HOOFDSTUK 1: INLEIDING IN DE PSYCHOLOGISHE DIENSTVERLENING
1. INLEIDING VAN DE INLEIDING
1.1. STROMINGEN
• Brede kijk
• Grillig
• Veranderlijk – Dynamisch
• Bronnen?
• Vertakkingen - substromingen
STROMINGEN:
• Biologie en evolutie
• Gedrag en cognitie
• Context en omgeving
• Ervaring en ontmoeting
• Onbewust en ontwikkeling
METAFOREN:
Een bril ≠ dé bril (alles wordt vanuit zijn eigen bril gezien en er is nier maar 1 bril waar door kan
gekeken worden)
1.2. ER ZIT MEER IN PSYCHOLOGISCHE DIENSTVERLENING DAN JE DENKT
1. Er speelt meer dan we kunnen waarnemen (we kunnen niet alles met blore oog waarnemen)
2. Psychologie is niet helemaal te kennen
3. Wél voorstellingen en voorspellingen
4. Negative Capability
→ Er speelt bij psychologische dienstverlening méér dan we laten zien én kunnen zien.
Anil Seth: waarneming en zelfbewustzijn
Ervaren van “werkelijkheid”
= hallucinatie
= voorspelling gemaakt door ons brein (“raadmachine”)
= gebaseerd op waarnemingen van buitenaf én van binnenin
→ Een machine kan wel “intelligent” zijn, maar niet “zelfbewust”, want heeft geen lichaam
→ Als we waarnemen is dit niet enkele met ons brein maar met het hele lichaam
,ANIL SETH
• Hersenen zijn ’raadmachines’
• Gecontroleerde hallucinaties
• “Realiteit is overeenstemming over de hallucinatie”
• Op basis van elektrische signalen (die via zintuigen worden binnengebracht)
Méér dan waarneming – hersenfuncties – persoon – gedrag
Psychologische Processen:
• Beleving – Bewustzijn – Motivatie - Gedrag
Psychologische Modellen
• Bio Psycho Sociaal Relationeel Holistisch
• Persoon én context, lichaam én taal, innerlijk én uitwendig,
Psychologische Relatie en Proces
• Steunen – Verhelderen – Trainen – Coachen
1.3. ER ZIT MEER IN PSYCHOLOGIE DAN JE DENKT
PSYCHOLOGIE IS NIET HELEMAAL TE KENNEN
• “epistemologie” stelt zich de vraag: “hoe weten we dat wat we weten “
• Beweringen gebaseerd op waarnemen, weten, geloven zijn niet noodzakelijk waarheid
• want:
o (eigen) waarneming is onbetrouwbaar
o (ervaring van) de ander is niet rechtstreeks toegankelijk
• Bij gebrek aan directe en betrouwbare waarnemingen maken we gebruik van voorstellingen.
• Mensen drukken namelijk hun ervaringen uit in één of andere taal.
• Wetenschappers proberen die taal in modellen te gieten die toelaten betrouwbare
voorspellingen te maken
,Bio psycho sociaal relationeel: Rekening dat er allerlei oevrtuigingen, wetenschappen, meningen…
zowel binnen biologie- pscyhologie- sociaal en die zijn steeds in wisselwerking zijn met elkaar
→ niet alle woorden zijn hetzelfde maar zijn verweven in elkaar
→ bepaalde modellen zijn onjuist maar sommige zijn heel bruikbaar
BELANG VAN TAAL EN WOORDEN
• Uitdaging om een passende "taal" te vinden om een psychische ervaring bij de lurven te grijpen.
• Psychologische stromingen hebben hun eigen begrippenkader en drukken daarmee ook uit hoe
ze de mens en de menselijke conditie opvatten.
• Taal is ook het bindmiddel in de toepassing van kennis nl. bij psychologische interventies
• We gaan dit verderop uitwerken wanneer we het hebben over "mensbeeld".
PROFESSIONELE GRONDHOUDING
• Ethisch
• Empathisch
• Open Mind
• Onderzoekend
• Reflectief
2. MENSBEELD, RELIGIE EN WETENSCHAP
2.1. MENSBEELDEN IN DRIE (VIER) NIVEAUS
Hoe hoger het niveau, hoe complexer het gedrag
NIVEAU 1: MECHANISTISCH MENSBEELD
• Mensen zijn als mechanieken (metafoor, om te zeggen dat wij uit verschillende delen bestaan)
• Een mens is een ingewikkeld dier
• Iedere mens en ieder menselijk deeltje is afzonderlijk te bestuderen
• De invloed van de omgeving is niet essentieel
• Lineair causaal verklaringsmodel. Als -> dan (als de stoornis dat is dan is de oplossing dat..)
