cognitieve neuropsychologie
ü Hoe worden cognitieve functies (mentale processen: vb. aandacht, geheugen, taal)
door de hersenen aangestuurd?
ü 2 niveaus:
1. Structureel = uit welke deelcomponenten (modules) complexe mentale
processen zijn samengesteld en welke relatie deze onderling vertonen.
Verschillende modules (aspecten) in vb. taal:
o Gesproken taal begrijpen
o Geschreven taal begrijpen
o Zelf spreken
o Zelf schrijven
Deze modules worden wellicht door verschillende gebieden in de hersenen
aangestuurd maar hebben ook interactie met elkaar (structureel niveau).
2. Dynamisch/temporeel = hoe verlopen mentale processen in tijd
(gelijktijdig/simultaan/parallel of na elkaar/serieel).
Vb. gesproken woord begrijpen
Taal = serieel proces
1. Geluid herkennen als spraakgeluiden
2. In reeks klanken woorden herkennen
3. Betekenis van woorden kunnen oproepen uit geheugen
4. Betekenis van woord in context plaatsen
Verschillende deelcomponenten worden wellicht door verschillende
gebieden in de hersenen aangestuurd.
2. Klinische neuropsychologie
ü Diagnostiek en rehabilitatie van de
gevolgen van hersenbeschadiging
ü 3 stoornisgroepen:
1. Primaire neurologische stoornissen
2. Neuropsychologische stoornissen
3. Psychologische stoornissen
3
, Neuropsychologie
Hoofdstuk 2 - Historiek
OUDHEID - Waar zit de motor van het denken, voelen, handelen?
HARTHYPOTHESE HERSENHYPOTHESE
Empedocles Hippocrates
Aristoteles Plato
↓
Galen
Het hart (warm en actief) is de motor van ↔ ↓
Hersenen zijn de zetel van ons denken, voelen
alle menselijke gedrag. Hersenen
fungeren als radiator om het bloed te en handelen. (vele incorrecte ideeën over
werking)
koelen
18e – 20e eeuw - Hoe controleren de hersenen ons denken, voelen, handelen?
LOKALISATIONISME ↔ HOLISME
Gall
(toenemende grote hersenen = betere Flourens
functie van dat gebied zoals spieren = Goltz
vervorming schedel/bult of put te
onderzoeken via cranioscopie (betasting)) ↓
Spurzheim
↓ Hersenen werken als een geheel bij cognitieve
Frenologie: bepaalde hersengebieden ↔ functies en niet in specifieke gebieden.
worden gecorreleerd met specifieke (door proeven op dieren geconcludeerd)
aspecten van het gedrag.
Bewijskracht voor lokalisatie versus holisme?
Broca (taal à vaststellingen dat linker
hemisfeer rol speelt in taalvermogen
↔ Wernicke (taal à vaststelling dat linker
(grammatica en productie taal) bij temporale kwab ook instaat voor taal
afasiepatiënten) (betekenis).
WO I Concludeert dat er meerdere taalcentra
Kogelverwondingen → bestaan, onderling met elkaar verbonden en
Hersenkaarten dus ook taalstoornissen kunnen ontstaan
zonder dat een taalcentrum beschadigd is
Penfield (ontdekt specifieke maar de verbinding)
geheugenassociaties (vb. gezichten
Lashley,Franz (onderzoeken geheugen à
herkennen) in specifieke hersengebieden locatie van letsel is minder belangrijk dan de
en andere niet. Er lijken toch specifieke grootte ervan, aangeleerde vaardigheden
geheugensporen op specifieke plaatsen te worden fijn verdeeld over gehele schorsvlak)
zijn gelokaliseerd.) ↓
Lawof MassAction = alle hersengebieden
samen actief bij cognitieve functies.
Lawof Equipotentiality = verschillende
gebieden hersenen hebben identieke functies.
4
, Neuropsychologie
BESLUIT:
Als we bovenstaande wetten toepassen op het
geheugen wil dat zeggen:
• Alle kennis opgeslagen in geheugen
bevindt zich niet op 1 plaats in de
hersenen maar verspreid over de hele
cortex.
