Leereenheid 12 Rechtvaardigheid en rechtmatigheid
Leerkern
Het tekstboek sluit af met een probleem wat te doen wanneer rechtmatigheid en
rechtvaardigheid op gespannen voet met elkaar staan? Consequente regeltoepassing
mag dan een noodzakelijke voorwaarde zijn voor een behoorlijk functionerend
rechtssysteem, maar is het ook een voldoende voorwaarde voor een rechtvaardig
rechtssysteem? Ook hier presenteert de auteur twee standpunten. Het eerste standpunt
luidt dat rechtmatigheid en rechtvaardigheid twee volstrekt andere zaken zijn en dat ze
niets met elkaar te maken hebben. Recht kan heel wel onrechtvaardig zijn. Dit is het
standpunt van de rechtspositivisten. Het tweede standpunt is dat de rechtmatigheid
afhangt van het oordeel van de rechter over de rechtvaardigheid, waarbij de rechter
onafhankelijk oordeelt op basis van rechtsbeginselen. Kijk onder de tab "films" voor
een filmpje bij deze leereenheid.
INLEIDING
Austin vond dat men een rechtsbegrip moest zien zonder morele noties van
goed en kwaad. Ook Hart (primaire en secundaire regels) en Kelsen (zichzelf
regelend rechtssysteem) zijn pogingen om het recht te beschrijven zonder een
normatieve beoordeling. Deze auteurs worden daarom rechtspositivisten
genoemd d.w.z. beperken zich tot een beschrijving van het positieve = bestaande
recht.
Er zijn grote verschillen tussen rechtspositivisten onderling, zoals wat moet onder
recht precies worden verstaan en hoe de verhouding dient te zijn tussen wetgever
en rechter. Echter ze delen allen twee veronderstellingen:
1. De veronderstelling dat het mogelijk en wenselijk is om een vastomlijnd begrip
te ontwikkelen van het recht, zonder een beroep te doen om morele zaken als
goed en kwaad.
2. De veronderstelling dat de rechtmatigheid = legaliteit van het recht niet
gekoppeld is aan de rechtvaardigheid = legitimiteit van het recht.
De vraag of men zich bezig moet houden met de rechtvaardigheid van het recht,
wordt in dit hoofdstuk behandeld.
1/7
, KELSEN OVER RECHTMATIGHEID
De veronderstelling dat het mogelijk en wenselijk is om een rechtsbegrip te
ontwikkelen los van morele opvattingen is dat deze omstreden zijn. Mensen
hebben verschillende opvattingen over goed en kwaad / rechtvaardig of
onrechtvaardig. Moraal is een subjectieve zaak en wanneer men het rechtsbegrip
hier van laat afhangen is men onwetenschappelijk bezig.
Kelsen noemt rechtvaardigheid een irrationeel ideaal : omdat men niet
rationeel kan spreken over rechtvaardigheid omdat de meningen van mensen
over wat rechtvaardig of onrechtvaardig is samenhangt met de belangen die zij
hebben. Voorbeeld is een ondernemer die contractvrijheid rechtvaardiger zal
vinden dan solidariteit met zwakkeren. De werknemer zal daarover anders
denken. De vraag naar rechtvaardigheid kan dus alleen subjectief worden
beantwoord.
Volgens Kelsen is rechtmatigheid geen irrationeel ideaal :
a. Omdat het oordeel betrekking heeft op objectief vaststelbare handelingen.
Bijvoorbeeld het opleggen van een boete door de rechter is een objectief
vaststelbare handeling.
b. Rechtmatigheid heeft geen betrekking op de inhoud maar alleen op de
toepassing van wetten. Of algemene wetten goed worden toegepast is
objectief vast te stellen.
Kelsen geeft echter wel een normatieve bewering : hij gaat er namelijk van uit
dat een rechtsorde die een compromis zoekt tussen tegengestelde belangen
langer bestaat dan een partijdig recht. Kelsen zegt dat consequente
regeltoepassing bijdraagt aan sociale vrede. Onpartijdigheid wordt dus door
Kelsen samen gezien met consequente regeltoepassing.
Echter hoeft dit niet het geval te zijn omdat er ook sprake kan zijn van
consequente regeltoepassing binnen een rechtssysteem die uiterst partijdig is.
Onpartijdige regeltoepassing binnen een partijdig rechtssysteem zal leiden tot
partijdigheid en dus niet tot de sociale vrede zoals Kelsen dat stelt.
