STAD EN STEDELIJKHEID
Waarom (stads)sociologie in ontwerpwetenschappen?
Basisvragen:
Ontwerpen in welke wereld?
=> hoe die wereld zien?
=> hoe de veranderingen in onze samenleving (h)erkennen?
Wat leert stadssociologie over de relatie architectuur & omgeving?
- Sociologie als hulpmiddel om de snelle veranderingen in onze hedendaagse
samenleving
o te (h)erkennen
o te kunnen kaderen
o en je er toe te kunnen verhouden
Ontwerpen, maar voor wie & in welke wereld?
Stadssociologie over Architectuur & Omgeving
DEEL 1
INLEIDING
1. Mondialisering is verstedelijking
- Meerderheid van de wereldbevolking vandaag woont in de steden
o Naar 80% midden 21ste eeuw
o Maar wat is een stad?
Wat is een stad?
Hoogbouw?
- En Brugge dan?
Een historisch centrum? (West-Europese kijk)
- En Amerikaanse steden dan?
- Of Dubai?
Ontelbare definities
Drie kernelementen komen daarbij in bijna alle definities terug:
- een stad is een plaats waar zeer veel mensen wonen
- op een beperkte oppervlakte
- en dus met een grote densiteit of bevolkingsdichtheid = aantal inwoners/km2
en een grote densiteit aan gebouwen
Patrick Janssens
- plek met beperkte opp.
- fysieke ruimte, min of meer scherp van haar omgeving afgescheiden
o steden vroeger ommuurd = letterlijke scheiding
o sporen historische omwallingen terug te vinden in verschillende
concentrische cirkels à de Leien (Spaanse omwalling), de Ring (19E -eeuwse
omwalling Brialmont)
- in een stad is de ruimte in verhouding met bevolkingsaantal klein = grote
bevolkingsdichtheid à samenleven bepaald door kwaliteiten v/d omgeving
,Een stad heeft vele functies
Een aantal functies zijn evident.
- Woonfunctie: een plek waar (veel) mensen wonen
o uitgebreid woningaanbod, met zoveel voorzieningen en jobs nabij
o geconcentreerd wonen op beperkt opp. heeft vele voordelen: minder
ruimtebeslag, geringe mobiliteit, kleinere ecologische voetafdruk
- Economische functie: de plek waar vele mensen werken (vaak ook v/ buiten de stad)
o waar een belangrijk deel van het bruto nationaal product wordt
geproduceerd
o ook de winkels zijn deel van de economische functie
o grootste deel v/d welvaart v/ ons land wordt gecreëerd in steden
- Bestuurlijke functie: ze huisvesten ‘de instellingen’, zoals parlement, de regering…
- Culturele functie
o (cultuur-)historische binnensteden, met stedenbouwkundig erfgoed
o plaatsen van hedendaags cultuurproductie en consumptie
o musea, operahuizen, theaters…
- Sociale functie
o mensen ontmoeten er elkaar, op straten en pleinen, in parken en op café
(zowel in de publieke ruimten als semipublieke ruimten)
o een uitgebreide netwerk aan sociale voorzieningen
- Centrumfunctie, voor de bewoners én de economie uit de rand
o bieden voorzieningen waarvoor andere gemeenten te klein zijn of niet
kunnen financieren: universiteiten/hogescholen, (universitaire) ziekenhuizen,
cultuurtempels, hoofdzetels van bedrijven, administraties van overheden,
grote knooppunten van openbaar vervoer en grote en specifieke sociale
voorzieningen (vb. daklozenopvang)
o niet alleen voorzieningen aan haar eigen bewoners bieden, mr ook aan
bewoners van omliggende randgemeenten
Steden zijn vaak vrijplaatsen, voor denkers, politieke activisten, onderzoekers…
- door interactie en confrontatie van ideeën bieden steden meer vrijheid & creativiteit
dan platteland (waar sociale controle vanuit religie en andere mensen veel groter is)
Steden zijn toevluchtsoorden
- naast vrijheid vindt men er (grotere) anonimiteit
- wie in sociale problemen zit, echtscheiding… zoekt vaak de stad op
Steden zijn vaak aankomstplaatsen in de nieuwe wereld, voor wie migreert, met wijken van
aankomst
- vestigen zich in eerste plaats in steden à betaalbare huisvesting, land-/taal-
/geloofsgenoten, formeel/informeel werk
Steden kunnen emancipatiemachines zijn, waar mensen kunnen opklimmen op de sociale
ladder
Steden vervullen vele functies, zo niet alle tegelijk
- juist die interactie maakt vele huizen en mensen op een beperkte oppervlakte tot
een stad
- vanuit die interactie ontstaan vormen van stedelijkheid
,In de stad vind je (bijna) alles
- Steden vervullen vele functies, zo niet alle tegelijk
- Juist die interactie maakt vele huizen en mensen op een beperkte oppervlakte tot
een stad.