• Het geheel is gelijk aan de som der delen
• Mens is maakbaar (je kan mensen veranderen, beter maken..)
• Een vorm van voorspelbaarheid, zekerheid (ook makkelijk te onderzoeken)
• Klassiek medisch model
, NIVEAU 2: ORGANISTISCH MENSBEELD
• Mensen zijn als organismen, ze groeien en bloeien
• Vergelijkingen met dieren kunnen zinvol zijn
• Een organisme kun je niet los bestuderen van zijn omgeving (je moet de persoon gaan
bestuderen in zijn omgeving)
• Circulair verklaringsmodel
o Alles heeft een invloed op alles
• Het geheel is meer dan de som der delen!!
• Mens is niet (volledig) maakbaar
o Je kan planten wel stimuleren om goed te groeien, gegarandeerd is dat niet
• Minstens een deel is onvoorspelbaar, onzeker, kansen, kansberekening
ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
• Niet enkel in de psychologie (ook in de fysica b.v.)
• Wordt soms ook het psychobiosociale model genoemd
• Hiërarchie van open systeemniveaus
• Hoe hoger het niveau, hoe complexer het systeem
NIVEAU 3: PERSONALISTISCH MENSBEELD
• Principieel onderscheid tussen mensen en overige organismen
• Menselijk handelen is doelgericht, mensen geven zin aan hun leven
• Een mens is één geheel
• Kennis uit dierexperimenten zegt niets over menselijk gedrag
o Mensen reageren anders dan dieren en elke mens reageert dan ook anders
• Mens is (min of meer) bepaald door?
• Categoriseren (diagnosticeren) is reductionistisch
• Veel (alles?) is onzeker, onvoorspelbaar
NIVEAU “4”: RELATIONEEL – HOLISTISCH MENSBEELD
3. PSYCHOLOGIE ALS WETENSCHAP?
• Geen overeenstemming over de definitie
• Extern: de psychologie kent van oudsher veel raakvlakken met andere mens- of sociale
wetenschappen
• Intern: veel meningsverschillen tussen psychologen
Voorbeeldvragen: verschillende wetenschappelijke vragen over ADHD
• De psycholoog
o Wat ervaart het kind met ADHD?
o Welke beperkingen levert ADHD op en hoe gaat het kind daarmee om?
• De arts
1. INLEIDING VAN DE INLEIDING
1.1. STROMINGEN
• Brede kijk
• Grillig
• Veranderlijk – Dynamisch
• Bronnen?
• Vertakkingen - substromingen
STROMINGEN:
• Biologie en evolutie
• Gedrag en cognitie
• Context en omgeving
• Ervaring en ontmoeting
• Onbewust en ontwikkeling
METAFOREN:
Een bril ≠ dé bril (alles wordt vanuit zijn eigen bril gezien en er is nier maar 1 bril waar door kan
gekeken worden)
1.2. ER ZIT MEER IN PSYCHOLOGISCHE DIENSTVERLENING DAN JE DENKT
1. Er speelt meer dan we kunnen waarnemen (we kunnen niet alles met blore oog waarnemen)
2. Psychologie is niet helemaal te kennen
3. Wél voorstellingen en voorspellingen
4. Negative Capability
→ Er speelt bij psychologische dienstverlening méér dan we laten zien én kunnen zien.
Anil Seth: waarneming en zelfbewustzijn
Ervaren van “werkelijkheid”
= hallucinatie
= voorspelling gemaakt door ons brein (“raadmachine”)
= gebaseerd op waarnemingen van buitenaf én van binnenin
→ Een machine kan wel “intelligent” zijn, maar niet “zelfbewust”, want heeft geen lichaam
→ Als we waarnemen is dit niet enkele met ons brein maar met het hele lichaam
,ANIL SETH
• Hersenen zijn ’raadmachines’
• Gecontroleerde hallucinaties
• “Realiteit is overeenstemming over de hallucinatie”
• Op basis van elektrische signalen (die via zintuigen worden binnengebracht)
Méér dan waarneming – hersenfuncties – persoon – gedrag
Psychologische Processen:
• Beleving – Bewustzijn – Motivatie - Gedrag
Psychologische Modellen
• Bio Psycho Sociaal Relationeel Holistisch
• Persoon én context, lichaam én taal, innerlijk én uitwendig,
Psychologische Relatie en Proces
• Steunen – Verhelderen – Trainen – Coachen
1.3. ER ZIT MEER IN PSYCHOLOGIE DAN JE DENKT
PSYCHOLOGIE IS NIET HELEMAAL TE KENNEN
• “epistemologie” stelt zich de vraag: “hoe weten we dat wat we weten “
• Beweringen gebaseerd op waarnemen, weten, geloven zijn niet noodzakelijk waarheid
• want:
o (eigen) waarneming is onbetrouwbaar
o (ervaring van) de ander is niet rechtstreeks toegankelijk
• Bij gebrek aan directe en betrouwbare waarnemingen maken we gebruik van voorstellingen.
