INLEIDING
OBJECTIEVE & SUBJECTIEVE RUIMTE
• Objectieve ruimte = de meetbare ruimte, ruimte waarin we ons bevinden, op landkaarten kunnen vastleggen
• Subjectieve of beleefde ruimte = persoonlijke ruimte of bewegingsvrijheid
o Is vertrekpunt voor kinderen
FYSIEKE & PSYCHOLOGISCHE RUIMTE
• Fysieke ruimte = ruimte om ons heen, kan je waarnemen
• Psychologische ruimte = ruimte waarvan we een beeld of andere voorstelling maken of hebben in onze gedachten
• Mentale kaart = mentale ruimtelijke voorstellingen en veronderstellingen
o is onvolledig en vervormd
o is veranderlijk van aard: wordt constant bijgewerkt op basis van nieuwe info
LEREN DENKEN OP VERSCHILLENDE RUIMTELIJKE SCHAALNIVEAUS
• local to global benadering: leren in volgorde:
o Eerst de klas en de school
o Daarna de schoolomgeving, gemeente en provincies
o Als laatst België, Europa en de werelddelen
• Montello maakte een indeling voor ruimtes:
o Figural space: kleiner dan ons lichaam (vb. slaapkamer)
o Vista space: groter dan ons lichaam maar nog zichtbaar vanuit 1 standplaats (vb. klas)
o Environmental space of omgevingsruimte: (vb. schoolomgeving)
o Geographical space of geografische ruimte: (vb. gemeente, provincie, Europa, wereld)
KAARTVAARDIGHEDEN
RUIMTE VOORSTELLEN
• Aan de hand van een globe of wereldbol
• Kaarten en atlassen zijn ontstaan door behoefte om de ronde vorm van de aarde op papier te zetten
• Om een punt te kunnen bepalen, moet men plaats kunnen beschrijven t.o.v. referentiestelsel
o Referentiestelsel van draaiende globe bestaat uit bijzondere punten en lijnen die precies door de rotatie
worden bepaald
▪ Punt bovenaan = noordpool (draait op zichzelf)
▪ Punt onderaan = zuidpool (draait op zichzelf)
▪ Helft van wereldbol rond noordpool = noordelijk halfrond
▪ Helft van wereldbol rond zuidpool = zuidelijk halfrond
▪ 4 windrichtingen
Wereldbol
• Parallel = cirkel die dat punt tijdens de rotatie beschrijft
o Oneindig veel, evenwijdig met elkaar, niet allemaal even lang
o Richting west-oost (horizontaal) = breedtecirkel
• Meridiaan = verbindt noordpool en zuidpool
o Oneindig veel, allemaal even lang, alle punten op één meridiaan hebben op zelfde moment middag
o Richting noord-zuid (verticaal) = lengtecirkel
• Coördinaten = afstanden tot de nullijnen
Pagina 1 van 27
, • Evenaar = grootste nullijn die wereld in noordelijk en zuidelijk halfrond verdeeld
• Nulmeridiaan = meridiaan die door Greenwich loopt
• Breedte wordt gemeten in noord-zuid (verticale richting) → 90°N en 90°Z
• Lengte wordt gemeten in west-oost (horizontale richting) → 180°W en 180°O
• Gradennet = geheel van hele en halve cirkels
GLOBES
• Globe = bol met afbeelding van de aarde of ander hemellichaam → verhoudingen zijn correct
• Hemelglobe = globe van de sterrenhemel (met helderste sterren en andere objecten met vaste posities)
• Besef dat de aarde rond is groeit geleidelijk
o Dual earth = kinderen zeggen vaak dat aarde rond is, maar denken tegelijk ook dat de aarde een rand heeft
waar men kan afvallen (= tegenstrijdig met hun ervaringen van “platte” aarde)
KAARTEN
Kenmerken van een kaart
• Titel
• Legende
• Schaal
• Noordpijl of windroos
• Gradennet
+ goede kaart is aangepast aan doelgroep en geeft info correct en duidelijk weer!
DE SCHAAL
• Kaart is een verkleinde weergave van de werkelijkheid
• Schaal kan op verschillende manieren worden weergegeven:
o Breukschaal = noemer is schaalgetal
▪ Kleine schaal geeft sterke verkleining weer vb. 1/1 000 000 000
▪ Grote schaal geeft beperkte verkleining weer vb. 1/100
▪ Kaarten hebben vorm van generalisatie: hoe groter de noemer van de schaal of hoe kleiner de schaal,
hoe minder details je op de kaart zal zien + omgekeerd
▪ Bij een vergroting vb. 4/1
▪ Ware grootte vb. 1/1
o Lijnschaal = door middel van een lijn
Pagina 2 van 27
, DE LEGENDE
• Hierin wordt uitgelegd wat de afzonderlijke kaartsymbolen betekenen
• Kinderen begrijpen figuratieve symbolen beter dan abstracte symbolen
• Duidelijk kleurgebruik kan een kaart veel leesbaarder en begrijpelijker maken
DE KAARTORIËNTATIE
• Oriëntatie wordt vaak aangeduid door noordpijl: geeft aan waar N ligt
• Soms een windroos
• Voor kinderen gemakkelijker om info van een kaart te lezen als men de kaart draait zodat de kaart overeenkomt met
wat men in werkelijkheid ziet → mentale rotatie is moeilijk!
