Spraak les 1
• Bij het leren articuleren moeten kinderen 2 vaardigheden verwerven:
- Fonetiek (motoriek): spraakklankproductie. Bewegingen, die noodzakelijk zijn voor de productie
van verschillende spraakklanken
- Fonologie: klankleer. Kenmerken van klanken, hoe zijn klanken gegroepeerd
• Hersenzenuwen – Spreken & Slikken
- Nervus Trigeminus V (5): Kauwen & sensibiliteit
- Nervus Facialis VII (7): Mimiek & smaaksensatie
- Nervus Glossofaryngeus IX (9) : Tong en keelzenuw (farynx)
- Nervus Vagus X: Spreken, slikken, ademhalen
- Nervus Hypoglossus XII (12): tong
• Spraakproductieproces 3 functionele systemen betrokken:
- Supralaryngaal systeem: ademhalingssysteem. Zonder adem, geen
klanken produceren
- Laryngaal systeem: stembanden brengen een geluid voort
- Sublaryngaal systeem: farynx-mond-en neusholte voor resonantie
verschillende spraakklanken
• Spieren - Spreken & Slikken
- Kauwspieren
- Aangezichtsspieren
- Tongspieren
- Velumspieren
• Kauwspieren (aangestuurd door N. Trigeminus V)
- M. masseter: bijten
- M. temporalis: onderkaak omhoog, naar achter
- M. pterygoideus mediaal (int): he en, voren, zijwaarts van de kaak
- M. pterygoideus lateraal (ext): voren, beneden trekken van de onderkaak
• Spieren van de faciale expressie (N. facialis VII)
- M. orbicularis oris: lipspier, spreiden/tuiten/ronden
- M. buccinator: wangspier, zorgt ervoor dat er geen voedsel in de wangzakken achterblijft
- M. mentalis: als enige gezichtsspier met de lip verbonden
• Tongspieren (N. Hypoglossus XII)
- Tong
- Tongriem
- Intrinsieke tongspieren: organiseren de jne bewegingen van de tong
- Extrinsieke tongspieren: grotere bewegingen/tong bewegen als geheel
• Velumspieren (soft palatum) & relatie spraak
- Velumspieren zijn verantwoordelijk voor het afsluiten/openen van de neusholte
- Het velum moet in een verheven positie staan voor de meeste spraakgeluiden, behalve bij /n/,/
m/ en /ng/, omdat de neusholte dan juist open moet zijn en de mondholte gesloten
- De volgende spieren hoef je niet te weten:
- m. levator veli palatini
- m. tensor veli palatini
- m. palatoglossus
- m. palatopharyngeus
ff fi
,• Schema van Levelt (1989)
- Het taal- en productiemodel van Levelt wordt veel gebruikt om de processen, die betrokken zijn
bij spraak en taal, theoretisch te beschrijven.
- In het schema worden de stappen beschreven die het kind moet maken, voordat hij de
gewenste woorden en zinnen van een boodschap kan uitspreken.
- Nadat het kind de boodschap heeft gevormd, het conceptualiseren, met behulp van kennis die
hij van de wereld heeft, vormt hij een preverbale boodschap. De boodschap wordt naar de
formulator gestuurd.
- In de formulator wordt de preverbale boodschap eerst grammaticaal gecodeerd. Daarvoor is
informatie nodig uit het lexicon. In het lexicon zijn zowel de woordbetekenissen als de
woordvormen opgeslagen.
- Na de grammaticale codering volgt de fonologische codering. Waarbij het gaat om zowel
klankpatronen als om de klemtoon in woorden.
- In het volgende stadium (motorische planning) worden de articulatorische doelen bepaald.
- Deze doelen vormen de basis voor de motorische programmering van de articulatie, waarin de
planning plaats vindt van de opeenvolgende bewegingen van de anatomische structuren.
- Er is tot nu toe nog niet gesproken. Dit gebeurt tijdens de uiteindelijk uitvoering in de vorm van
spraak.
, • Articulatorische fonetiek
- Fonetiek beschrijft spraakklanken. Het zorgt ervoor dat spraakklanken gede nieerd worden.
- Fonetiek heeft ervoor gezorgd dat spraakklanken geclassi ceerd zijn. Beschreven aan de hand
van betekenisonderscheidende waarneembare kenmerken
Fonemen:
- Betekenisonderscheidend en hebben feature (distinctief kenmerk:onderscheidende kenmerken)
- Telbare fonemen
• Allofonen:
- Variaties van een foneem
- Ontelbare allofonen
• Voorbeeld:
- Baard en paard= b en p zijn 2 verschillende fonemen.