• Mensen drukken namelijk hun ervaringen uit in één of andere taal.
• Wetenschappers proberen die taal in modellen te gieten die toelaten betrouwbare
voorspellingen te maken
,Bio psycho sociaal relationeel: Rekening dat er allerlei oevrtuigingen, wetenschappen, meningen…
zowel binnen biologie- pscyhologie- sociaal en die zijn steeds in wisselwerking zijn met elkaar
→ niet alle woorden zijn hetzelfde maar zijn verweven in elkaar
→ bepaalde modellen zijn onjuist maar sommige zijn heel bruikbaar
BELANG VAN TAAL EN WOORDEN
• Uitdaging om een passende "taal" te vinden om een psychische ervaring bij de lurven te grijpen.
• Psychologische stromingen hebben hun eigen begrippenkader en drukken daarmee ook uit hoe
ze de mens en de menselijke conditie opvatten.
• Taal is ook het bindmiddel in de toepassing van kennis nl. bij psychologische interventies
• We gaan dit verderop uitwerken wanneer we het hebben over "mensbeeld".
PROFESSIONELE GRONDHOUDING
• Ethisch
• Empathisch
• Open Mind
• Onderzoekend
• Reflectief
2. MENSBEELD, RELIGIE EN WETENSCHAP
2.1. MENSBEELDEN IN DRIE (VIER) NIVEAUS
Hoe hoger het niveau, hoe complexer het gedrag
NIVEAU 1: MECHANISTISCH MENSBEELD
• Mensen zijn als mechanieken (metafoor, om te zeggen dat wij uit verschillende delen bestaan)
• Een mens is een ingewikkeld dier
• Iedere mens en ieder menselijk deeltje is afzonderlijk te bestuderen
• De invloed van de omgeving is niet essentieel
• Lineair causaal verklaringsmodel. Als -> dan (als de stoornis dat is dan is de oplossing dat..)
• Het geheel is gelijk aan de som der delen
• Mens is maakbaar (je kan mensen veranderen, beter maken..)
• Een vorm van voorspelbaarheid, zekerheid (ook makkelijk te onderzoeken)
• Klassiek medisch model
, NIVEAU 2: ORGANISTISCH MENSBEELD
• Mensen zijn als organismen, ze groeien en bloeien
• Vergelijkingen met dieren kunnen zinvol zijn
• Een organisme kun je niet los bestuderen van zijn omgeving (je moet de persoon gaan
bestuderen in zijn omgeving)
• Circulair verklaringsmodel
o Alles heeft een invloed op alles
• Het geheel is meer dan de som der delen!!
• Mens is niet (volledig) maakbaar
o Je kan planten wel stimuleren om goed te groeien, gegarandeerd is dat niet
• Minstens een deel is onvoorspelbaar, onzeker, kansen, kansberekening
ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
• Niet enkel in de psychologie (ook in de fysica b.v.)
• Wordt soms ook het psychobiosociale model genoemd
• Hiërarchie van open systeemniveaus
• Hoe hoger het niveau, hoe complexer het systeem
NIVEAU 3: PERSONALISTISCH MENSBEELD
• Principieel onderscheid tussen mensen en overige organismen
• Menselijk handelen is doelgericht, mensen geven zin aan hun leven
• Een mens is één geheel
• Kennis uit dierexperimenten zegt niets over menselijk gedrag
o Mensen reageren anders dan dieren en elke mens reageert dan ook anders
• Mens is (min of meer) bepaald door?
• Categoriseren (diagnosticeren) is reductionistisch
• Veel (alles?) is onzeker, onvoorspelbaar
NIVEAU “4”: RELATIONEEL – HOLISTISCH MENSBEELD
3. PSYCHOLOGIE ALS WETENSCHAP?
• Geen overeenstemming over de definitie
• Extern: de psychologie kent van oudsher veel raakvlakken met andere mens- of sociale
wetenschappen
• Intern: veel meningsverschillen tussen psychologen
Voorbeeldvragen: verschillende wetenschappelijke vragen over ADHD
• De psycholoog
o Wat ervaart het kind met ADHD?
o Welke beperkingen levert ADHD op en hoe gaat het kind daarmee om?
• De arts