- Vanuit die interactie ontstaan vormen van stedelijkheid.
2. Wat is stedelijkheid?
Een stad is dus meer dan haar gebouwen en haar historisch centrum.
In steden ontstaan vormen van stedelijkheid
- door de aard van bebouwing & inrichting van de openbare ruimte
o de fysieke stad
- maar ook en vooral door de manieren waarop mensen er met die ruimte omgaan en
met elkaar leven
In steden ontstaan vormen van stadscultuur
Stedelingen ontwikkelen en verwerven een vorm van ‘stedelijkheid’.
Die stedelijkheid is moeilijk definieerbaar
Witboek: stedelijkheid is een kwaliteit, die kenmerken v/h samenleven in steden omschrijft
à het gaat om densiteit, diversiteit en democratie
Maar ook: een houding die openstaat voor de veelheid aan ervaringen en ontmoetingen
met anderen, vaak onbekenden.
Ook de vrijheid om eigen levensstijlen te ontwikkelen en om te gaan met anderen die dat
ook doen
Omgaan met een veelheid aan impulsen en wisselingen, met voortdurende confrontaties.
- Die omgeving prikkelt, stimuleert, leidt ook vaak tot creativiteit.
- Richard Florida benadrukt het belang van die creatieve stad voor kunst & economie,
als broedplaats voor voortdurende innovatie
Diversiteit en etnisch-culturele diversiteit zijn basiskenmerken van de geglobaliseerde stad
in de 21ste eeuw
- met die diversiteit kunnen omgaan is vandaag een kenmerk van stedelijkheid
o zie les 4 & 5 rond superdiversiteit
Stedelijkheid overschrijdt de grenzen van de stad
Vandaag verwijst stedelijkheid niet meer per definitie naar de stadscultuur of de grenzen
van de administratieve stad.
- Stedelijkheid niet langer gebonden aan het historische stadshart, noch aan openbare
ruimte
- Vele (voormalige) stadsbewoners en (huidige) stadsgebruikers wonen vandaag in de
(steeds minder) groene rand rond de stad
o maar hebben wel een stedelijke levensstijl behouden
- Zij gebruiken de stad & genieten van grootstedelijke functies (werken, studeren,
uitgaan)
o maar leven toch buiten de stad
, - De stad is een onderdeel van een stadsregio of stadsgewest én van een stedelijk
netwerk
o Zie Witboek: idee van de rasterstad
Stadslucht maakt vrij
Historisch, in de feodale samenleving
- Vrijheid en burgerschap binnen de stadsmuren
- Hanzasteden
Als broedplaatsen voor verandering in een samenleving
Maar: de stad roept ook weerstand op
- De stad als ‘oord des verderfs’
o Arbeiders, vreemdelingen, zedeloosheid, anonimiteit, prostitutie,
criminaliteit, revolutie, sociale problemen…
- Zeker het conservatieve Vlaanderen worstelt met zijn/haar steden
Samengevat: wat is ‘de stad’?
Bekijk onderstaande kennisclip:
Het abc van de stadssociologie
- Met Amsterdam als voorbeeld
- http://www.youtube.com/watch?v=cfXlQ3p-7ac
3. Vlaanderen worstelt met zijn steden
Vlaanderen kent een traditie van anti-stedelijkheid.
- De baksteen in de maag van vele Vlamingen gedijt vaak het beste in het te
verkavelen veld.
- Voor een deel van de Vlaamse middenklasse betekende maatschappelijk succes een
nieuwbouwwoning rond de stad of verder
- Het eenzijdige huisvestingsbeleid stimuleerde eigendomsverwerving, het ruimtelijke
beleid zette amper een rem op de verkavelingsdrift
- nefast voor Vlaanderen én voor onze steden
o verkaveling na verkaveling verdween de open ruimte en groeide de
automobiliteit
1950-2000: selectieve (witte) stadsvlucht van de middenklasse
- bevolkingsdaling van de steden
- verarming van de bevolking
Vanuit sociaal en ecologisch oogpunt leidde de stadsvlucht tot een verstedelijking of
volbouwen van bijna heel Vlaanderen à nefast voor openbare ruimte en automobiliteit
- draagvlak v/d steden verzwakte, zowel financieel voor de besturen als sociaal
kapitaal voor de bewoners en wijken in stad
- men moet de druk op de steeds schaarsere open ruimte verminderen en steden
versterken
Steden groeien opnieuw in de 21ste eeuw
In de 21ste eeuw zien we een historische kentering in de grootste Vlaamse steden
- na lange bevolkingsdaling stijgt aantal stadsinwoners terug
Drie factoren verklaren de plotse ommekeer in stedelijke bevolkingscijfers.