- Woordpaar dat een klank een betekenisverschil maakt = minimaal paar.
- B/ P: stemhebbend, stemloos, maar fonetische kenmerken (UITERLIJK/ WAARNEEMBARE
KANT) zijn ze gelijk.
- Dus STEM is het onderscheidende kenmerk (distinctief kenmerk)
• Allofoon: 2 fonetisch verschillende klanken, van een en hetzelfde foneem
- (interdentale /s/ en een juiste /s/). Er is geen betekenisverschil. Dus de manier van uitspreken is
anders.
- De /r/ heeft wel betekenisverschillen in het portugees bijvoorbeeld. Of verschillende /g/’s.
• Indeling fonemen (spraakklanken)
- Klinkers (vocalen)
- Diftongen (tweeklanken)
- Medeklinkers (consonanten)
1. Vocalen
- Stembandtrilling
- Open spraakkanaal met bepaalde vorm
- Oraal
- Neusholte is afgesloten bij de klinkers in het Nederlands
- Nauwelijks of geen obstructie: geen belemmering in mondholte tijdens het maken van vocalen
• Indeling (kenmerken van) vocalen:
- Horizontale tongbewegingen: tong naar voor/achter. De bolling
- Verticale tongbewegingen: zegt iets over hoe hoog de tong/bolling is
- Lippen: bij de /ie/ is er lipspreiding en bij de /oe/ is er lipronding
• Distinctieve kenmerken vocalen
• Plaats van constrictie (horizontaal)
- Dus de vraag is: Waar vindt de tongbolling plaats?:
- Voor - centraal of achter
- Tongbolling is voor bij de [i]. Achter bij [u]
• Mate van constrictie (verticaal)
- Hoe hoog is de tongbolling?
- Hoog – midden of laag
- Hoge tongrug bij de [i], midden bij de [ɛ], laag bij de [a]
• Lipronding
- Gerond, ongerond (spreiding)
- Gerond bij de [u], ongerond bij de [i]
fi fi
• Bij het leren articuleren moeten kinderen 2 vaardigheden verwerven:
- Fonetiek (motoriek): spraakklankproductie. Bewegingen, die noodzakelijk zijn voor de productie
van verschillende spraakklanken
- Fonologie: klankleer. Kenmerken van klanken, hoe zijn klanken gegroepeerd
• Hersenzenuwen – Spreken & Slikken
- Nervus Trigeminus V (5): Kauwen & sensibiliteit
- Nervus Facialis VII (7): Mimiek & smaaksensatie
- Nervus Glossofaryngeus IX (9) : Tong en keelzenuw (farynx)
- Nervus Vagus X: Spreken, slikken, ademhalen
- Nervus Hypoglossus XII (12): tong
• Spraakproductieproces 3 functionele systemen betrokken:
- Supralaryngaal systeem: ademhalingssysteem. Zonder adem, geen
klanken produceren
- Laryngaal systeem: stembanden brengen een geluid voort
- Sublaryngaal systeem: farynx-mond-en neusholte voor resonantie
verschillende spraakklanken
• Spieren - Spreken & Slikken
- Kauwspieren
- Aangezichtsspieren
- Tongspieren
- Velumspieren
• Kauwspieren (aangestuurd door N. Trigeminus V)
- M. masseter: bijten
- M. temporalis: onderkaak omhoog, naar achter
- M. pterygoideus mediaal (int): he en, voren, zijwaarts van de kaak
- M. pterygoideus lateraal (ext): voren, beneden trekken van de onderkaak
• Spieren van de faciale expressie (N. facialis VII)
- M. orbicularis oris: lipspier, spreiden/tuiten/ronden
- M. buccinator: wangspier, zorgt ervoor dat er geen voedsel in de wangzakken achterblijft
- M. mentalis: als enige gezichtsspier met de lip verbonden
• Tongspieren (N. Hypoglossus XII)
- Tong
- Tongriem
- Intrinsieke tongspieren: organiseren de jne bewegingen van de tong
- Extrinsieke tongspieren: grotere bewegingen/tong bewegen als geheel
• Velumspieren (soft palatum) & relatie spraak
- Velumspieren zijn verantwoordelijk voor het afsluiten/openen van de neusholte
- Het velum moet in een verheven positie staan voor de meeste spraakgeluiden, behalve bij /n/,/
m/ en /ng/, omdat de neusholte dan juist open moet zijn en de mondholte gesloten
- De volgende spieren hoef je niet te weten:
- m. levator veli palatini
- m. tensor veli palatini
- m. palatoglossus
- m. palatopharyngeus
ff fi
,• Schema van Levelt (1989)
- Het taal- en productiemodel van Levelt wordt veel gebruikt om de processen, die betrokken zijn
bij spraak en taal, theoretisch te beschrijven.
