PSYCHOPATHOLOGIE
Samenvatting
2023-2024
,1. Introductie
1.1 Inleiding
1.1.1 Wat is afwijkend gedrag?
Psychopathologie deelgebied van de psychiatrie en de klinische psychologie
dat zich bezighoudt met het beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken
daarvan en behandelingen daarvoor
- Weten wat er aan de hand is en waarom men doet wat men doet
- Psychiatrie = medisch specialisme dat zich richt op de diagnostiek en
behandeling van psychische stoornissen
- Klinische psychologie = tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, de oorzaken en de
behandeling van psychische stoornissen om het geestelijk welzijn te bevorderen
- Psycholoog = iemand die universitaire studie psychologie heeft voltooid
- Gz-psycholoog = psycholoog die na zijn studie een aanvullende opleiding heeft gevolgd, bevoegd tot het
diagnosticeren en behandelen van psychische stoornissen
- Psychotherapeut = iemand die na de studie psychologie of geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan
waarvoor hij bevoegd is tot het geven van psychotherapeutische behandelingen
- Psychiater = iemand die na de studie geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan waarin hij zich heeft
gespecialiseerd in het diagnosticeren en behandelen van patiënten met psychische stoornissen
Psychische stoornis het geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen dat wordt gekenmerkt
door onder andere een storing in het functioneren, en (persoonlijk) lijden
- Symptoom = specifieke kenmerken of eigenschappen die passen bij een bepaalde psychische stoornis
- Diagnostisch criterium = bepaalde verschijnselen of symptomen moeten voldoen aan bepaalde
voorwaarden, voordat we ze als afwijkend of passen bij een bepaalde stoornis beschouwen
- Stigma = nochtans iemand met psychische problemen is niet per definitie afwijkend, belang van
destigmatisering (rode neuzen dag, getuigenissen)
- Religieuze, morele en maatschappelijke oordelen = omgeving speelt belangrijke invloed in mate dat iets als
afwijkend wordt gezien
- Eigen gevoelend, observaties en gedachten spelen ook rol in hoe je met mensen omgaat, hoe je hen gaat
behandelen en begeleiden
o Dus heel belangrijk van zicht te hebben op hoe jezelf in elkaar steekt want zo kan je beter
behandelen en begeleiden
1.2 Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag?
- Medisch model = afwijkend gedrag is een gevolg van een veelal biologische oorzaak of ziekte
- Bredere kijk, naast biologische en genetische aspecten ook psychologische en sociaal-culturele invloeden =
bio-psycho-sociaal model
- Iedereen heeft angst, verdriet, paniek, lusteloosheid maar wanneer is dit afwijkend?
1.2.1 Criteria voor afwijkend gedrag
Verschillende criteria om te beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn:
1) Uitzonderlijk = afwijkend, abnormaal, hangt af van de cultuur
- Uitzonderlijkheid is op zichzelf niet voldoende om gedrag afwijkend te noemen
2) Sociaal afwijkend = normen die bepalen welke vormen van gedrag acceptabel zijn in een bepaalde context,
hangt af van cultuur, samenleving en generatie
- Normen ontwikkelen zich uit de gewoonten en opvattingen van een bepaalde groep
- Gedrag dat mensen in de ene cultuur normaal vindt kan in een andere cultuur afwijkend zijn
- Wat de ene generatie afwijkend vindt kan de volgende generatie heel normaal vinden
3) Foute perceptie of interpretatie van de realiteit = als iemand dingen ziet of stemmen hoort die er in
werkelijkheid niet zijn
, 4) Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon = persoonlijk lijden als gevolg van problematische emoties zoals
angst en depressie
- Heftige emoties op zich zijn niet afwijkend, tenzij ze lange tijd na de aanleiding van de emoties nog in
alle hevigheid aanwezig zijn