Waarom (stads)sociologie in ontwerpwetenschappen?
Basisvragen:
Ontwerpen in welke wereld?
=> hoe die wereld zien?
=> hoe de veranderingen in onze samenleving (h)erkennen?
Wat leert stadssociologie over de relatie architectuur & omgeving?
- Sociologie als hulpmiddel om de snelle veranderingen in onze hedendaagse
samenleving
o te (h)erkennen
o te kunnen kaderen
o en je er toe te kunnen verhouden
Ontwerpen, maar voor wie & in welke wereld?
Stadssociologie over Architectuur & Omgeving
DEEL 1
INLEIDING
1. Mondialisering is verstedelijking
- Meerderheid van de wereldbevolking vandaag woont in de steden
o Naar 80% midden 21ste eeuw
o Maar wat is een stad?
Wat is een stad?
Hoogbouw?
- En Brugge dan?
Een historisch centrum? (West-Europese kijk)
- En Amerikaanse steden dan?
- Of Dubai?
Ontelbare definities
Drie kernelementen komen daarbij in bijna alle definities terug:
- een stad is een plaats waar zeer veel mensen wonen
- op een beperkte oppervlakte
- en dus met een grote densiteit of bevolkingsdichtheid = aantal inwoners/km2
en een grote densiteit aan gebouwen
Patrick Janssens
- plek met beperkte opp.
- fysieke ruimte, min of meer scherp van haar omgeving afgescheiden
o steden vroeger ommuurd = letterlijke scheiding
o sporen historische omwallingen terug te vinden in verschillende
concentrische cirkels à de Leien (Spaanse omwalling), de Ring (19E -eeuwse
omwalling Brialmont)
- in een stad is de ruimte in verhouding met bevolkingsaantal klein = grote
bevolkingsdichtheid à samenleven bepaald door kwaliteiten v/d omgeving
,Een stad heeft vele functies
Een aantal functies zijn evident.
- Woonfunctie: een plek waar (veel) mensen wonen
o uitgebreid woningaanbod, met zoveel voorzieningen en jobs nabij
o geconcentreerd wonen op beperkt opp. heeft vele voordelen: minder
ruimtebeslag, geringe mobiliteit, kleinere ecologische voetafdruk
- Economische functie: de plek waar vele mensen werken (vaak ook v/ buiten de stad)
o waar een belangrijk deel van het bruto nationaal product wordt
geproduceerd
o ook de winkels zijn deel van de economische functie
o grootste deel v/d welvaart v/ ons land wordt gecreëerd in steden
- Bestuurlijke functie: ze huisvesten ‘de instellingen’, zoals parlement, de regering…
- Culturele functie
o (cultuur-)historische binnensteden, met stedenbouwkundig erfgoed
o plaatsen van hedendaags cultuurproductie en consumptie
o musea, operahuizen, theaters…
- Sociale functie
o mensen ontmoeten er elkaar, op straten en pleinen, in parken en op café
(zowel in de publieke ruimten als semipublieke ruimten)
o een uitgebreide netwerk aan sociale voorzieningen
- Centrumfunctie, voor de bewoners én de economie uit de rand
o bieden voorzieningen waarvoor andere gemeenten te klein zijn of niet
kunnen financieren: universiteiten/hogescholen, (universitaire) ziekenhuizen,
cultuurtempels, hoofdzetels van bedrijven, administraties van overheden,
grote knooppunten van openbaar vervoer en grote en specifieke sociale
voorzieningen (vb. daklozenopvang)
o niet alleen voorzieningen aan haar eigen bewoners bieden, mr ook aan
bewoners van omliggende randgemeenten
Steden zijn vaak vrijplaatsen, voor denkers, politieke activisten, onderzoekers…
- door interactie en confrontatie van ideeën bieden steden meer vrijheid & creativiteit
dan platteland (waar sociale controle vanuit religie en andere mensen veel groter is)
Steden zijn toevluchtsoorden
- naast vrijheid vindt men er (grotere) anonimiteit
- wie in sociale problemen zit, echtscheiding… zoekt vaak de stad op
Steden zijn vaak aankomstplaatsen in de nieuwe wereld, voor wie migreert, met wijken van
aankomst
- vestigen zich in eerste plaats in steden à betaalbare huisvesting, land-/taal-
/geloofsgenoten, formeel/informeel werk
Steden kunnen emancipatiemachines zijn, waar mensen kunnen opklimmen op de sociale
ladder
Steden vervullen vele functies, zo niet alle tegelijk
- juist die interactie maakt vele huizen en mensen op een beperkte oppervlakte tot
een stad
- vanuit die interactie ontstaan vormen van stedelijkheid
,In de stad vind je (bijna) alles
- Steden vervullen vele functies, zo niet alle tegelijk
- Juist die interactie maakt vele huizen en mensen op een beperkte oppervlakte tot
een stad.
