DEEL 1: COMPONENTEN EN KEUZES BIJ HET DIDACTISCH
HANDELEN
1. DIDACTISCH MODEL
Het didactisch handelen is een complex gebeuren. Lessituaties variëren.
Lesgeven een zeer heterogeen (=ongelijksoortig) geheel van gedragingen omvat
en iedere onderwijsleersituatie min of meer uniek is, is men er toch in geslaagd
de steeds terugkerende gemeenschappelijke elementen in het lesgeven aan te
geven.
Welke elementen of componenten kunnen we onderscheiden in lessituaties? Welke zijn essentieel?
Hoe hangen deze essentiële elementen met elkaar samen? Zijn er gepriviligieerde/ (voorkeurs)
werkwijzen om die componenten in te vullen? Hoe wordt bepaald welke werkwijze beter is dan een
andere? Wat is het nut van een didactisch model? Zijn er ook beperkingen?
Vandaag: onderwijs op microniveau
Macroniveau (beleidsniveau) = studie v/h onderwijs zoals die door centrale
onderwijsbeleid wordt uitgewerkt voor alle scholen
− Wetgeving, structuur en organisatie van Vlaamse onderwijs
− Eindtermen, doorlichting door inspectie, pedagogische begeleiding, …
Mesoniveau (schoolniveau) = organisatie van een school of
scholengemeenschap
− Schoolbestuur, eigen tradities en gebruiken
− Participatiemogelijkheden van llln., pedagogische project, klasindeling, …
Microniveau (klasniveau) = concrete onderwijsleersituatie in de leer- of
klasgroep
− Concrete planning, organisatie en evaluatie
-> lessituaties verschillen per vak, leraar en klas
Elementen of componenten didactisch handelen:
- Het is een complex gebeuren
- Lesgeven = heterogeen of ongelijksoortig
,1.1 DIDACTISCH MODEL BASO MECHELEN
1.2 BESCHRIJVING VAN DE COMPONENTEN IN HET MODEL
Mens- en maatschappijbeeld:
-> Wisselwerking onderwijs → samenleving
- Jongeren = product van samenleving
- Doel onderwijs: jongeren voorbereiden op participatie in samenleving
- Wereldbol => samenleving waarin het onderwijs plaatsvindt
- M&M v/d leraar heeft speelt een rol bij de keuzes die hij maakt voor zijn
lessen/de invulling van de componenten van het didactisch handelen.
Doelstellingen:
-> lesgeven = intentionele activiteit
3 soorten doelstellingen:
Beginsituatie:
,Onderwijsleersituatie: De leerkracht:
- Kiest een bepaalde leerinhoud en bepaalt de volgorde waarin deze
behandeld wordt.
- Voorziet activiteiten voor zichzelf en de leerlingen
- De meest gepaste werkwijze voor het gestelde doel moeten kiezen
- Kiezen tussen werkvormen, groeperingsvormen, geschikte hulpmiddelen.
Ook moet de leerkracht denken over de leerkrachtstijl.
Werkvormen:
- Aanbiedende vorm (doceren/demonstreren/vertellen): klassikaal
- Gespreksvorm (onderwijsleergesprek/klasgesprek): klassikaal
- Opdrachtvormen: vaak individueel
- Samenwerkingsvormen en geïntegreerde werkvorm (GIP, project, stage,
excursie, …): meestal in groep
Verschillende media:
- Leerboeken
- Naslagwerken
- Audio/beeldfragmenten
- Presentatiemateriaal
- Softwareprogramma
Leerkrachtstijl: = omgang tussen leraar en leerlingen. (interactie met de
leerlingen, de regels en routines die de leraar doet gelden) = Manier van
optreden van de leerkracht – in zoverre die kan worden aangepast – behoort tot
het inrichten van de onderwijsleersituatie.
3 dimensies van leerkrachtstijl:
- Autonomie-ondersteuning
- Structuur
- Betrokkenheid van de leerkracht
Groeperingsvorm:
Hoe worden de leerlingen verdeeld?