2/7
Leerkern
Het tekstboek sluit af met een probleem wat te doen wanneer rechtmatigheid en
rechtvaardigheid op gespannen voet met elkaar staan? Consequente regeltoepassing
mag dan een noodzakelijke voorwaarde zijn voor een behoorlijk functionerend
rechtssysteem, maar is het ook een voldoende voorwaarde voor een rechtvaardig
rechtssysteem? Ook hier presenteert de auteur twee standpunten. Het eerste standpunt
luidt dat rechtmatigheid en rechtvaardigheid twee volstrekt andere zaken zijn en dat ze
niets met elkaar te maken hebben. Recht kan heel wel onrechtvaardig zijn. Dit is het
standpunt van de rechtspositivisten. Het tweede standpunt is dat de rechtmatigheid
afhangt van het oordeel van de rechter over de rechtvaardigheid, waarbij de rechter
onafhankelijk oordeelt op basis van rechtsbeginselen. Kijk onder de tab "films" voor
een filmpje bij deze leereenheid.
INLEIDING
Austin vond dat men een rechtsbegrip moest zien zonder morele noties van
goed en kwaad. Ook Hart (primaire en secundaire regels) en Kelsen (zichzelf
regelend rechtssysteem) zijn pogingen om het recht te beschrijven zonder een
normatieve beoordeling. Deze auteurs worden daarom rechtspositivisten
genoemd d.w.z. beperken zich tot een beschrijving van het positieve = bestaande
recht.
Er zijn grote verschillen tussen rechtspositivisten onderling, zoals wat moet onder
recht precies worden verstaan en hoe de verhouding dient te zijn tussen wetgever
en rechter. Echter ze delen allen twee veronderstellingen:
1. De veronderstelling dat het mogelijk en wenselijk is om een vastomlijnd begrip
te ontwikkelen van het recht, zonder een beroep te doen om morele zaken als
goed en kwaad.
2. De veronderstelling dat de rechtmatigheid = legaliteit van het recht niet
gekoppeld is aan de rechtvaardigheid = legitimiteit van het recht.
De vraag of men zich bezig moet houden met de rechtvaardigheid van het recht,
wordt in dit hoofdstuk behandeld.
1/7
, KELSEN OVER RECHTMATIGHEID
De veronderstelling dat het mogelijk en wenselijk is om een rechtsbegrip te
ontwikkelen los van morele opvattingen is dat deze omstreden zijn. Mensen
hebben verschillende opvattingen over goed en kwaad / rechtvaardig of
onrechtvaardig. Moraal is een subjectieve zaak en wanneer men het rechtsbegrip
hier van laat afhangen is men onwetenschappelijk bezig.
Kelsen noemt rechtvaardigheid een irrationeel ideaal : omdat men niet
rationeel kan spreken over rechtvaardigheid omdat de meningen van mensen
over wat rechtvaardig of onrechtvaardig is samenhangt met de belangen die zij
hebben. Voorbeeld is een ondernemer die contractvrijheid rechtvaardiger zal
vinden dan solidariteit met zwakkeren. De werknemer zal daarover anders
denken. De vraag naar rechtvaardigheid kan dus alleen subjectief worden
beantwoord.
Volgens Kelsen is rechtmatigheid geen irrationeel ideaal :
a. Omdat het oordeel betrekking heeft op objectief vaststelbare handelingen.
Bijvoorbeeld het opleggen van een boete door de rechter is een objectief
vaststelbare handeling.
b. Rechtmatigheid heeft geen betrekking op de inhoud maar alleen op de
toepassing van wetten. Of algemene wetten goed worden toegepast is
objectief vast te stellen.
Kelsen geeft echter wel een normatieve bewering : hij gaat er namelijk van uit
dat een rechtsorde die een compromis zoekt tussen tegengestelde belangen
langer bestaat dan een partijdig recht. Kelsen zegt dat consequente
regeltoepassing bijdraagt aan sociale vrede. Onpartijdigheid wordt dus door
Kelsen samen gezien met consequente regeltoepassing.
Echter hoeft dit niet het geval te zijn omdat er ook sprake kan zijn van
consequente regeltoepassing binnen een rechtssysteem die uiterst partijdig is.
Onpartijdige regeltoepassing binnen een partijdig rechtssysteem zal leiden tot
partijdigheid en dus niet tot de sociale vrede zoals Kelsen dat stelt.
2/7