- In het schema worden de stappen beschreven die het kind moet maken, voordat hij de
gewenste woorden en zinnen van een boodschap kan uitspreken.
- Nadat het kind de boodschap heeft gevormd, het conceptualiseren, met behulp van kennis die
hij van de wereld heeft, vormt hij een preverbale boodschap. De boodschap wordt naar de
formulator gestuurd.
- In de formulator wordt de preverbale boodschap eerst grammaticaal gecodeerd. Daarvoor is
informatie nodig uit het lexicon. In het lexicon zijn zowel de woordbetekenissen als de
woordvormen opgeslagen.
- Na de grammaticale codering volgt de fonologische codering. Waarbij het gaat om zowel
klankpatronen als om de klemtoon in woorden.
- In het volgende stadium (motorische planning) worden de articulatorische doelen bepaald.
- Deze doelen vormen de basis voor de motorische programmering van de articulatie, waarin de
planning plaats vindt van de opeenvolgende bewegingen van de anatomische structuren.
- Er is tot nu toe nog niet gesproken. Dit gebeurt tijdens de uiteindelijk uitvoering in de vorm van
spraak.
, • Articulatorische fonetiek
- Fonetiek beschrijft spraakklanken. Het zorgt ervoor dat spraakklanken gede nieerd worden.
- Fonetiek heeft ervoor gezorgd dat spraakklanken geclassi ceerd zijn. Beschreven aan de hand
van betekenisonderscheidende waarneembare kenmerken
Fonemen:
- Betekenisonderscheidend en hebben feature (distinctief kenmerk:onderscheidende kenmerken)
- Telbare fonemen
• Allofonen:
- Variaties van een foneem
- Ontelbare allofonen
• Voorbeeld:
- Baard en paard= b en p zijn 2 verschillende fonemen.
- Woordpaar dat een klank een betekenisverschil maakt = minimaal paar.
- B/ P: stemhebbend, stemloos, maar fonetische kenmerken (UITERLIJK/ WAARNEEMBARE
KANT) zijn ze gelijk.
- Dus STEM is het onderscheidende kenmerk (distinctief kenmerk)
• Allofoon: 2 fonetisch verschillende klanken, van een en hetzelfde foneem
- (interdentale /s/ en een juiste /s/). Er is geen betekenisverschil. Dus de manier van uitspreken is
anders.
- De /r/ heeft wel betekenisverschillen in het portugees bijvoorbeeld. Of verschillende /g/’s.
• Indeling fonemen (spraakklanken)
- Klinkers (vocalen)
- Diftongen (tweeklanken)
- Medeklinkers (consonanten)
1. Vocalen
- Stembandtrilling
- Open spraakkanaal met bepaalde vorm
- Oraal
- Neusholte is afgesloten bij de klinkers in het Nederlands
- Nauwelijks of geen obstructie: geen belemmering in mondholte tijdens het maken van vocalen
• Indeling (kenmerken van) vocalen:
- Horizontale tongbewegingen: tong naar voor/achter. De bolling
- Verticale tongbewegingen: zegt iets over hoe hoog de tong/bolling is
- Lippen: bij de /ie/ is er lipspreiding en bij de /oe/ is er lipronding
• Distinctieve kenmerken vocalen
• Plaats van constrictie (horizontaal)
- Dus de vraag is: Waar vindt de tongbolling plaats?:
- Voor - centraal of achter
- Tongbolling is voor bij de [i]. Achter bij [u]
• Mate van constrictie (verticaal)
- Hoe hoog is de tongbolling?
- Hoog – midden of laag
- Hoge tongrug bij de [i], midden bij de [ɛ], laag bij de [a]
• Lipronding
- Gerond, ongerond (spreiding)
- Gerond bij de [u], ongerond bij de [i]
fi fi
