Inleiding
psychologische
dienstverlening
2023-2024
Samenvatting
Yade Houben
VIVES Kortrijk
,Inhoud
Inleiding psychologische dienstverlening ............................................................................................... 1
1. Inleiding ........................................................................................................................................... 6
1.1 Inleiding van de inleiding psychologische dienstverlening ...................................................... 6
1.1.1 Een brede kijk op vele stromingen ................................................................................................. 6
1.2 De filosofische roots van psychologie ....................................................................................... 6
1.2.1 Zelfbewustzijn................................................................................................................................. 6
1.2.2 Kunst en kennis .............................................................................................................................. 6
1.2.3 Woorden doen ertoe ........................................................................................................................ 7
1.2.4 Zijnsvragen en Negative Capability ................................................................................................. 7
1.3 Mensbeeld, religie en wetenschap ............................................................................................ 8
1.3.1 Mechanistisch mensbeeld .............................................................................................................. 8
1.3.2 Personalistisch mensbeeld ............................................................................................................. 8
1.3.3 Organistisch mensbeeld ................................................................................................................. 9
1.3.4 Relationeel-holistisch mensbeeld................................................................................................... 9
1.4 Psychologie als wetenschap...................................................................................................... 10
1.4.1 Is psychologie een wetenschap? .................................................................................................... 10
1.5 In ziekte en gezondheid ............................................................................................................ 10
1.5.1 Ziekte en gezondheid als toestand................................................................................................. 10
1.5.2 Ziekte en gezondheid als proces .................................................................................................... 10
1.5.3 Kwaliteit van leven en positieve gezondheid ................................................................................. 11
1.5.4 Medische psychologie .................................................................................................................... 11
1.5.5 Ziek van gezondheid? .................................................................................................................... 12
1.6 Oorzaken van gedrag ................................................................................................................ 12
1.6.1 De seconde voor je een gedrag stelt............................................................................................... 12
1.6.2 Seconden tot minuten voor je een gedrag stelt ............................................................................. 12
1.6.3 Uren tot dagen voor je een gedrag stelt ......................................................................................... 13
1.6.4 Dagen tot maanden voor je een gedrag stelt ................................................................................. 13
1.6.5 Terug naar toen je een bevrucht eitje was ..................................................................................... 13
1.6.6 Terug naar je geboorte................................................................................................................... 13
1.6.7 De pubertijd of gast, waar is mijn frontale cortex? ....................................................................... 13
1.6.8 Eeuwen tot millennia voor je een gedrag stelt .............................................................................. 13
1.6.9 De evolutie van gedrag .................................................................................................................. 13
1.6.10 Conclusie ....................................................................................................................................... 13
2. Dienstverleningsproces ................................................................................................................... 14
2.1 Inleiding.................................................................................................................................... 14
2.1.1 Stel de vrager voorop ..................................................................................................................... 14
2.2 Psychologisch werken .............................................................................................................. 14
2.2.1 Psychologische dienstverlening is een relatiewijze ....................................................................... 14
2
, 2.2.2 Psychologische grondhouding ....................................................................................................... 14
2.2.3 Onderzoekende houding ............................................................................................................... 15
2.2.4 Enkele elementaire gespreksvaardigheden ................................................................................... 15
2.2.5 Relationeel-holistisch mensbeeld: persoon in/en context ............................................................ 15
2.2.6 Handelingsgerichte diagnostiek .................................................................................................... 16
2.3 Planmatig doelgericht werken ................................................................................................. 16
2.3.1 Drie concrete voorbeelden............................................................................................................. 17
2.3.2 Een handelingsplan voor de psychologische consulent in diverse contexten ............................... 17
3. Onbewuste en persoonlijke ontwikkeling ...................................................................................... 20
3.1 De basis .................................................................................................................................... 20
3.1.1 Verklaringen vanuit Onbewuste en Persoonlijke ontwikkeling ................................................... 20
3.1.2 De psychoanalyse van Freud ........................................................................................................ 20
3.2 Recentere ontwikkelingen ................................................................................................................ 22
3.2.1 Anna Freud en de Ego-analyse ..................................................................................................... 22
3.2.2 De ontwikkelingspsychologie van Erik Erikson ........................................................................... 23
3.2.3 Melanie Klein en de objectrelaties ............................................................................................... 23
3.2.4 Bion en Theory of Thinking .......................................................................................................... 24
3.2.5 Winnicot en de transitionele ruimte ............................................................................................ 24
3.3 Gehechtheid ..............................................................................................................................25
3.3.1 Bowlby en Ainsworth .................................................................................................................... 25
