Poltieke geschiedenis
Inhoudsopgave
Inleiding ........................................................................................................................... 1
1. Waarom een historisch perspectief? Hoe gaat een historicus te werk? ............................. 1
Uitgangspunt: Hedendaagse samenleving ...................................................................................................... 1
Oud is in! ......................................................................................................................................................... 1
Veelvuldig gebruik/misbruik van de geschiedenis .......................................................................................... 1
Geschiedenis als academische discipline aan de universiteit ......................................................................... 1
Geschiedenis aan de universiteit .................................................................................................................... 1
Geschiedmethode in drie stappen .................................................................................................................. 2
Historische methode ....................................................................................................................................... 2
Fase I: heuristiek ............................................................................................................................................. 3
Fase II: historische kritiek ................................................................................................................................ 5
Fase III: constructie v/d historicus .................................................................................................................. 7
2. Nut van deze cursus? Inhoud en uitgangspunten? .................................................................. 8
Inhoud cursus .................................................................................................................................................. 8
Waarom een historisch perspectief? .............................................................................................................. 8
Fernand Braudel (1902-1985) ......................................................................................................................... 9
Het tijdvak: het ontstaan van de ‘moderne’ samenleving .............................................................................. 9
De demografische transitie ........................................................................................................................... 10
De economische transitie .............................................................................................................................. 10
De politieke transitie ..................................................................................................................................... 11
De culturele transitie..................................................................................................................................... 11
De sociale transitie ........................................................................................................................................ 11
Tijdsindeling! ................................................................................................................................................. 11
De ruimte: Een wereldgeschiedenis van België ............................................................................................ 11
De ruimte: België........................................................................................................................................... 11
De historiografische benadering ................................................................................................................... 12
Verstrengeling ............................................................................................................................................... 12
Kennis van geschiedenis................................................................................................................................ 13
Voorbij de actualiteit en de waan van de dag ............................................................................................... 13
De achtergrond: de ontwikkeling van geschiedenis als SW-discipline .......................................................... 13
Politieke geschiedenis versus ontstaan sociale & economische geschiedenis ............................................. 13
Verschuivingen .............................................................................................................................................. 13
Belang deductive en inductieve methode .................................................................................................... 14
Academisering ............................................................................................................................................... 14
Interdisciplinariteit ........................................................................................................................................ 14
Toenadering sociale wetenschappen ............................................................................................................ 15
Kwantitatieve turn ........................................................................................................................................ 15
Turn to the left .............................................................................................................................................. 15
Cultural turn .................................................................................................................................................. 16
Vandaag ........................................................................................................................................................ 16
1
,H1: demografische ontwikkelingen in historisch perspectief ............................................ 17
Belang .................................................................................................................................... 17
Covid-crisis ............................................................................................................................. 19
Doelstellingen hoofdstuk ........................................................................................................ 19
1. De studie van de demografische ontwikkelingen in het verleden .................................... 19
1.1. De historische demografie ................................................................................................................ 19
1.2. Het historisch bronnenmateriaal ...................................................................................................... 20
1.3. De hoofdrolspelers van de demografie ............................................................................................. 20
1.4. De evolutie van de wereldbevolking in de long-run, in miljoenen.................................................... 21
1.5. Thomas Robert Malthus of de onafwendbaarheid van catastrofes .................................................. 21
2. Krijtlijnen van de demografische ontwikelingen voor 1750 ............................................. 24
De omvang van de bevolking ........................................................................................................................ 24
Het klassieke demografische patroon ........................................................................................................... 24