5) Ongepast of contraproductief gedrag = gedrag dat geen bevrediging maar onprettige gevoelens oproept
- Beperkt in ons vermogen om bepaalde rollen te vervullen of ons ervan weerhoudt om ons aan de
omgeving aan te passen
6) Gevaar = gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen, belang van sociale context
Definiëren van afwijkend gedrag:
- Afwijkend gedrag kunnen we dus op verschillende manieren definiëren
- Gebruiken van een combinatie van de genoemde criteria
- Als een persoon in een bepaald opzicht afwijkend is hoeft dit niet te betekenen dat de persoon in zijn geheel
afwijkend is
- Filosofen, artsen, natuurwetenschappers en psychologen kijken allemaal vanuit verschillende invalshoeken
naar afwijkend gedrag
- Geen enkele invalshoek heeft totaal de waarheid en geen enkel model is allesomvattend
1.2.2 Culturele aspecten van afwijkend gedrag
- Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een andere inhoud en betekenis
hebben
- Abnormale gedragspatronen kunnen zich in verschillende culturen op verschillende wijzen uiten
- Zelfs woorden waarmee we psychische stoornissen beschrijven zoals depressie of geestelijke gezondheid
hebben in verschillende culturen een andere betekenis
- Uit deze verschillen blijkt hoe belangrijk het is dat we uitzoeken of onze opvattingen over afwijkend gedrag
en emoties wel geldig zijn, voordat we ze in andere culturen toepassen
1.3 Historische visies op afwijkend gedrag
- In de geschiedenis van de westerse cultuur zijn concepten van afwijkend gedrag bepaald door het
overheersende wereldbeeld van die tijd
- In onze cultuur is de visie op afwijkend gedrag dat dit het product is van biologische, psychosociale factoren
1.3.1 Griekse oudheid: Hippocrates
Hippocrates (ca 400 vC):
- Stelt dat ziekten van lichaam en geest het gevolg waren van natuurlijke oorzaken en niet van bezetenheid
door bovennatuurlijke geesten
- Gezondheid van het lichaam en geest wordt bepaald door een evenwicht in de humores/lichaamssappen
- Een verstoring van het evenwicht tussen de humores was verantwoordelijk voor afwijkend gedrag
Humores/lichaamssappen:
1) Slijm/flegma = flegmatiek, lethargisch of traag persoon
2) Zwarte gal = melancholie, depressie
3) Bloed = sanguinische dispositie, vrolijk, zelfverzekerd, optimistisch
4) Gele gal = cholerisch, driftig
Classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van drie hoofdcategorieën:
1) Melancholie/buitensporige depressie
2) Manie/uitzonderlijke opwinding
3) Bezetenheid/bizar gedrag
, 1.3.2 Vanaf 700 na Christus: Arabische psychiatrie
- Wetenschappelijke psychiatrie met veel aandacht voor behandelingen, theorieën en diagnostiek
- Eerste ziekenhuis speciaal voor geesteszieken in 705 in Bagdad
- Mensgerichte benadering van geestesziekten
- Door Koran = adviseert humane en fatsoenlijke behandeling van geesteszieken, psychische stoornis werd als
praktisch probleem beschouwd
- Psychiaters gingen respectvol om met hun patiënten, voorloper van goed ontwikkelde behandelingen en
gespecialiseerde hulp
1.3.3 Middeleeuwen: exorcisme en heksenvervolgingen
- Heropleving geloof in bovennatuurlijke oorzaken
- Afwijkend gedrag is een teken van bezetenheid door boze geesten of de duiven
- Werd behandeld door middel van exorcisme of uitdrijvingen
- Heksenvervolging eind 15e eeuw, drijftest
- Geloof in natuurlijke oorzaken nooit helemaal verdwenen
- Trepanatie = procedure waarbij men een gat in de schedel maakt, bedoeld om slachtoffer te bevrijden van
demonen die men verantwoordelijk achtte voor zijn abnormale gedrag
1.3.4 Gekkenhuizen: 1600
- Overal in Europa werden krankzinnigheidsgestichten/gekkenhuizen gebouwd
- Zowel bedelaars als geestelijk gestoorden
- Erbarmelijke omstandigheden = vastgeketend aan bed, lagen in eigen vuil, zwierven zonder toezicht rond op
terrein
- Tegen betaling kon je naar fratsen van bewoners gaan kijken = dolhuizen