• Bij oproepen van info uit ons
geheugen zal niet 1 enkel
hersengebied geactiveerd worden
maar de hele cortex
Elk gebied in de hersenen is in staat om een
geheugenfunctie uit te oefenen en dus info op
te slaan.
Lokalisationisme: ↔ Equipotentialiteit
Grote rechthoek =
cortex
Abstract symbool =
cognitieve functie
Grijze zone = letsel in
cortex
Slechts 1 gebied dat instaat voor een Elk hersengebied neemt elke functie op. Bij
bepaald cognitief vermogen. Wordt dit beschadiging hiervan de functie worden
gebied beschadigd zal deze persoon niet overgenomen door andere hersengebieden.
meer in staat zijn deze cognitieve functie Elk hersengebied kan in principe deze functie
te gebruiken. opnemen.
Weg naar verzoening: werk van Donald Hebb (geheugen) (zie. kennisclip)
2e helft 20e eeuw: evenwicht tussen lokalisationisme en holisme
Men geraakt erover eens dat bepaalde hersengebieden specifieke gedragscomponenten genereren, maar elk
complex gedrag ontstaat uit de hersenen als 1 geheel.
5
, Neuropsychologie
Hoofdstuk 3 – Basisprincipes werking hersenen
Herhaling cursus Biologie:
1. Belang van het zenuwstelsel
Het zenuwstelsel bestuurt alle organen van het lichaam. Samen met het hormoonstelsel zorgt
het ervoor dat de condities van het lichaam binnen nauwe grenzen gehouden worden
(homeostase/zelfregulatie). De methode van het zenuwstelsel en het hormoonstelsel is wel
volledig anders.
Zenuwstelsel → regelt lichaamsactiviteiten via
snelle reacties door middel van zenuwimpulsen of
zenuwprikkels.
Hormoonstelsel → reageert trager maar
niet minder effectief en geeft hormonen
vrij.
Het hormoonstelsel (endocrien stelsel)
beïnvloedt ook het menselijk gedrag.
Dankzij het zenuwstelsel en dan vooral onze
hersenen kunnen we waarnemen, denken,
ervaren we emoties en nemen we
beslissingen (emotionele intelligentie).
2. Neuronen
Het zenuwstelsel bestaat uit een sterk georganiseerd netwerk van miljarden zenuwcellen
(neuronen). Neuronen zijn zenuwcellen die geprikkeld worden en gespecialiseerd zijn in het
opwekken en geleiden van zenuwimpulsen (zenuwprikkels). Ze voeren de meest unieke functies
van het zenuwstelsel uit zoals:
• Waarnemen
• Denken
• Zich herinneren
• Controleren van de activiteit van spieren en klieren
De belangrijkste functie van een neuron is communiceren met andere neuronen. Om te kunnen
praten, zien, denken,… moeten we terugvallen op de informatie die van neuron naar neuron wordt
gecommuniceerd. Veel aspecten van ons gedrag zijn verbonden met de werking van de zenuwcellen.
Als het fout loopt is de oorzaak dus ook vaak verbonden met de werking van die neuronen en hun
ondersteuning bij het overbrengen van informatie. Zo zijn schizofrenie en depressie
hoogstwaarschijnlijk te wijten aan neuronale afwijkingen.
6
Neuro
Psychologie
Valérie De Muynck
1
, Neuropsychologie
Hoofdstuk 1 - Inleiding
Weetjes
• Autistische hersenen bevatten veel te veel synapsen
• Dyslectici denken met hun rechter hersenhelft
• Met elk glas wijn krimpen je hersenen
• Hersenscans verraden uw seksuele voorkeur
fMRI = apparaat om activiteit van de hersenen in
kaart te brengen door veranderingen in de
suikerstofwisseling of bloedstroom vast te leggen
tijdens het uitvoeren van een taak. (zie foto)
Elektroden in de hersenen aanbrengen die het
gedrag van elke afzonderlijke zenuwcel meet is enkel
toelaatbaar bij dieren. Daarom baseren psychologen
of personeelsdiensten zich nog vooral op
psychometrische tests (IQ, EQ, ADHD-vragenlijsten,…)
Educational neuroscience = nieuw onderzoeksdomein dat onderzoekers uit verschillende disciplines
van de neurowetenschappen samenbrengt om de interactie tussen biologische processen en
onderwijs/leersituaties te onderzoeken. Deze biedt mogelijkheden voor het onderwijs en coachen van
mensen op de werkvloer.
