Samenvatting Fundamentele rechten week 1 t/m 7
Week 1: Algemene begrippen en dragers van grondrechten
Fundamentele rechten = mensen rechten = soort grondrechten
Deze rechten zijn er in de eerste plaats om burgers te beschermen tegen overheidsoptreden.
Daarnaast strekken ze tot een menswaardig bestaan en daarbij bescherming tegen anderen
door de overheid geboden.
Rechtsorde Belang van de fundamentele rechten
Nationale rechtsorde Rechtstaat bestaat uit 4 elementen:
legaliteitsbeginsel, machtenscheiding,
rechtsbescherming door onafhankelijke
rechter en grondrechten. De democratie
bestaat ook uit politieke grondrechten en
gelijkheid.
Internationale rechtsorde In de internationale rechtsorde zijn
grondrechten vastgelegd in verdragen,
waaronder art. 1 Handvest VN. Eveneens is
er jurisprudentie van het EHRM en zijn er
handhavingsmechanismen waarbij landen
elkaar controleren op het naleven van
grondrechten. De EU heeft ook een eigen
Handvest van grondrechten.
Fundamentele rechten zijn vaak praktische en principiële kwesties; er zijn veel maatregelen
ter bevordering of beperking van grondrechten. Dit omwille de veiligheid van de burgers,
denk bijv. de COVID-19 maatregelen en de AIVD.
Grondrechten nemen in het recht steeds een belangrijkere plaats in omdat:
1. Er is steeds vaker een horizontale werking van grondrechten tussen burgers
onderling.
2. Om grondrechten te beperken worden er steeds hogere eisen gesteld. Dit kan
echter wel resulteren in haakse belangen bij terrorismebestrijding en bijv. het recht
op privacy.
3. De werkingssfeer van grondrechten neemt toe en het aantal grondrechten groter
wordt.
4. De klassieke grondrechten zijn niet meer alleen onthoudingsplichten van de overheid
maar ook positieve verplichtingen.
5. De internationale rechtsorde en de daarbij behorende bescherming van
grondrechten schemert steeds meer door in de nationale rechtsorde.
,In de geschiedenis zijn er meerdere opvattingen over grondrechten.
Griekse staatsleer:
Geen grondrechten
De waarde van het individu komt voort uit het gemeenschapsleven
Middeleeuwen en Christendom:
Geen grondrechten feodale stelsel en standenmaatschappij
Het geloof en de kerk is ieders eigen domein
De overheid is een Godsgegeven dus moet de burger daaraan gehoorzamen, maar de
overheid is wel begrensd.
In het christendom was het gedachtegoed wel dat ieder mens gelijk was
Renaissance:
Individu centraal, opkomst van natuurwetenschappen
Hervorming van kijk op mens en wereldbeeld
Verlichting kritische opstelling tot wereld en verhoudingen
Centralisering zorgt voor meer macht bij de overheid, dit zorgt voor tegengewicht
Gegoede burgerij komt op en krijgt meer politieke belangen
Theorie van Locke:
“Natuurrechten door God gegeven”
Mensen zijn roofdieren
Grondrechten zijn een westerse liberale uitvinding
De natuurlijke rechten van een mens zijn onvervreemdbaar
Theorie van Hobbes:
Individu laat zich leiden door eigenbelang en om veiligheid te garanderen is overheid
nodig
In noodtoestand gaat Raison d’Etat (staatsveiligheid) altijd voor
Individu geen onvervreemdbare rechten
Theorie van Bentham:
Zag grondrechten als onnodig
“Het grootste geluk voor het grootste aantal heeft voorrang”) meeste stemmen gelden?
Een aantal verdere kritiekpunten op grondrechten zijn:
Het zijn natuurrechten en die zijn God gegeven (Theorie van Locke)
De benadering van het individu is overtrokken (individu is niet autonoom), de
gemeenschap en cultuur zijn bepalend voor de individu
Staatsveiligheid gaat altijd voor op grondrechten (Theorie Hobbes)
Uitholling nationale democratische rechtsstaat, strijdigheid internationale en
nationale rechters waar toetsing aan nationale wet en grondwet niet mogelijk is
Te veel en te ruime grondrechten
, Klassieke grondrechten = individuele vrijheidsrechten, in beginsels gericht op
overheidsonthouding. De individu is drager en bepaalt zelf op welke wijze hij het recht
uitoefent. De verdragsbepalingen die klassieke rechten bevatten zijn eenieder verbindend en
overheidshandelen is afdwingbaar bij de rechter. De rechter kan dus ook nationale wetten
toetsen aan deze verdragsbepalingen.