2.1. Structurele en catasrofale mortaliteit ............................................................................................... 25
2.2. Geboorte en fertiliteit ....................................................................................................................... 26
3. Demografische ontwikkelingen tijdens de lange negentiende eeuw ............................... 27
3.1. De omvang van de bevolking ............................................................................................................ 27
3.2. De demografische transitie ............................................................................................................... 27
3.3. De mortaliteit en levensverwachting ................................................................................................ 29
3.4. De factor nataliteit geboortecijfer, 1740-2000 ................................................................................. 35
3.4. Nataliteit en nuptialiteit: de verklaring voor de 19de eeuwse groei? ................................................ 36
4. Van “babyboom” tot “tweede demografische revolutie” tijdens de twintigste eeuw ...... 37
Bevolkingsontwikkeling in België, Nederland en Duitsland, 1800-2000 ....................................................... 37
4.1. De bevolkingsomvang: naar nulgroei? ................................................................................................... 38
4.3. Daling van de nataliteit vanaf het midden van de jaren 1960 ............................................................... 41
Besluit .................................................................................................................................... 44
Formatieve toetsing: voorbeeldvragen .................................................................................... 44
H2: het staatsvormingsproces en de opkomst van de natiestaat ...................................... 45
1. Van oude naar nieuwe politieke constellaties ................................................................ 45
Een woelige tijd ............................................................................................................................................. 45
Politiek transitieproces ................................................................................................................................. 45
Een onvermijdelijk en succesvol staatsvormingsproces ............................................................................... 45
De historische visie van socioloog Charles Tilly............................................................................................. 45
Belang van historische diversiteit ................................................................................................................. 46
2. De politieke ontrafeling van het feodalisme in de Zuidelijke Nederlanden ...................... 46
Staatsvorming voor c.1750 ........................................................................................................................... 46
1568-1648: scheiding der Nederlanden ........................................................................................................ 47
De rol van historisch toeval ........................................................................................................................... 47
Zuidelijke Nederlanden c.1750: één onder één vorst ................................................................................... 48
Verlicht despotisme onder Oostenrijks bestuur ........................................................................................... 48
Invloed op politiek-economisch bestel van de Zuidelijke Nederlanden ....................................................... 49
2
, 3. Van soevereine vorst naar soevereine natie................................................................... 49
Depersonalisering van de macht ................................................................................................................... 49
Theorie van het sociaal contract ................................................................................................................... 49
Machten en vrijheden: politiek liberalisme .................................................................................................. 50
Gevaarlijke cocktail voor de Kroon ............................................................................................................... 50
Nationalisme ................................................................................................................................................. 50
Natievorming ................................................................................................................................................ 51
Bestaat een natie? ........................................................................................................................................ 51
Twee vormen van nationalisme .................................................................................................................... 51
Wortels van het nationalisme ....................................................................................................................... 52
Historische variatie........................................................................................................................................ 52
Chronologie van het nationalisme I .............................................................................................................. 52
Chronologie van het nationalisme II ............................................................................................................. 52
Chronologie van het nationalisme III ............................................................................................................ 53
Examen? Studeren? Formatief ...................................................................................................................... 53
4. De opkomst van de Belgische natiestaat ........................................................................ 53
Omvorming naar de liberale natiestaat België: Franse invloed .................................................................... 53
Van onrechtstreeks naar rechtstreeks bestuur ............................................................................................. 54
Introductie van het politiek liberalisme ........................................................................................................ 54
Omvorming naar de liberale natiestaat België: Nederlandse invloed .......................................................... 54
Willem I en tegenstellingen .......................................................................................................................... 54
Het verzet groeit ........................................................................................................................................... 55
Belgische Revolutie ....................................................................................................................................... 55
Monarchie als staatsvorm ............................................................................................................................. 55
Een progressieve natie! ................................................................................................................................. 55
Examen? Studeren? Formatief ...................................................................................................................... 55
5. De opkomst van het Vlaams nationalisme en de aanpassing van de Belgische
staatsstructuur ....................................................................................................................... 56