HET GRADENNET
• Gevormd door lijnen, meridianen en parallellen
• Via coördinaten kan men plaatsen lokaliseren
TIJDZONES
• Vroeger had elke plaats een lokale tijd → kerktoren
• Door ontwikkeling van spoorverkeer → nood aan veralgemeende tijd!
• Elke tijdzone van 1 uur is 15°
• De nulmeridiaan van Greenwich is het centrum van de UTC
• MET (Midden-Europese tijdzone) loopt UTC + 1u (België)
• In de zomertijd gaat MET over in MEZT (Midden Europese Zomertijd) = komt overeen met UTC +2u
• In praktijk volgen de tijdzones de landgrenzen: vaak gekeken naar tijdzone van belangrijk buurland
KAARTPROJECTIES
• Kaart = voorstelling van het aardoppervlak op een plat papier → atlas = verzameling van kaarten
• Kaartprojectie = manier om van een bolvormig lichaam een afbeelding op een plat vlak te maken (vb. Lambert-projectie)
• 3 fundamentele eigenschappen:
o Afstandsgetrouwheid
o Oppervlaktegetrouwheid
o Hoekgetrouwheid
• Robinsonprojectie en Winkel-tripelprojectie = compromis tussen M & P projectie → nu meest gebruikt
Mercatorprojectie Peter-projectie
Hoekgetrouw: hoeken tussen verschillende richtingen op de
kaart zijn gelijk aan de hoeken tussen die richtingen op het Alle werelddelen of landen hebben hun juiste oppervlakte
aardoppervlak
Meridianen staan verticaal en loodrecht op de horizontale
Anders wel veel vervormingen!
parallellen
Voor de eerste keer en vaste koers als een rechte lijn
Amo Peters
getekend → belangrijk voor scheepvaart
Sterke oppervlaktevervormingen
Pagina 3 van 27
OBJECTIEVE & SUBJECTIEVE RUIMTE
• Objectieve ruimte = de meetbare ruimte, ruimte waarin we ons bevinden, op landkaarten kunnen vastleggen
• Subjectieve of beleefde ruimte = persoonlijke ruimte of bewegingsvrijheid
o Is vertrekpunt voor kinderen
FYSIEKE & PSYCHOLOGISCHE RUIMTE
• Fysieke ruimte = ruimte om ons heen, kan je waarnemen
• Psychologische ruimte = ruimte waarvan we een beeld of andere voorstelling maken of hebben in onze gedachten
• Mentale kaart = mentale ruimtelijke voorstellingen en veronderstellingen
o is onvolledig en vervormd
o is veranderlijk van aard: wordt constant bijgewerkt op basis van nieuwe info
LEREN DENKEN OP VERSCHILLENDE RUIMTELIJKE SCHAALNIVEAUS
• local to global benadering: leren in volgorde:
o Eerst de klas en de school
o Daarna de schoolomgeving, gemeente en provincies
o Als laatst België, Europa en de werelddelen
• Montello maakte een indeling voor ruimtes:
o Figural space: kleiner dan ons lichaam (vb. slaapkamer)
o Vista space: groter dan ons lichaam maar nog zichtbaar vanuit 1 standplaats (vb. klas)
o Environmental space of omgevingsruimte: (vb. schoolomgeving)
o Geographical space of geografische ruimte: (vb. gemeente, provincie, Europa, wereld)
KAARTVAARDIGHEDEN
RUIMTE VOORSTELLEN
• Aan de hand van een globe of wereldbol
• Kaarten en atlassen zijn ontstaan door behoefte om de ronde vorm van de aarde op papier te zetten
• Om een punt te kunnen bepalen, moet men plaats kunnen beschrijven t.o.v. referentiestelsel
o Referentiestelsel van draaiende globe bestaat uit bijzondere punten en lijnen die precies door de rotatie
worden bepaald
▪ Punt bovenaan = noordpool (draait op zichzelf)
▪ Punt onderaan = zuidpool (draait op zichzelf)
▪ Helft van wereldbol rond noordpool = noordelijk halfrond
▪ Helft van wereldbol rond zuidpool = zuidelijk halfrond
▪ 4 windrichtingen
Wereldbol
• Parallel = cirkel die dat punt tijdens de rotatie beschrijft
o Oneindig veel, evenwijdig met elkaar, niet allemaal even lang
o Richting west-oost (horizontaal) = breedtecirkel
• Meridiaan = verbindt noordpool en zuidpool
o Oneindig veel, allemaal even lang, alle punten op één meridiaan hebben op zelfde moment middag