3.3.2 Mentaliseren: Bateman en Fonagy ............................................................................................... 26
3.3.3 Lacan: terug naar Freud ............................................................................................................... 28
3.4 Toepassingen ........................................................................................................................... 28
3.4.1 Toepassing uit de klinische sector ................................................................................................ 28
3.5 Kanttekeningen ....................................................................................................................... 28
4. Gedrag en cognitie.......................................................................................................................... 28
4.1 Stromingen: gedrag en cognitie .............................................................................................. 28
4.2 Behaviorisme ........................................................................................................................... 29
4.2.1 Leerprocessen ............................................................................................................................... 29
4.3 Neo behaviorisme: model-leren .............................................................................................. 30
4.4 Cognitieve psychologie ............................................................................................................ 30
4.4.1 Denken is informatie evalueren .................................................................................................... 31
4.4.2 Denken als determinant van gedrag.............................................................................................. 31
4.4.3 Het ASE model ............................................................................................................................. 32
4.4.4 Cognitive Bias: denkfouten........................................................................................................... 33
4.4.5 Coping ........................................................................................................................................... 33
4.5 Cognitieve therapie.................................................................................................................. 34
4.5.1 Albert Ellis .................................................................................................................................... 34
4.5.2 Aaron Beck.................................................................................................................................... 34
3
, 4.6 Cognitieve gedragstherapie (CGT) ...........................................................................................35
4.7 Mindfulness ............................................................................................................................. 36
4.8 Toepassingen ............................................................................................................................ 37
4.8.1 Toepassingen uit school- en psychopedagogische sector ..............................................................37
4.8.2 Toepassingen uit de klinische sector .............................................................................................37
4.9 Kanttekeningen ....................................................................................................................... 39
4.9.1 De zelfdeterminatie theorie (ZDT) Deci & Ryan .......................................................................... 39
5. Ervaring en ontmoeting ................................................................................................................. 39
5.1 De basis .................................................................................................................................... 39
5.1.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 39
5.1.2 Humanisme .................................................................................................................................. 39
5.1.3 Cliënt-centered therapy – Carl Rogers ......................................................................................... 40
5.1.4 Experientiële therapie – Eugene Gendlin .................................................................................... 42
5.2 Positieve psychologie............................................................................................................... 42
5.2.1 Flow (mentale toestand) ............................................................................................................... 42
5.3 Motiverende gespreksvoering ................................................................................................. 43
5.4 Ervaringsleren ......................................................................................................................... 44
5.5 Ervaringsleren: een theoretisch kader .................................................................................... 44
5.5.1 Ervaringsleren is een krachtige methodiek, maar geen wondermiddel ....................................... 44
5.5.2 Ervaring ........................................................................................................................................ 44
5.5.3 Wat is ervaringsleren? .................................................................................................................. 44
5.6 Presentiebenadering in een notendop .....................................................................................45
5.7 Herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid ............................................................... 46
5.8 Toepassingen ........................................................................................................................... 46
5.8.1 Toepassing uit de A&O sector....................................................................................................... 46
5.8.2 Toepassing uit school- en psychopedagogische sector................................................................. 46
5.8.3 Toepassing uit de klinische sector .................................................................................................47
5.9 Kanttekeningen ....................................................................................................................... 48
6. Context en omgeving ...................................................................................................................... 48
6.1 Inleiding................................................................................................................................... 48
6.2 Groepen ................................................................................................................................... 49
6.2.1 De groepsfases van Tuckman ....................................................................................................... 49
6.3 Omgevingspsychologie ............................................................................................................ 50
6.4 Milieutherapie en institutioneel werken ................................................................................. 50
6.5 Systemisch werken ................................................................................................................... 51
6.5.1 De strategische stroming ............................................................................................................... 51
6.5.2 De structurele gezinstherapie ....................................................................................................... 52
6.5.3 De contextuele stroming............................................................................................................... 52
6.6 Oplossingsgericht werken ........................................................................................................53