Een groeiend bewustzijn van taalverschillen ................................................................................................ 56
Bewustwording Vlaams-Belgische cultuur naar Vlaams nationalisme ......................................................... 56
De aanpassing van de staatsstructuren ........................................................................................................ 57
De staatstructuren & Vlaams nationalisme .................................................................................................. 58
Eerste fase: meer cultureel zelfbestuur ........................................................................................................ 58
Tweede fase: De aanpassing van de staatstructuren .................................................................................... 58
De aanpassing van de staatstructuren .......................................................................................................... 58
De staatshervorming van 1970-1980 ............................................................................................................ 58
Discussiepunten na 1980 .............................................................................................................................. 59
Complexe staatsinrichting ............................................................................................................................. 59
H3: democratisering en burgerschap ............................................................................... 60
In hoofdstuk over staatsvormingsproces.................................................................................. 60
1. Democratisering, burgerschap en de ontwikkeling van een publieke sfeer ...................... 60
Democratisering en burgerschap .................................................................................................................. 60
Burgerschap en de ontwikkeling van een ‘civil society’ ................................................................................ 61
2. Van unionisme naar groeiende tegenstellingen .............................................................. 62
3
, Grondwet 1831 ............................................................................................................................................. 62
Verhoudingen in Nationaal Congres ............................................................................................................. 62
Een democratische constitutie? .................................................................................................................... 62
Grondwet 1831: cijnskiesstelsel .................................................................................................................... 63
De totstandkoming van België als liberale burgerstaat ................................................................................ 63
Politieke tegenstellingen steken vanaf 1846 kop op .................................................................................... 64
De Particratie: welke blokken? ..................................................................................................................... 64
De totstandkoming van België als liberale burgerstaat ................................................................................ 65
Belang van onderwijs in democratisering ..................................................................................................... 65
De situatie in België: schoolstrijd .................................................................................................................. 65
3. De periode van democratisering .................................................................................... 66
Strijd om algemeen stemrecht ...................................................................................................................... 66
Eerste compromis in 1893 ............................................................................................................................ 66
Algemeen meervoudig stemrecht 1893 ........................................................................................................ 66
Uitbreiding kiesrecht: opkomst van massapartijen ...................................................................................... 67
Strijd om algemeen enkelvoudig stemrecht ................................................................................................. 67
Invoering algemeen kiesrecht Europa........................................................................................................... 67
En de vrouwen?............................................................................................................................................. 68
4. Post-WWII .................................................................................................................... 69
Uitbreiding kiesrecht Europa ........................................................................................................................ 69
Het Belgisch kiessysteem, 1831-1981 ........................................................................................................... 70
Een verdere verruiming dankzij de leeftijdsgrens…. ..................................................................................... 70
Actuele discussiepunten ............................................................................................................................... 70
Formele toetsing ..................................................................................................................... 71
H4: sociale ongelijkheid en sociaal beleid in historisch perspectief ................................... 72
Sociale ongelijkheid en sociaal beleid ...................................................................................... 72
Inleiding: Sociale ongelijkheid ................................................................................................. 72
Inleiding: nut van de verzorgingsstaat...................................................................................... 73
Discussie: nut van de verzorgingsstaat ..................................................................................... 73
1. Sociale ongelijkheid in een langetermijnperspectief ....................................................... 73
1.1. Denken over sociale ongelijkheid ...................................................................................................... 73
1.2. Sociale ongelijkheid in de preïndustriële periode ............................................................................. 75
1.3. Sociale ongelijkheid tijdens de twintigste eeuw ............................................................................... 76
2. Armoede en sociale zorg ............................................................................................... 80
2.1. Armoede en kwetsbaarheid: begripsbepaling en oorzaken ............................................................. 80
2.2. Sociaal beleid als uitdrukking van ongelijke machtsverhoudingen ................................................... 81
3. Informele zorgarrangementen in historisch perspectief ................................................. 82
3.1. Familie en verwanten ........................................................................................................................ 82
3.2. Solidariteitsmechanismen in de buurt .............................................................................................. 83
3.3. Allerhande vormen van overlevingsstrategieën ............................................................................... 83
4. Formele zorgverlening in historisch perspectief ............................................................. 83