1.3.5 Vanaf 1800 Hervormingen
Franse artsen Pussin & Pinel:
- In hun ogen waren mensen die afwijkend gedrag vertoonden gewoon ziek en hadden daarom recht op
menselijke bejegening
- Behandelfilosofie van morele therapie = idee dat patiënten door een menselijke bejegening en een verblijf in
een ontspannen en respectvolle omgeving weer normaal gaan functioneren
Nederlandse Van der Kolk:
- Veranderde dolhuis in modern gesticht
- Ontwerpen van een wet waarin kwaliteitseisen werden gesteld aan de behandeling en verpleging van
psychiatrische patiënten
Guislain:
- Belangrijke rol als hoofdgeneesheer en bouwer van eerste moderne krankzinnigheidgesticht
1850:
- Apathie = alle deskundigen meenden opnieuw dat afwijkend gedrag ongeneeslijk was
- Steeds meer psychiatrische ziekenhuizen maar patiënten kregen geen therapie en levensomstandigheden
werden slechter, angstaanjagende plekken, mensonwaardige omstandigheden
- Lobotomie = delen van de hersenen worden verwijderd of het voorste deel van de hersenen wordt heen en
weer bewogen met behulp van ijspriem boven de oogleden
ste
20 eeuw:
- Terug aandacht voor wijze waarop men behandelt maar nog steeds weggestopt in psychiatrische
ziekenhuizen
1950:
- Men gaat naar patiënt toe in plaats van wachten tot patiënt komt
- Psychofarmaca
- Nieuwe therapeutische behandelingen gericht op reïntegratie
- Patiënten worden niet langer weggestopt in psychiatrische ziekenhuizen die ver van bewoonde wereld liggen
Samenvatting
2023-2024
,1. Introductie
1.1 Inleiding
1.1.1 Wat is afwijkend gedrag?
Psychopathologie deelgebied van de psychiatrie en de klinische psychologie
dat zich bezighoudt met het beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken
daarvan en behandelingen daarvoor
- Weten wat er aan de hand is en waarom men doet wat men doet
- Psychiatrie = medisch specialisme dat zich richt op de diagnostiek en
behandeling van psychische stoornissen
- Klinische psychologie = tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, de oorzaken en de
behandeling van psychische stoornissen om het geestelijk welzijn te bevorderen
- Psycholoog = iemand die universitaire studie psychologie heeft voltooid
- Gz-psycholoog = psycholoog die na zijn studie een aanvullende opleiding heeft gevolgd, bevoegd tot het
diagnosticeren en behandelen van psychische stoornissen
- Psychotherapeut = iemand die na de studie psychologie of geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan
waarvoor hij bevoegd is tot het geven van psychotherapeutische behandelingen
- Psychiater = iemand die na de studie geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan waarin hij zich heeft
gespecialiseerd in het diagnosticeren en behandelen van patiënten met psychische stoornissen
Psychische stoornis het geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen dat wordt gekenmerkt
door onder andere een storing in het functioneren, en (persoonlijk) lijden
- Symptoom = specifieke kenmerken of eigenschappen die passen bij een bepaalde psychische stoornis
- Diagnostisch criterium = bepaalde verschijnselen of symptomen moeten voldoen aan bepaalde
voorwaarden, voordat we ze als afwijkend of passen bij een bepaalde stoornis beschouwen
- Stigma = nochtans iemand met psychische problemen is niet per definitie afwijkend, belang van
destigmatisering (rode neuzen dag, getuigenissen)
- Religieuze, morele en maatschappelijke oordelen = omgeving speelt belangrijke invloed in mate dat iets als
afwijkend wordt gezien
- Eigen gevoelend, observaties en gedachten spelen ook rol in hoe je met mensen omgaat, hoe je hen gaat
behandelen en begeleiden
o Dus heel belangrijk van zicht te hebben op hoe jezelf in elkaar steekt want zo kan je beter
behandelen en begeleiden
1.2 Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag?