• Homogene groepen: groepen van gelijke niveaus
• Heterogene groepen: groepen van verschillende niveaus
• Willekeurige groepen
Evaluatie:
- Productevaluatie: leerlingen de gestelde doelen hebben bereikt (nagegaan
met vragen, taken, opdrachten)
- Procesevaluatie: hoe leerlingen gekomen zijn tot dat resultaat of waar het
is misgelopen (+ ook: evaluatie van onderwijsactiviteiten van de
leerkracht)
, Leerproces: lesgeven gericht op een goed leerproces bij leerlingen
=> effectieve en efficiënte manier geleerd wordt (om goede keuzes te maken
moeten we ons verdiepen in hoe iemand leert)
=> gaat gepaard met een gevoel van welbevinden en betrokkenheid
- Welbevinden: hoe voelt de leerling zich?
- Betrokkenheid: hoe intens is de leerlingen bezig? Hoe erg gaan ze op in de
leeractiviteiten?
Didactische principes: zijn richtlijnen om effectief leerproces te realiseren
(keuze van: de leerinhoud, didactische werkvormen, media, leerkrachtstijl,
evaluatie en soms doelen sturen)
Motiveren van de leerlingen
Activeren van de leerlingen
Geleidelijk werken
Individu-gericht werken
Concreet-aanschouwelijk werken
1.3 RELATIES TUSSEN DE VERSCHILLENDE COMPONENTEN
Maatschappij en mensbeeld
• Doelstellingen: wat leeft in de samenleving heeft een invloed op wat er op
de agenda komt (toenemende aandacht in informatica, ICT en gebruik van
digitale tools)
• Beginsituatie: de maatschappij heeft ook een invloed op het startpunt van
onderwijs. Bv. de globalisering => multiculturaliteit, wereldbeeld =>
wetenschappelijke ontwikkelingen, opvatting over leren bepaalt de
perceptie van de lerende
Doelstellingen ↔ beginsituatie (wisselwerking => ontwerpproces van de
leeromgeving)
- Vooropgestelde doelstellingen bepalen welke beginsituatie factoren van
belang zijn voor het realiseren van de doelstelling
- Vastgestelde beginsituatie factoren welke doelstellingen gekozen kunnen
worden
Leerproces => krachtige leeromgeving: Krachtige leeromgeving ontwerpen
die bij leerlingen de vereiste leerprocessen uitlokt
Krachtige leeromgeving => onderwijsleersituatie: didactische leerprincipes
zijn richtinggevend bij het maken van keuzes bij het voorbereiden van lessen, bij
het zorgvuldig invullen van de componenten van het didactisch handelen.
HANDELEN
1. DIDACTISCH MODEL
Het didactisch handelen is een complex gebeuren. Lessituaties variëren.
Lesgeven een zeer heterogeen (=ongelijksoortig) geheel van gedragingen omvat
en iedere onderwijsleersituatie min of meer uniek is, is men er toch in geslaagd
de steeds terugkerende gemeenschappelijke elementen in het lesgeven aan te
geven.
Welke elementen of componenten kunnen we onderscheiden in lessituaties? Welke zijn essentieel?
Hoe hangen deze essentiële elementen met elkaar samen? Zijn er gepriviligieerde/ (voorkeurs)
werkwijzen om die componenten in te vullen? Hoe wordt bepaald welke werkwijze beter is dan een
andere? Wat is het nut van een didactisch model? Zijn er ook beperkingen?
Vandaag: onderwijs op microniveau
Macroniveau (beleidsniveau) = studie v/h onderwijs zoals die door centrale
onderwijsbeleid wordt uitgewerkt voor alle scholen
− Wetgeving, structuur en organisatie van Vlaamse onderwijs
− Eindtermen, doorlichting door inspectie, pedagogische begeleiding, …
Mesoniveau (schoolniveau) = organisatie van een school of
scholengemeenschap
− Schoolbestuur, eigen tradities en gebruiken
− Participatiemogelijkheden van llln., pedagogische project, klasindeling, …
Microniveau (klasniveau) = concrete onderwijsleersituatie in de leer- of
klasgroep
− Concrete planning, organisatie en evaluatie
-> lessituaties verschillen per vak, leraar en klas
Elementen of componenten didactisch handelen:
- Het is een complex gebeuren
- Lesgeven = heterogeen of ongelijksoortig
,1.1 DIDACTISCH MODEL BASO MECHELEN
1.2 BESCHRIJVING VAN DE COMPONENTEN IN HET MODEL
Mens- en maatschappijbeeld:
-> Wisselwerking onderwijs → samenleving
- Jongeren = product van samenleving
- Doel onderwijs: jongeren voorbereiden op participatie in samenleving
- Wereldbol => samenleving waarin het onderwijs plaatsvindt
- M&M v/d leraar heeft speelt een rol bij de keuzes die hij maakt voor zijn
lessen/de invulling van de componenten van het didactisch handelen.