4
Inhoudsopgave
Inleiding ........................................................................................................................... 1
1. Waarom een historisch perspectief? Hoe gaat een historicus te werk? ............................. 1
Uitgangspunt: Hedendaagse samenleving ...................................................................................................... 1
Oud is in! ......................................................................................................................................................... 1
Veelvuldig gebruik/misbruik van de geschiedenis .......................................................................................... 1
Geschiedenis als academische discipline aan de universiteit ......................................................................... 1
Geschiedenis aan de universiteit .................................................................................................................... 1
Geschiedmethode in drie stappen .................................................................................................................. 2
Historische methode ....................................................................................................................................... 2
Fase I: heuristiek ............................................................................................................................................. 3
Fase II: historische kritiek ................................................................................................................................ 5
Fase III: constructie v/d historicus .................................................................................................................. 7
2. Nut van deze cursus? Inhoud en uitgangspunten? .................................................................. 8
Inhoud cursus .................................................................................................................................................. 8
Waarom een historisch perspectief? .............................................................................................................. 8
Fernand Braudel (1902-1985) ......................................................................................................................... 9
Het tijdvak: het ontstaan van de ‘moderne’ samenleving .............................................................................. 9
De demografische transitie ........................................................................................................................... 10
De economische transitie .............................................................................................................................. 10
De politieke transitie ..................................................................................................................................... 11
De culturele transitie..................................................................................................................................... 11
De sociale transitie ........................................................................................................................................ 11
Tijdsindeling! ................................................................................................................................................. 11
De ruimte: Een wereldgeschiedenis van België ............................................................................................ 11
De ruimte: België........................................................................................................................................... 11
De historiografische benadering ................................................................................................................... 12
Verstrengeling ............................................................................................................................................... 12
Kennis van geschiedenis................................................................................................................................ 13
Voorbij de actualiteit en de waan van de dag ............................................................................................... 13
De achtergrond: de ontwikkeling van geschiedenis als SW-discipline .......................................................... 13
Politieke geschiedenis versus ontstaan sociale & economische geschiedenis ............................................. 13
Verschuivingen .............................................................................................................................................. 13
Belang deductive en inductieve methode .................................................................................................... 14
Academisering ............................................................................................................................................... 14
Interdisciplinariteit ........................................................................................................................................ 14
Toenadering sociale wetenschappen ............................................................................................................ 15
Kwantitatieve turn ........................................................................................................................................ 15
Turn to the left .............................................................................................................................................. 15
Cultural turn .................................................................................................................................................. 16
Vandaag ........................................................................................................................................................ 16
1
,H1: demografische ontwikkelingen in historisch perspectief ............................................ 17
Belang .................................................................................................................................... 17
Covid-crisis ............................................................................................................................. 19
Doelstellingen hoofdstuk ........................................................................................................ 19
1. De studie van de demografische ontwikkelingen in het verleden .................................... 19
1.1. De historische demografie ................................................................................................................ 19
1.2. Het historisch bronnenmateriaal ...................................................................................................... 20
1.3. De hoofdrolspelers van de demografie ............................................................................................. 20
1.4. De evolutie van de wereldbevolking in de long-run, in miljoenen.................................................... 21
1.5. Thomas Robert Malthus of de onafwendbaarheid van catastrofes .................................................. 21
2. Krijtlijnen van de demografische ontwikelingen voor 1750 ............................................. 24
De omvang van de bevolking ........................................................................................................................ 24
Het klassieke demografische patroon ........................................................................................................... 24
2.1. Structurele en catasrofale mortaliteit ............................................................................................... 25