- Medisch model = afwijkend gedrag is een gevolg van een veelal biologische oorzaak of ziekte
- Bredere kijk, naast biologische en genetische aspecten ook psychologische en sociaal-culturele invloeden =
bio-psycho-sociaal model
- Iedereen heeft angst, verdriet, paniek, lusteloosheid maar wanneer is dit afwijkend?
1.2.1 Criteria voor afwijkend gedrag
Verschillende criteria om te beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn:
1) Uitzonderlijk = afwijkend, abnormaal, hangt af van de cultuur
- Uitzonderlijkheid is op zichzelf niet voldoende om gedrag afwijkend te noemen
2) Sociaal afwijkend = normen die bepalen welke vormen van gedrag acceptabel zijn in een bepaalde context,
hangt af van cultuur, samenleving en generatie
- Normen ontwikkelen zich uit de gewoonten en opvattingen van een bepaalde groep
- Gedrag dat mensen in de ene cultuur normaal vindt kan in een andere cultuur afwijkend zijn
- Wat de ene generatie afwijkend vindt kan de volgende generatie heel normaal vinden
3) Foute perceptie of interpretatie van de realiteit = als iemand dingen ziet of stemmen hoort die er in
werkelijkheid niet zijn
, 4) Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon = persoonlijk lijden als gevolg van problematische emoties zoals
angst en depressie
- Heftige emoties op zich zijn niet afwijkend, tenzij ze lange tijd na de aanleiding van de emoties nog in
alle hevigheid aanwezig zijn
5) Ongepast of contraproductief gedrag = gedrag dat geen bevrediging maar onprettige gevoelens oproept
- Beperkt in ons vermogen om bepaalde rollen te vervullen of ons ervan weerhoudt om ons aan de
omgeving aan te passen
6) Gevaar = gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen, belang van sociale context
Definiëren van afwijkend gedrag:
- Afwijkend gedrag kunnen we dus op verschillende manieren definiëren
- Gebruiken van een combinatie van de genoemde criteria
- Als een persoon in een bepaald opzicht afwijkend is hoeft dit niet te betekenen dat de persoon in zijn geheel
afwijkend is
- Filosofen, artsen, natuurwetenschappers en psychologen kijken allemaal vanuit verschillende invalshoeken
naar afwijkend gedrag
- Geen enkele invalshoek heeft totaal de waarheid en geen enkel model is allesomvattend
1.2.2 Culturele aspecten van afwijkend gedrag
- Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een andere inhoud en betekenis
hebben
- Abnormale gedragspatronen kunnen zich in verschillende culturen op verschillende wijzen uiten
- Zelfs woorden waarmee we psychische stoornissen beschrijven zoals depressie of geestelijke gezondheid
hebben in verschillende culturen een andere betekenis
- Uit deze verschillen blijkt hoe belangrijk het is dat we uitzoeken of onze opvattingen over afwijkend gedrag
en emoties wel geldig zijn, voordat we ze in andere culturen toepassen
1.3 Historische visies op afwijkend gedrag
- In de geschiedenis van de westerse cultuur zijn concepten van afwijkend gedrag bepaald door het
overheersende wereldbeeld van die tijd
- In onze cultuur is de visie op afwijkend gedrag dat dit het product is van biologische, psychosociale factoren
1.3.1 Griekse oudheid: Hippocrates
Hippocrates (ca 400 vC):
- Stelt dat ziekten van lichaam en geest het gevolg waren van natuurlijke oorzaken en niet van bezetenheid
door bovennatuurlijke geesten
- Gezondheid van het lichaam en geest wordt bepaald door een evenwicht in de humores/lichaamssappen
