Samenvatting Stappenplan Straf(proces)recht II (JUR-2STR2RGL) 2023 Radboud Universiteit

WEEK 1: CAUSALITEIT
Causaliteit wordt vastgesteld aan de hand van de leer van de redelijke toerekening (HR Letale
longembolie).

Stap 1: Is er sprake van een conditio sine qua non-verband?
 Was de gedraging een onmisbare, noodzakelijke voorwaarde voor het intreden van het gevolg?
 Zo ja, dan is het in beginsel redelijk toe te rekenen.
 Dit is de ondergrens van de causaliteit.
Stap 2: Geeft een andere causaliteitstheorie een andere uitkomst?
 Adequatietheorie: had een gemiddeld mens naar algemene ervaringsregels dit kunnen voorzien?
o Voorzienbaarheid van het gevolg
o Feiten van algemene bekendheid
o Garantenstellung
 Causa proxima-theorie: de dichtsbijzijnde oorzaak is de juridische relevante oorzaak.
o Verband tussen gedraging en gevolg.
 Relevantietheorie: relevante oorzaak is de oorzaak die de wetgever in gedachte had.
o De meest typische oorzaak in de optiek van de wetgever.
o Verband tussen gedraging en gevolg.
Stap 3: Zijn er nog bijzonderheden?
 Alternatieve causaliteit: in sommige gevallen is het conditio sine qua non-verband lastig vast te
stellen, bijvoorbeeld wanneer los van de strafrechtelijk relevante gedraging ook een andere
gedraging de mogelijke oorzaak van het gevolg kan zijn geweest. We spreken dan van alternatieve
causaliteit. Als er sprake is van alternatieve causaliteit kan er toch nog sprake zijn van redelijke
toerekening (HR Groninger HIV r.o. 2.4.5).
o (V1) De aard van de gedraging moet geschikt zijn om dit gevolg teweeg te brengen.
 De gedraging van de verdachte kan een onmisbare schakel hebben gevormd in de
gebeurtenissen die tot het gevolg hebben geleid. Er kan dus sprake zijn van een
conditio sine qua non verband. Je moet dus toetsen of dit voor beide oorzaken een
logisch gevolg kan zijn.
o (V2) Leert de ervaring ook dat de gedraging tot dit gevolg leidt?
 Het is aannemelijk is dat het gevolg met een aanzienlijke mate van
waarschijnlijkheid door de gedraging van de verdachte is veroorzaakt. Of en
wanneer sprake is van een dergelijke aanzienlijke mate van waarschijnlijkheid, zal
afhangen van de concrete omstandigheden van het geval (zie hieronder en in r.o.
2.4.4 voor de factoren die als hulpmiddel kunnen dienen).
o (V3) Vaststellen van andere oorzaken die niet tot het gevolg hebben geleid.
Welke factoren kunnen daarbij volgens de Hoge Raad als hulpmiddel dienen?
o De Hoge Raad noemt (in Groninger HIV) het opzet van de verdachte niet als hulpmiddel
bij de vraag of er gesproken kan worden van een 'aanzienlijke mate van waarschijnlijkheid'.
o Bij de beoordeling van de omstandigheden van het geval kan als hulpmiddel dienen of in
de gegeven omstandigheden de gedraging van de verdachte naar haar aard geschikt is om
het ingetreden gevolg teweeg te brengen.
o Bij de beoordeling van de omstandigheden van het geval kan als hulpmiddel dienen of in
de gegeven omstandigheden de gedraging van de verdachte naar ervaringsregel van dien
aard is dat zij het vermoeden wettigt dat deze heeft geleid tot het intreden van het gevolg.
o Bij de beoordeling van de omstandigheden van het geval kan worden betrokken in hoeverre
aannemelijk is geworden dat andere, niet aan de gedraging van de verdachte gerelateerde
oorzaken hoogstwaarschijnlijk niet tot dat gevolg hebben geleid. Dit kan bijdragen aan het
vermoeden dat de gedraging van de verdachte heeft geleid tot het intreden van het gevolg.
(Let op: ‘hoogstwaarschijnlijk’, mochten beide omstandigheden zo dusdanig op elkaar
lijken dat zij dus beide dit gevolg tot stand konden brengen dan dien je weer terug te gaan
naar de basis of het redelijk is toe te rekenen)
 Nalaten: ook bij nalaten kan er toch sprake zijn van een causaal verband. In bepaalde gevallen heb
je een plicht tot handelen (HR Shaken Baby).

, o Om te kunnen spreken van een conditio sine qua non-verband is in beginsel vereist dat de
gedraging die de verdachte verweten wordt het ingetreden gevolg heeft veroorzaakt.
Wanneer de verdachte echter een nalaten wordt verweten, ontbreekt vanzelfsprekend de
vereiste gedraging en is het causale verband moeilijker vast te stellen.
o Wanneer sprake is van nalaten moet – om te beoordelen of toerekening redelijk is –
allereerst worden vastgesteld dat de verdachte een plicht had om wél te handelen.
 (V1) De verdachte wist dat het noodzakelijk was in te grijpen (en hierdoor had de
verdachte een bepaalde zorgplicht).
 (V2) De verdachte heeft het risico op het ingetreden gevolg zodanig verhoogd dat
dat gevolg redelijkerwijs aan hem kan worden toegerekend als gevolg van dienst
nalaten om te handelen.
 Medisch ingrijpen: bij medische ingrepen zijn er drie situaties (HR Niet behandelde
longinfectie):
o Letsel is op zichzelf niet letaal, maar medisch ingrijpen is noodzakelijk, en de medische
fout leidt tot de dood.
 De dood zal doorgaans buiten de reikwijdte van de handeling van de verdachte
liggen.
o Letsel met complicaties die tot de lood leiden (HR Letale longembolie).
 De toerekening zal doorgaans in redelijkheid wel mogelijk zijn.
o Letsel op zichzelf met dood als gevolg, maar had voorkomen kunnen worden door medisch
juist ingrepen.
 De toerekening zal doorgaans in redelijkheid wel mogelijk zijn.
 Factoren die de causaliteitsketen doorbreken.
o Gedragingen van derden
o Gedragingen van het slachtoffer (HR Niet behandelde longinfectie)
o Medische predisposities van het slachtoffer
o Medische fouten
Stap 4: Conclusie formuleren
 Is de gedraging redelijk toe te rekenen aan de verdachte (HR Letale longembolie)?
 Enige onzekerheid in de redelijke toerekening wordt geaccepteerd. In zo’n geval dient de rechter
die wel zeer goed te motiveren.
 Bij de motivering en concretisering kunnen ook het gedrag van de verdachte en de soorten mate
van schuld van de verdachte een rol spelen.