2.2. Geboorte en fertiliteit ....................................................................................................................... 26
3. Demografische ontwikkelingen tijdens de lange negentiende eeuw ............................... 27
3.1. De omvang van de bevolking ............................................................................................................ 27
3.2. De demografische transitie ............................................................................................................... 27
3.3. De mortaliteit en levensverwachting ................................................................................................ 29
3.4. De factor nataliteit geboortecijfer, 1740-2000 ................................................................................. 35
3.4. Nataliteit en nuptialiteit: de verklaring voor de 19de eeuwse groei? ................................................ 36
4. Van “babyboom” tot “tweede demografische revolutie” tijdens de twintigste eeuw ...... 37
Bevolkingsontwikkeling in België, Nederland en Duitsland, 1800-2000 ....................................................... 37
4.1. De bevolkingsomvang: naar nulgroei? ................................................................................................... 38
4.3. Daling van de nataliteit vanaf het midden van de jaren 1960 ............................................................... 41
Besluit .................................................................................................................................... 44
Formatieve toetsing: voorbeeldvragen .................................................................................... 44
H2: het staatsvormingsproces en de opkomst van de natiestaat ...................................... 45
1. Van oude naar nieuwe politieke constellaties ................................................................ 45
Een woelige tijd ............................................................................................................................................. 45
Politiek transitieproces ................................................................................................................................. 45
Een onvermijdelijk en succesvol staatsvormingsproces ............................................................................... 45
De historische visie van socioloog Charles Tilly............................................................................................. 45
Belang van historische diversiteit ................................................................................................................. 46
2. De politieke ontrafeling van het feodalisme in de Zuidelijke Nederlanden ...................... 46
Staatsvorming voor c.1750 ........................................................................................................................... 46
1568-1648: scheiding der Nederlanden ........................................................................................................ 47
De rol van historisch toeval ........................................................................................................................... 47
Zuidelijke Nederlanden c.1750: één onder één vorst ................................................................................... 48
Verlicht despotisme onder Oostenrijks bestuur ........................................................................................... 48
Invloed op politiek-economisch bestel van de Zuidelijke Nederlanden ....................................................... 49
2
, 3. Van soevereine vorst naar soevereine natie................................................................... 49
Depersonalisering van de macht ................................................................................................................... 49
Theorie van het sociaal contract ................................................................................................................... 49
Machten en vrijheden: politiek liberalisme .................................................................................................. 50
Gevaarlijke cocktail voor de Kroon ............................................................................................................... 50
Nationalisme ................................................................................................................................................. 50
Natievorming ................................................................................................................................................ 51
Bestaat een natie? ........................................................................................................................................ 51
Twee vormen van nationalisme .................................................................................................................... 51
Wortels van het nationalisme ....................................................................................................................... 52
Historische variatie........................................................................................................................................ 52
Chronologie van het nationalisme I .............................................................................................................. 52
Chronologie van het nationalisme II ............................................................................................................. 52
Chronologie van het nationalisme III ............................................................................................................ 53
Examen? Studeren? Formatief ...................................................................................................................... 53
4. De opkomst van de Belgische natiestaat ........................................................................ 53
Omvorming naar de liberale natiestaat België: Franse invloed .................................................................... 53
Van onrechtstreeks naar rechtstreeks bestuur ............................................................................................. 54
Introductie van het politiek liberalisme ........................................................................................................ 54
Omvorming naar de liberale natiestaat België: Nederlandse invloed .......................................................... 54
Willem I en tegenstellingen .......................................................................................................................... 54
Het verzet groeit ........................................................................................................................................... 55
Belgische Revolutie ....................................................................................................................................... 55
Monarchie als staatsvorm ............................................................................................................................. 55
Een progressieve natie! ................................................................................................................................. 55
Examen? Studeren? Formatief ...................................................................................................................... 55
5. De opkomst van het Vlaams nationalisme en de aanpassing van de Belgische
staatsstructuur ....................................................................................................................... 56