Neuropsychologie
Neuropsychologie is onderdeel van de neurowetenschappen (neurologie, neurofysiologie,
neuropathologie, neurochirurgie,…).
Neuropsychologie = bestuderen van de relatie tussen het functioneren van het brein (neuro) en het
menselijke gedrag (psychologie), emotie en cognitie bij gezonde personen en met een
hersenbeschadiging.
2
, Neuropsychologie
2 soorten:
1. Experimentele/cognitieve neuropsychologie
ü Hoe worden cognitieve functies (mentale processen: vb. aandacht, geheugen, taal)
door de hersenen aangestuurd?
ü 2 niveaus:
1. Structureel = uit welke deelcomponenten (modules) complexe mentale
processen zijn samengesteld en welke relatie deze onderling vertonen.
Verschillende modules (aspecten) in vb. taal:
o Gesproken taal begrijpen
o Geschreven taal begrijpen
o Zelf spreken
o Zelf schrijven
Deze modules worden wellicht door verschillende gebieden in de hersenen
aangestuurd maar hebben ook interactie met elkaar (structureel niveau).
2. Dynamisch/temporeel = hoe verlopen mentale processen in tijd
(gelijktijdig/simultaan/parallel of na elkaar/serieel).
Vb. gesproken woord begrijpen
Taal = serieel proces
1. Geluid herkennen als spraakgeluiden
2. In reeks klanken woorden herkennen
3. Betekenis van woorden kunnen oproepen uit geheugen
4. Betekenis van woord in context plaatsen
Verschillende deelcomponenten worden wellicht door verschillende
gebieden in de hersenen aangestuurd.
2. Klinische neuropsychologie
ü Diagnostiek en rehabilitatie van de
gevolgen van hersenbeschadiging
ü 3 stoornisgroepen:
1. Primaire neurologische stoornissen
2. Neuropsychologische stoornissen
3. Psychologische stoornissen
3
, Neuropsychologie
Hoofdstuk 2 - Historiek
OUDHEID - Waar zit de motor van het denken, voelen, handelen?
HARTHYPOTHESE HERSENHYPOTHESE
Empedocles Hippocrates
Aristoteles Plato
↓
Galen
Het hart (warm en actief) is de motor van ↔ ↓
Hersenen zijn de zetel van ons denken, voelen
alle menselijke gedrag. Hersenen
fungeren als radiator om het bloed te en handelen. (vele incorrecte ideeën over
werking)
koelen
18e – 20e eeuw - Hoe controleren de hersenen ons denken, voelen, handelen?
LOKALISATIONISME ↔ HOLISME
Gall
(toenemende grote hersenen = betere Flourens
functie van dat gebied zoals spieren = Goltz
vervorming schedel/bult of put te
onderzoeken via cranioscopie (betasting)) ↓
Spurzheim
↓ Hersenen werken als een geheel bij cognitieve
Frenologie: bepaalde hersengebieden ↔ functies en niet in specifieke gebieden.
worden gecorreleerd met specifieke (door proeven op dieren geconcludeerd)
aspecten van het gedrag.
Bewijskracht voor lokalisatie versus holisme?
Broca (taal à vaststellingen dat linker
hemisfeer rol speelt in taalvermogen
↔ Wernicke (taal à vaststelling dat linker
(grammatica en productie taal) bij temporale kwab ook instaat voor taal
afasiepatiënten) (betekenis).