4
psychologische
dienstverlening
2023-2024
Samenvatting
Yade Houben
VIVES Kortrijk
,Inhoud
Inleiding psychologische dienstverlening ............................................................................................... 1
1. Inleiding ........................................................................................................................................... 6
1.1 Inleiding van de inleiding psychologische dienstverlening ...................................................... 6
1.1.1 Een brede kijk op vele stromingen ................................................................................................. 6
1.2 De filosofische roots van psychologie ....................................................................................... 6
1.2.1 Zelfbewustzijn................................................................................................................................. 6
1.2.2 Kunst en kennis .............................................................................................................................. 6
1.2.3 Woorden doen ertoe ........................................................................................................................ 7
1.2.4 Zijnsvragen en Negative Capability ................................................................................................. 7
1.3 Mensbeeld, religie en wetenschap ............................................................................................ 8
1.3.1 Mechanistisch mensbeeld .............................................................................................................. 8
1.3.2 Personalistisch mensbeeld ............................................................................................................. 8
1.3.3 Organistisch mensbeeld ................................................................................................................. 9
1.3.4 Relationeel-holistisch mensbeeld................................................................................................... 9
1.4 Psychologie als wetenschap...................................................................................................... 10
1.4.1 Is psychologie een wetenschap? .................................................................................................... 10
1.5 In ziekte en gezondheid ............................................................................................................ 10
1.5.1 Ziekte en gezondheid als toestand................................................................................................. 10
1.5.2 Ziekte en gezondheid als proces .................................................................................................... 10
1.5.3 Kwaliteit van leven en positieve gezondheid ................................................................................. 11
1.5.4 Medische psychologie .................................................................................................................... 11
1.5.5 Ziek van gezondheid? .................................................................................................................... 12
1.6 Oorzaken van gedrag ................................................................................................................ 12
1.6.1 De seconde voor je een gedrag stelt............................................................................................... 12
1.6.2 Seconden tot minuten voor je een gedrag stelt ............................................................................. 12
1.6.3 Uren tot dagen voor je een gedrag stelt ......................................................................................... 13
1.6.4 Dagen tot maanden voor je een gedrag stelt ................................................................................. 13
1.6.5 Terug naar toen je een bevrucht eitje was ..................................................................................... 13
1.6.6 Terug naar je geboorte................................................................................................................... 13
1.6.7 De pubertijd of gast, waar is mijn frontale cortex? ....................................................................... 13
1.6.8 Eeuwen tot millennia voor je een gedrag stelt .............................................................................. 13
1.6.9 De evolutie van gedrag .................................................................................................................. 13
1.6.10 Conclusie ....................................................................................................................................... 13
2. Dienstverleningsproces ................................................................................................................... 14
2.1 Inleiding.................................................................................................................................... 14
2.1.1 Stel de vrager voorop ..................................................................................................................... 14
2.2 Psychologisch werken .............................................................................................................. 14
2.2.1 Psychologische dienstverlening is een relatiewijze ....................................................................... 14
2
, 2.2.2 Psychologische grondhouding ....................................................................................................... 14
2.2.3 Onderzoekende houding ............................................................................................................... 15
2.2.4 Enkele elementaire gespreksvaardigheden ................................................................................... 15
2.2.5 Relationeel-holistisch mensbeeld: persoon in/en context ............................................................ 15
2.2.6 Handelingsgerichte diagnostiek .................................................................................................... 16
2.3 Planmatig doelgericht werken ................................................................................................. 16
2.3.1 Drie concrete voorbeelden............................................................................................................. 17
2.3.2 Een handelingsplan voor de psychologische consulent in diverse contexten ............................... 17
3. Onbewuste en persoonlijke ontwikkeling ...................................................................................... 20
3.1 De basis .................................................................................................................................... 20
3.1.1 Verklaringen vanuit Onbewuste en Persoonlijke ontwikkeling ................................................... 20
3.1.2 De psychoanalyse van Freud ........................................................................................................ 20
3.2 Recentere ontwikkelingen ................................................................................................................ 22
3.2.1 Anna Freud en de Ego-analyse ..................................................................................................... 22
3.2.2 De ontwikkelingspsychologie van Erik Erikson ........................................................................... 23
3.2.3 Melanie Klein en de objectrelaties ............................................................................................... 23
3.2.4 Bion en Theory of Thinking .......................................................................................................... 24
3.2.5 Winnicot en de transitionele ruimte ............................................................................................ 24
3.3 Gehechtheid ..............................................................................................................................25
3.3.1 Bowlby en Ainsworth .................................................................................................................... 25