- Vanuit die interactie ontstaan vormen van stedelijkheid.
2. Wat is stedelijkheid?
Een stad is dus meer dan haar gebouwen en haar historisch centrum.
In steden ontstaan vormen van stedelijkheid
- door de aard van bebouwing & inrichting van de openbare ruimte
o de fysieke stad
- maar ook en vooral door de manieren waarop mensen er met die ruimte omgaan en
met elkaar leven
In steden ontstaan vormen van stadscultuur
Stedelingen ontwikkelen en verwerven een vorm van ‘stedelijkheid’.
Die stedelijkheid is moeilijk definieerbaar
Witboek: stedelijkheid is een kwaliteit, die kenmerken v/h samenleven in steden omschrijft
à het gaat om densiteit, diversiteit en democratie
Maar ook: een houding die openstaat voor de veelheid aan ervaringen en ontmoetingen
met anderen, vaak onbekenden.
Ook de vrijheid om eigen levensstijlen te ontwikkelen en om te gaan met anderen die dat
ook doen
Omgaan met een veelheid aan impulsen en wisselingen, met voortdurende confrontaties.
- Die omgeving prikkelt, stimuleert, leidt ook vaak tot creativiteit.
- Richard Florida benadrukt het belang van die creatieve stad voor kunst & economie,
als broedplaats voor voortdurende innovatie
Diversiteit en etnisch-culturele diversiteit zijn basiskenmerken van de geglobaliseerde stad
in de 21ste eeuw
- met die diversiteit kunnen omgaan is vandaag een kenmerk van stedelijkheid
o zie les 4 & 5 rond superdiversiteit
Stedelijkheid overschrijdt de grenzen van de stad
Vandaag verwijst stedelijkheid niet meer per definitie naar de stadscultuur of de grenzen
van de administratieve stad.
- Stedelijkheid niet langer gebonden aan het historische stadshart, noch aan openbare
ruimte
- Vele (voormalige) stadsbewoners en (huidige) stadsgebruikers wonen vandaag in de
(steeds minder) groene rand rond de stad
o maar hebben wel een stedelijke levensstijl behouden
- Zij gebruiken de stad & genieten van grootstedelijke functies (werken, studeren,
uitgaan)
o maar leven toch buiten de stad
, - De stad is een onderdeel van een stadsregio of stadsgewest én van een stedelijk
netwerk
o Zie Witboek: idee van de rasterstad
Stadslucht maakt vrij
Historisch, in de feodale samenleving
- Vrijheid en burgerschap binnen de stadsmuren
- Hanzasteden
Als broedplaatsen voor verandering in een samenleving
Maar: de stad roept ook weerstand op
- De stad als ‘oord des verderfs’
o Arbeiders, vreemdelingen, zedeloosheid, anonimiteit, prostitutie,
criminaliteit, revolutie, sociale problemen…
- Zeker het conservatieve Vlaanderen worstelt met zijn/haar steden
Samengevat: wat is ‘de stad’?
Bekijk onderstaande kennisclip:
Het abc van de stadssociologie
- Met Amsterdam als voorbeeld
- http://www.youtube.com/watch?v=cfXlQ3p-7ac
3. Vlaanderen worstelt met zijn steden
Vlaanderen kent een traditie van anti-stedelijkheid.
- De baksteen in de maag van vele Vlamingen gedijt vaak het beste in het te
verkavelen veld.
- Voor een deel van de Vlaamse middenklasse betekende maatschappelijk succes een
nieuwbouwwoning rond de stad of verder
- Het eenzijdige huisvestingsbeleid stimuleerde eigendomsverwerving, het ruimtelijke
beleid zette amper een rem op de verkavelingsdrift
- nefast voor Vlaanderen én voor onze steden
o verkaveling na verkaveling verdween de open ruimte en groeide de
automobiliteit
1950-2000: selectieve (witte) stadsvlucht van de middenklasse
- bevolkingsdaling van de steden
- verarming van de bevolking
Vanuit sociaal en ecologisch oogpunt leidde de stadsvlucht tot een verstedelijking of
volbouwen van bijna heel Vlaanderen à nefast voor openbare ruimte en automobiliteit
- draagvlak v/d steden verzwakte, zowel financieel voor de besturen als sociaal
kapitaal voor de bewoners en wijken in stad
- men moet de druk op de steeds schaarsere open ruimte verminderen en steden
versterken
Steden groeien opnieuw in de 21ste eeuw
In de 21ste eeuw zien we een historische kentering in de grootste Vlaamse steden
- na lange bevolkingsdaling stijgt aantal stadsinwoners terug
Drie factoren verklaren de plotse ommekeer in stedelijke bevolkingscijfers.