WO I Concludeert dat er meerdere taalcentra
Kogelverwondingen → bestaan, onderling met elkaar verbonden en
Hersenkaarten dus ook taalstoornissen kunnen ontstaan
zonder dat een taalcentrum beschadigd is
Penfield (ontdekt specifieke maar de verbinding)
geheugenassociaties (vb. gezichten
Lashley,Franz (onderzoeken geheugen à
herkennen) in specifieke hersengebieden locatie van letsel is minder belangrijk dan de
en andere niet. Er lijken toch specifieke grootte ervan, aangeleerde vaardigheden
geheugensporen op specifieke plaatsen te worden fijn verdeeld over gehele schorsvlak)
zijn gelokaliseerd.) ↓
Lawof MassAction = alle hersengebieden
samen actief bij cognitieve functies.
Lawof Equipotentiality = verschillende
gebieden hersenen hebben identieke functies.
4
, Neuropsychologie
BESLUIT:
Als we bovenstaande wetten toepassen op het
geheugen wil dat zeggen:
• Alle kennis opgeslagen in geheugen
bevindt zich niet op 1 plaats in de
hersenen maar verspreid over de hele
cortex.
• Bij oproepen van info uit ons
geheugen zal niet 1 enkel
hersengebied geactiveerd worden
maar de hele cortex
Elk gebied in de hersenen is in staat om een
geheugenfunctie uit te oefenen en dus info op
te slaan.
Lokalisationisme: ↔ Equipotentialiteit
Grote rechthoek =
cortex
Abstract symbool =
cognitieve functie
Grijze zone = letsel in
cortex
Slechts 1 gebied dat instaat voor een Elk hersengebied neemt elke functie op. Bij
bepaald cognitief vermogen. Wordt dit beschadiging hiervan de functie worden
gebied beschadigd zal deze persoon niet overgenomen door andere hersengebieden.
meer in staat zijn deze cognitieve functie Elk hersengebied kan in principe deze functie
te gebruiken. opnemen.
Weg naar verzoening: werk van Donald Hebb (geheugen) (zie. kennisclip)
2e helft 20e eeuw: evenwicht tussen lokalisationisme en holisme
Men geraakt erover eens dat bepaalde hersengebieden specifieke gedragscomponenten genereren, maar elk
complex gedrag ontstaat uit de hersenen als 1 geheel.
5
, Neuropsychologie
Hoofdstuk 3 – Basisprincipes werking hersenen
Herhaling cursus Biologie:
1. Belang van het zenuwstelsel
Het zenuwstelsel bestuurt alle organen van het lichaam. Samen met het hormoonstelsel zorgt
het ervoor dat de condities van het lichaam binnen nauwe grenzen gehouden worden
(homeostase/zelfregulatie). De methode van het zenuwstelsel en het hormoonstelsel is wel
volledig anders.
Zenuwstelsel → regelt lichaamsactiviteiten via
snelle reacties door middel van zenuwimpulsen of
zenuwprikkels.
Hormoonstelsel → reageert trager maar
niet minder effectief en geeft hormonen
vrij.
Het hormoonstelsel (endocrien stelsel)
beïnvloedt ook het menselijk gedrag.
Dankzij het zenuwstelsel en dan vooral onze
hersenen kunnen we waarnemen, denken,
ervaren we emoties en nemen we
beslissingen (emotionele intelligentie).
2. Neuronen
Het zenuwstelsel bestaat uit een sterk georganiseerd netwerk van miljarden zenuwcellen
(neuronen). Neuronen zijn zenuwcellen die geprikkeld worden en gespecialiseerd zijn in het
opwekken en geleiden van zenuwimpulsen (zenuwprikkels). Ze voeren de meest unieke functies
van het zenuwstelsel uit zoals:
• Waarnemen
• Denken
• Zich herinneren
• Controleren van de activiteit van spieren en klieren
De belangrijkste functie van een neuron is communiceren met andere neuronen. Om te kunnen
praten, zien, denken,… moeten we terugvallen op de informatie die van neuron naar neuron wordt
gecommuniceerd. Veel aspecten van ons gedrag zijn verbonden met de werking van de zenuwcellen.
Als het fout loopt is de oorzaak dus ook vaak verbonden met de werking van die neuronen en hun
ondersteuning bij het overbrengen van informatie. Zo zijn schizofrenie en depressie
hoogstwaarschijnlijk te wijten aan neuronale afwijkingen.
6