3.3.2 Mentaliseren: Bateman en Fonagy ............................................................................................... 26
3.3.3 Lacan: terug naar Freud ............................................................................................................... 28
3.4 Toepassingen ........................................................................................................................... 28
3.4.1 Toepassing uit de klinische sector ................................................................................................ 28
3.5 Kanttekeningen ....................................................................................................................... 28
4. Gedrag en cognitie.......................................................................................................................... 28
4.1 Stromingen: gedrag en cognitie .............................................................................................. 28
4.2 Behaviorisme ........................................................................................................................... 29
4.2.1 Leerprocessen ............................................................................................................................... 29
4.3 Neo behaviorisme: model-leren .............................................................................................. 30
4.4 Cognitieve psychologie ............................................................................................................ 30
4.4.1 Denken is informatie evalueren .................................................................................................... 31
4.4.2 Denken als determinant van gedrag.............................................................................................. 31
4.4.3 Het ASE model ............................................................................................................................. 32
4.4.4 Cognitive Bias: denkfouten........................................................................................................... 33
4.4.5 Coping ........................................................................................................................................... 33
4.5 Cognitieve therapie.................................................................................................................. 34
4.5.1 Albert Ellis .................................................................................................................................... 34
4.5.2 Aaron Beck.................................................................................................................................... 34
3
, 4.6 Cognitieve gedragstherapie (CGT) ...........................................................................................35
4.7 Mindfulness ............................................................................................................................. 36
4.8 Toepassingen ............................................................................................................................ 37
4.8.1 Toepassingen uit school- en psychopedagogische sector ..............................................................37
4.8.2 Toepassingen uit de klinische sector .............................................................................................37
4.9 Kanttekeningen ....................................................................................................................... 39
4.9.1 De zelfdeterminatie theorie (ZDT) Deci & Ryan .......................................................................... 39
5. Ervaring en ontmoeting ................................................................................................................. 39
5.1 De basis .................................................................................................................................... 39
5.1.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 39
5.1.2 Humanisme .................................................................................................................................. 39
5.1.3 Cliënt-centered therapy – Carl Rogers ......................................................................................... 40
5.1.4 Experientiële therapie – Eugene Gendlin .................................................................................... 42
5.2 Positieve psychologie............................................................................................................... 42
5.2.1 Flow (mentale toestand) ............................................................................................................... 42
5.3 Motiverende gespreksvoering ................................................................................................. 43
5.4 Ervaringsleren ......................................................................................................................... 44
5.5 Ervaringsleren: een theoretisch kader .................................................................................... 44
5.5.1 Ervaringsleren is een krachtige methodiek, maar geen wondermiddel ....................................... 44
5.5.2 Ervaring ........................................................................................................................................ 44
5.5.3 Wat is ervaringsleren? .................................................................................................................. 44
5.6 Presentiebenadering in een notendop .....................................................................................45
5.7 Herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid ............................................................... 46
5.8 Toepassingen ........................................................................................................................... 46
5.8.1 Toepassing uit de A&O sector....................................................................................................... 46
5.8.2 Toepassing uit school- en psychopedagogische sector................................................................. 46
5.8.3 Toepassing uit de klinische sector .................................................................................................47
5.9 Kanttekeningen ....................................................................................................................... 48
6. Context en omgeving ...................................................................................................................... 48
6.1 Inleiding................................................................................................................................... 48
6.2 Groepen ................................................................................................................................... 49
6.2.1 De groepsfases van Tuckman ....................................................................................................... 49
6.3 Omgevingspsychologie ............................................................................................................ 50
6.4 Milieutherapie en institutioneel werken ................................................................................. 50
6.5 Systemisch werken ................................................................................................................... 51
6.5.1 De strategische stroming ............................................................................................................... 51
6.5.2 De structurele gezinstherapie ....................................................................................................... 52
6.5.3 De contextuele stroming............................................................................................................... 52
6.6 Oplossingsgericht werken ........................................................................................................53
4