Doelstellingen:
-> lesgeven = intentionele activiteit
3 soorten doelstellingen:
Beginsituatie:
,Onderwijsleersituatie: De leerkracht:
- Kiest een bepaalde leerinhoud en bepaalt de volgorde waarin deze
behandeld wordt.
- Voorziet activiteiten voor zichzelf en de leerlingen
- De meest gepaste werkwijze voor het gestelde doel moeten kiezen
- Kiezen tussen werkvormen, groeperingsvormen, geschikte hulpmiddelen.
Ook moet de leerkracht denken over de leerkrachtstijl.
Werkvormen:
- Aanbiedende vorm (doceren/demonstreren/vertellen): klassikaal
- Gespreksvorm (onderwijsleergesprek/klasgesprek): klassikaal
- Opdrachtvormen: vaak individueel
- Samenwerkingsvormen en geïntegreerde werkvorm (GIP, project, stage,
excursie, …): meestal in groep
Verschillende media:
- Leerboeken
- Naslagwerken
- Audio/beeldfragmenten
- Presentatiemateriaal
- Softwareprogramma
Leerkrachtstijl: = omgang tussen leraar en leerlingen. (interactie met de
leerlingen, de regels en routines die de leraar doet gelden) = Manier van
optreden van de leerkracht – in zoverre die kan worden aangepast – behoort tot
het inrichten van de onderwijsleersituatie.
3 dimensies van leerkrachtstijl:
- Autonomie-ondersteuning
- Structuur
- Betrokkenheid van de leerkracht
Groeperingsvorm:
Hoe worden de leerlingen verdeeld?
• Homogene groepen: groepen van gelijke niveaus
• Heterogene groepen: groepen van verschillende niveaus
• Willekeurige groepen
Evaluatie:
- Productevaluatie: leerlingen de gestelde doelen hebben bereikt (nagegaan
met vragen, taken, opdrachten)
- Procesevaluatie: hoe leerlingen gekomen zijn tot dat resultaat of waar het
is misgelopen (+ ook: evaluatie van onderwijsactiviteiten van de
leerkracht)
, Leerproces: lesgeven gericht op een goed leerproces bij leerlingen
=> effectieve en efficiënte manier geleerd wordt (om goede keuzes te maken
moeten we ons verdiepen in hoe iemand leert)
=> gaat gepaard met een gevoel van welbevinden en betrokkenheid
- Welbevinden: hoe voelt de leerling zich?
- Betrokkenheid: hoe intens is de leerlingen bezig? Hoe erg gaan ze op in de
leeractiviteiten?
Didactische principes: zijn richtlijnen om effectief leerproces te realiseren
(keuze van: de leerinhoud, didactische werkvormen, media, leerkrachtstijl,
evaluatie en soms doelen sturen)
Motiveren van de leerlingen
Activeren van de leerlingen
Geleidelijk werken
Individu-gericht werken
Concreet-aanschouwelijk werken
1.3 RELATIES TUSSEN DE VERSCHILLENDE COMPONENTEN
Maatschappij en mensbeeld
• Doelstellingen: wat leeft in de samenleving heeft een invloed op wat er op
de agenda komt (toenemende aandacht in informatica, ICT en gebruik van
digitale tools)
• Beginsituatie: de maatschappij heeft ook een invloed op het startpunt van
onderwijs. Bv. de globalisering => multiculturaliteit, wereldbeeld =>
wetenschappelijke ontwikkelingen, opvatting over leren bepaalt de
perceptie van de lerende
Doelstellingen ↔ beginsituatie (wisselwerking => ontwerpproces van de
leeromgeving)
- Vooropgestelde doelstellingen bepalen welke beginsituatie factoren van
belang zijn voor het realiseren van de doelstelling
- Vastgestelde beginsituatie factoren welke doelstellingen gekozen kunnen
worden
Leerproces => krachtige leeromgeving: Krachtige leeromgeving ontwerpen
die bij leerlingen de vereiste leerprocessen uitlokt
Krachtige leeromgeving => onderwijsleersituatie: didactische leerprincipes
zijn richtinggevend bij het maken van keuzes bij het voorbereiden van lessen, bij
het zorgvuldig invullen van de componenten van het didactisch handelen.