Sociale grondrechten = rechten die voornamelijk het belang van de bevolking als geheel
dienen. Ze zijn daarom ook niet geformuleerd als individuele rechten maar juist als
zorgplichten gericht op overheidsoptreden. Deze bepalingen zijn vaak niet eenieder
verbindend omdat er veel beleidsmatige overwegingen bij komt kijken zoals geld en
overheidsbemoeienis. Deze rechten kunnen dus ook niet worden afgedwongen voor de
rechter.
De klassieke grondrechten komen in beginsel aan ieder individu toe. Deze rechten kunnen
wel beperkt worden. Tevens kunnen grondrechten toekomen aan groepen of aan
rechtspersonen, daarbij zijn kinderen ook grondrechten dragers en kunnen zij een klacht
indienen bij het EHRM.
Uitzonderingen zijn:
o Buitenlanders/vreemdelingen: burgerschapsrechten zijn vastgelegd in verdragen, wel
kunnen grondwetten buitenlanders in sommige bepalingen uitsluiten. Er is dan wel
een verbod op discriminatie. Ook dit verbod kent uitzonderingen.
o Ambtenaren, militairen en gedetineerden: grondrechten mogen soms beperkt
worden voor deze groepen.
o Ongeborenen: in Europa bestaat er geen consensus over ongeborenen grondrechten
hebben, hierdoor is er een grote appreciatiemarge bij de lidstaten.
o Overledenen: deze kennen geen grondrechten, wel kan er inbreuk worden gemaakt
op de grondrechten van een nabestaande via een overledene.
Week 2: Rechtsbescherming en reikwijdte
Rechtsbescherming van de Nederlands rechter:
Kan beperkingen toetsen aan GW (behoudens art. 120 GW)
Kan beperkingen toetsen aan eenieder verbindende bepalingen art. 94 GW
Kan beperkingen toetsen aan Handvest EU, indien de beperking valt binnen de
reikwijdte van het EU-recht
De rechter kan prejudiciële vragen stellen aan Hof van Justitie EU over gelding en
uitleg van EU-recht art. 267 VWEU
De hoogste rechter kan advies vragen aan het EHRM 16e protocol EVRM
Indien alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput:
Art. 35 EVRM: er kan een klacht worden ingediend bij het EHRM, over een schending
van het EVRM (art. 34 EVRM). Als de klacht ontvankelijk is, geeft EHRM een bindend
oordeel (art. 46 EVRM)
Week 1: Algemene begrippen en dragers van grondrechten
Fundamentele rechten = mensen rechten = soort grondrechten
Deze rechten zijn er in de eerste plaats om burgers te beschermen tegen overheidsoptreden.
Daarnaast strekken ze tot een menswaardig bestaan en daarbij bescherming tegen anderen
door de overheid geboden.
Rechtsorde Belang van de fundamentele rechten
Nationale rechtsorde Rechtstaat bestaat uit 4 elementen:
legaliteitsbeginsel, machtenscheiding,
rechtsbescherming door onafhankelijke
rechter en grondrechten. De democratie
bestaat ook uit politieke grondrechten en
gelijkheid.
Internationale rechtsorde In de internationale rechtsorde zijn
grondrechten vastgelegd in verdragen,
waaronder art. 1 Handvest VN. Eveneens is
er jurisprudentie van het EHRM en zijn er
handhavingsmechanismen waarbij landen
elkaar controleren op het naleven van
grondrechten. De EU heeft ook een eigen
Handvest van grondrechten.
Fundamentele rechten zijn vaak praktische en principiële kwesties; er zijn veel maatregelen
ter bevordering of beperking van grondrechten. Dit omwille de veiligheid van de burgers,
denk bijv. de COVID-19 maatregelen en de AIVD.
Grondrechten nemen in het recht steeds een belangrijkere plaats in omdat:
1. Er is steeds vaker een horizontale werking van grondrechten tussen burgers
onderling.
2. Om grondrechten te beperken worden er steeds hogere eisen gesteld. Dit kan
echter wel resulteren in haakse belangen bij terrorismebestrijding en bijv. het recht
op privacy.
3. De werkingssfeer van grondrechten neemt toe en het aantal grondrechten groter
wordt.
4. De klassieke grondrechten zijn niet meer alleen onthoudingsplichten van de overheid
maar ook positieve verplichtingen.
5. De internationale rechtsorde en de daarbij behorende bescherming van
grondrechten schemert steeds meer door in de nationale rechtsorde.
,In de geschiedenis zijn er meerdere opvattingen over grondrechten.