Een groeiend bewustzijn van taalverschillen ................................................................................................ 56
Bewustwording Vlaams-Belgische cultuur naar Vlaams nationalisme ......................................................... 56
De aanpassing van de staatsstructuren ........................................................................................................ 57
De staatstructuren & Vlaams nationalisme .................................................................................................. 58
Eerste fase: meer cultureel zelfbestuur ........................................................................................................ 58
Tweede fase: De aanpassing van de staatstructuren .................................................................................... 58
De aanpassing van de staatstructuren .......................................................................................................... 58
De staatshervorming van 1970-1980 ............................................................................................................ 58
Discussiepunten na 1980 .............................................................................................................................. 59
Complexe staatsinrichting ............................................................................................................................. 59
H3: democratisering en burgerschap ............................................................................... 60
In hoofdstuk over staatsvormingsproces.................................................................................. 60
1. Democratisering, burgerschap en de ontwikkeling van een publieke sfeer ...................... 60
Democratisering en burgerschap .................................................................................................................. 60
Burgerschap en de ontwikkeling van een ‘civil society’ ................................................................................ 61
2. Van unionisme naar groeiende tegenstellingen .............................................................. 62
3
, Grondwet 1831 ............................................................................................................................................. 62
Verhoudingen in Nationaal Congres ............................................................................................................. 62
Een democratische constitutie? .................................................................................................................... 62
Grondwet 1831: cijnskiesstelsel .................................................................................................................... 63
De totstandkoming van België als liberale burgerstaat ................................................................................ 63
Politieke tegenstellingen steken vanaf 1846 kop op .................................................................................... 64
De Particratie: welke blokken? ..................................................................................................................... 64
De totstandkoming van België als liberale burgerstaat ................................................................................ 65
Belang van onderwijs in democratisering ..................................................................................................... 65
De situatie in België: schoolstrijd .................................................................................................................. 65
3. De periode van democratisering .................................................................................... 66
Strijd om algemeen stemrecht ...................................................................................................................... 66
Eerste compromis in 1893 ............................................................................................................................ 66
Algemeen meervoudig stemrecht 1893 ........................................................................................................ 66
Uitbreiding kiesrecht: opkomst van massapartijen ...................................................................................... 67
Strijd om algemeen enkelvoudig stemrecht ................................................................................................. 67
Invoering algemeen kiesrecht Europa........................................................................................................... 67
En de vrouwen?............................................................................................................................................. 68
4. Post-WWII .................................................................................................................... 69
Uitbreiding kiesrecht Europa ........................................................................................................................ 69
Het Belgisch kiessysteem, 1831-1981 ........................................................................................................... 70
Een verdere verruiming dankzij de leeftijdsgrens…. ..................................................................................... 70
Actuele discussiepunten ............................................................................................................................... 70
Formele toetsing ..................................................................................................................... 71
H4: sociale ongelijkheid en sociaal beleid in historisch perspectief ................................... 72
Sociale ongelijkheid en sociaal beleid ...................................................................................... 72
Inleiding: Sociale ongelijkheid ................................................................................................. 72
Inleiding: nut van de verzorgingsstaat...................................................................................... 73
Discussie: nut van de verzorgingsstaat ..................................................................................... 73
1. Sociale ongelijkheid in een langetermijnperspectief ....................................................... 73
1.1. Denken over sociale ongelijkheid ...................................................................................................... 73
1.2. Sociale ongelijkheid in de preïndustriële periode ............................................................................. 75
1.3. Sociale ongelijkheid tijdens de twintigste eeuw ............................................................................... 76
2. Armoede en sociale zorg ............................................................................................... 80
2.1. Armoede en kwetsbaarheid: begripsbepaling en oorzaken ............................................................. 80
2.2. Sociaal beleid als uitdrukking van ongelijke machtsverhoudingen ................................................... 81
3. Informele zorgarrangementen in historisch perspectief ................................................. 82
3.1. Familie en verwanten ........................................................................................................................ 82
3.2. Solidariteitsmechanismen in de buurt .............................................................................................. 83
3.3. Allerhande vormen van overlevingsstrategieën ............................................................................... 83
4. Formele zorgverlening in historisch perspectief ............................................................. 83
4