- Een verstoring van het evenwicht tussen de humores was verantwoordelijk voor afwijkend gedrag
Humores/lichaamssappen:
1) Slijm/flegma = flegmatiek, lethargisch of traag persoon
2) Zwarte gal = melancholie, depressie
3) Bloed = sanguinische dispositie, vrolijk, zelfverzekerd, optimistisch
4) Gele gal = cholerisch, driftig
Classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van drie hoofdcategorieën:
1) Melancholie/buitensporige depressie
2) Manie/uitzonderlijke opwinding
3) Bezetenheid/bizar gedrag
, 1.3.2 Vanaf 700 na Christus: Arabische psychiatrie
- Wetenschappelijke psychiatrie met veel aandacht voor behandelingen, theorieën en diagnostiek
- Eerste ziekenhuis speciaal voor geesteszieken in 705 in Bagdad
- Mensgerichte benadering van geestesziekten
- Door Koran = adviseert humane en fatsoenlijke behandeling van geesteszieken, psychische stoornis werd als
praktisch probleem beschouwd
- Psychiaters gingen respectvol om met hun patiënten, voorloper van goed ontwikkelde behandelingen en
gespecialiseerde hulp
1.3.3 Middeleeuwen: exorcisme en heksenvervolgingen
- Heropleving geloof in bovennatuurlijke oorzaken
- Afwijkend gedrag is een teken van bezetenheid door boze geesten of de duiven
- Werd behandeld door middel van exorcisme of uitdrijvingen
- Heksenvervolging eind 15e eeuw, drijftest
- Geloof in natuurlijke oorzaken nooit helemaal verdwenen
- Trepanatie = procedure waarbij men een gat in de schedel maakt, bedoeld om slachtoffer te bevrijden van
demonen die men verantwoordelijk achtte voor zijn abnormale gedrag
1.3.4 Gekkenhuizen: 1600
- Overal in Europa werden krankzinnigheidsgestichten/gekkenhuizen gebouwd
- Zowel bedelaars als geestelijk gestoorden
- Erbarmelijke omstandigheden = vastgeketend aan bed, lagen in eigen vuil, zwierven zonder toezicht rond op
terrein
- Tegen betaling kon je naar fratsen van bewoners gaan kijken = dolhuizen
1.3.5 Vanaf 1800 Hervormingen
Franse artsen Pussin & Pinel:
- In hun ogen waren mensen die afwijkend gedrag vertoonden gewoon ziek en hadden daarom recht op
menselijke bejegening
- Behandelfilosofie van morele therapie = idee dat patiënten door een menselijke bejegening en een verblijf in
een ontspannen en respectvolle omgeving weer normaal gaan functioneren
Nederlandse Van der Kolk:
- Veranderde dolhuis in modern gesticht
- Ontwerpen van een wet waarin kwaliteitseisen werden gesteld aan de behandeling en verpleging van
psychiatrische patiënten
Guislain:
- Belangrijke rol als hoofdgeneesheer en bouwer van eerste moderne krankzinnigheidgesticht
1850:
- Apathie = alle deskundigen meenden opnieuw dat afwijkend gedrag ongeneeslijk was
- Steeds meer psychiatrische ziekenhuizen maar patiënten kregen geen therapie en levensomstandigheden
werden slechter, angstaanjagende plekken, mensonwaardige omstandigheden
- Lobotomie = delen van de hersenen worden verwijderd of het voorste deel van de hersenen wordt heen en
weer bewogen met behulp van ijspriem boven de oogleden
ste
20 eeuw:
- Terug aandacht voor wijze waarop men behandelt maar nog steeds weggestopt in psychiatrische
ziekenhuizen
1950:
- Men gaat naar patiënt toe in plaats van wachten tot patiënt komt
- Psychofarmaca
- Nieuwe therapeutische behandelingen gericht op reïntegratie
- Patiënten worden niet langer weggestopt in psychiatrische ziekenhuizen die ver van bewoonde wereld liggen