Griekse staatsleer:
Geen grondrechten
De waarde van het individu komt voort uit het gemeenschapsleven
Middeleeuwen en Christendom:
Geen grondrechten feodale stelsel en standenmaatschappij
Het geloof en de kerk is ieders eigen domein
De overheid is een Godsgegeven dus moet de burger daaraan gehoorzamen, maar de
overheid is wel begrensd.
In het christendom was het gedachtegoed wel dat ieder mens gelijk was
Renaissance:
Individu centraal, opkomst van natuurwetenschappen
Hervorming van kijk op mens en wereldbeeld
Verlichting kritische opstelling tot wereld en verhoudingen
Centralisering zorgt voor meer macht bij de overheid, dit zorgt voor tegengewicht
Gegoede burgerij komt op en krijgt meer politieke belangen
Theorie van Locke:
“Natuurrechten door God gegeven”
Mensen zijn roofdieren
Grondrechten zijn een westerse liberale uitvinding
De natuurlijke rechten van een mens zijn onvervreemdbaar
Theorie van Hobbes:
Individu laat zich leiden door eigenbelang en om veiligheid te garanderen is overheid
nodig
In noodtoestand gaat Raison d’Etat (staatsveiligheid) altijd voor
Individu geen onvervreemdbare rechten
Theorie van Bentham:
Zag grondrechten als onnodig
“Het grootste geluk voor het grootste aantal heeft voorrang”) meeste stemmen gelden?
Een aantal verdere kritiekpunten op grondrechten zijn:
Het zijn natuurrechten en die zijn God gegeven (Theorie van Locke)
De benadering van het individu is overtrokken (individu is niet autonoom), de
gemeenschap en cultuur zijn bepalend voor de individu
Staatsveiligheid gaat altijd voor op grondrechten (Theorie Hobbes)
Uitholling nationale democratische rechtsstaat, strijdigheid internationale en
nationale rechters waar toetsing aan nationale wet en grondwet niet mogelijk is
Te veel en te ruime grondrechten
, Klassieke grondrechten = individuele vrijheidsrechten, in beginsels gericht op
overheidsonthouding. De individu is drager en bepaalt zelf op welke wijze hij het recht
uitoefent. De verdragsbepalingen die klassieke rechten bevatten zijn eenieder verbindend en
overheidshandelen is afdwingbaar bij de rechter. De rechter kan dus ook nationale wetten
toetsen aan deze verdragsbepalingen.
Sociale grondrechten = rechten die voornamelijk het belang van de bevolking als geheel
dienen. Ze zijn daarom ook niet geformuleerd als individuele rechten maar juist als
zorgplichten gericht op overheidsoptreden. Deze bepalingen zijn vaak niet eenieder
verbindend omdat er veel beleidsmatige overwegingen bij komt kijken zoals geld en
overheidsbemoeienis. Deze rechten kunnen dus ook niet worden afgedwongen voor de
rechter.
De klassieke grondrechten komen in beginsel aan ieder individu toe. Deze rechten kunnen
wel beperkt worden. Tevens kunnen grondrechten toekomen aan groepen of aan
rechtspersonen, daarbij zijn kinderen ook grondrechten dragers en kunnen zij een klacht
indienen bij het EHRM.
Uitzonderingen zijn:
o Buitenlanders/vreemdelingen: burgerschapsrechten zijn vastgelegd in verdragen, wel
kunnen grondwetten buitenlanders in sommige bepalingen uitsluiten. Er is dan wel
een verbod op discriminatie. Ook dit verbod kent uitzonderingen.
o Ambtenaren, militairen en gedetineerden: grondrechten mogen soms beperkt
worden voor deze groepen.
o Ongeborenen: in Europa bestaat er geen consensus over ongeborenen grondrechten
hebben, hierdoor is er een grote appreciatiemarge bij de lidstaten.
o Overledenen: deze kennen geen grondrechten, wel kan er inbreuk worden gemaakt
op de grondrechten van een nabestaande via een overledene.
Week 2: Rechtsbescherming en reikwijdte
Rechtsbescherming van de Nederlands rechter:
Kan beperkingen toetsen aan GW (behoudens art. 120 GW)
Kan beperkingen toetsen aan eenieder verbindende bepalingen art. 94 GW
Kan beperkingen toetsen aan Handvest EU, indien de beperking valt binnen de
reikwijdte van het EU-recht
De rechter kan prejudiciële vragen stellen aan Hof van Justitie EU over gelding en
uitleg van EU-recht art. 267 VWEU
De hoogste rechter kan advies vragen aan het EHRM 16e protocol EVRM
Indien alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput:
Art. 35 EVRM: er kan een klacht worden ingediend bij het EHRM, over een schending
van het EVRM (art. 34 EVRM). Als de klacht ontvankelijk is, geeft EHRM een bindend
oordeel (art. 46 EVRM)