o Richting noord-zuid (verticaal) = lengtecirkel
• Coördinaten = afstanden tot de nullijnen
Pagina 1 van 27
, • Evenaar = grootste nullijn die wereld in noordelijk en zuidelijk halfrond verdeeld
• Nulmeridiaan = meridiaan die door Greenwich loopt
• Breedte wordt gemeten in noord-zuid (verticale richting) → 90°N en 90°Z
• Lengte wordt gemeten in west-oost (horizontale richting) → 180°W en 180°O
• Gradennet = geheel van hele en halve cirkels
GLOBES
• Globe = bol met afbeelding van de aarde of ander hemellichaam → verhoudingen zijn correct
• Hemelglobe = globe van de sterrenhemel (met helderste sterren en andere objecten met vaste posities)
• Besef dat de aarde rond is groeit geleidelijk
o Dual earth = kinderen zeggen vaak dat aarde rond is, maar denken tegelijk ook dat de aarde een rand heeft
waar men kan afvallen (= tegenstrijdig met hun ervaringen van “platte” aarde)
KAARTEN
Kenmerken van een kaart
• Titel
• Legende
• Schaal
• Noordpijl of windroos
• Gradennet
+ goede kaart is aangepast aan doelgroep en geeft info correct en duidelijk weer!
DE SCHAAL
• Kaart is een verkleinde weergave van de werkelijkheid
• Schaal kan op verschillende manieren worden weergegeven:
o Breukschaal = noemer is schaalgetal
▪ Kleine schaal geeft sterke verkleining weer vb. 1/1 000 000 000
▪ Grote schaal geeft beperkte verkleining weer vb. 1/100
▪ Kaarten hebben vorm van generalisatie: hoe groter de noemer van de schaal of hoe kleiner de schaal,
hoe minder details je op de kaart zal zien + omgekeerd
▪ Bij een vergroting vb. 4/1
▪ Ware grootte vb. 1/1
o Lijnschaal = door middel van een lijn
Pagina 2 van 27
, DE LEGENDE
• Hierin wordt uitgelegd wat de afzonderlijke kaartsymbolen betekenen
• Kinderen begrijpen figuratieve symbolen beter dan abstracte symbolen
• Duidelijk kleurgebruik kan een kaart veel leesbaarder en begrijpelijker maken
DE KAARTORIËNTATIE
• Oriëntatie wordt vaak aangeduid door noordpijl: geeft aan waar N ligt
• Soms een windroos
• Voor kinderen gemakkelijker om info van een kaart te lezen als men de kaart draait zodat de kaart overeenkomt met
wat men in werkelijkheid ziet → mentale rotatie is moeilijk!
HET GRADENNET
• Gevormd door lijnen, meridianen en parallellen
• Via coördinaten kan men plaatsen lokaliseren
TIJDZONES
• Vroeger had elke plaats een lokale tijd → kerktoren
• Door ontwikkeling van spoorverkeer → nood aan veralgemeende tijd!
• Elke tijdzone van 1 uur is 15°
• De nulmeridiaan van Greenwich is het centrum van de UTC
• MET (Midden-Europese tijdzone) loopt UTC + 1u (België)
• In de zomertijd gaat MET over in MEZT (Midden Europese Zomertijd) = komt overeen met UTC +2u
• In praktijk volgen de tijdzones de landgrenzen: vaak gekeken naar tijdzone van belangrijk buurland
KAARTPROJECTIES
• Kaart = voorstelling van het aardoppervlak op een plat papier → atlas = verzameling van kaarten
• Kaartprojectie = manier om van een bolvormig lichaam een afbeelding op een plat vlak te maken (vb. Lambert-projectie)
• 3 fundamentele eigenschappen:
o Afstandsgetrouwheid
o Oppervlaktegetrouwheid
o Hoekgetrouwheid
• Robinsonprojectie en Winkel-tripelprojectie = compromis tussen M & P projectie → nu meest gebruikt
Mercatorprojectie Peter-projectie
Hoekgetrouw: hoeken tussen verschillende richtingen op de
kaart zijn gelijk aan de hoeken tussen die richtingen op het Alle werelddelen of landen hebben hun juiste oppervlakte
aardoppervlak
Meridianen staan verticaal en loodrecht op de horizontale
Anders wel veel vervormingen!
parallellen
Voor de eerste keer en vaste koers als een rechte lijn
Amo Peters
getekend → belangrijk voor scheepvaart
Sterke oppervlaktevervormingen
Pagina 3 van 27
