1. Wat is psychologie (niet)?
1.1. Wat verstaan we onder ‘psyche’ of ‘geest’?
Psychologie gaat over individuen, interactie
Drie grote categorieën die we opsplitsen
Beïnvloeden elkaar
1.2. Psychologie is een wetenschap
Of kennis wetenschappelijk is heeft NIET te
maken met de inhoud, maar WEL met de
METHODE om ze op te bouwen
3 minimale eisen wetenschappelijke methode
- Controleerbaar: de methode van kennis opbouwen moet duidelijk
beschreven worden in alle aspecten, zodat andere personen kunnen
controleren of de conclusies gerechtvaardigd zijn
- Herhaalbaar: het onderzoek moet kunnen overgedaan worden, zodat men
kan nagaan of dezelfde resultaten bekomen worden
- Testbaar (falcifieerbaar): de hypothese moet zo geformuleerd worden dat
men kan bewijzen dat ze onjuist is
1.3. Korte geschiedenis van de psychologie
Doorheen eeuwen hebben mensen steeds verklaringen gezocht voor gedrag,
gevoelens en denken van henzelf & anderen
- Bevolking, filosofen en religieuzen
- Goden, natuurfenomenen en gevalstudies
Vb. bijgeloof (bezeten door de Duivel) of de invloed van hemellichamen zoals
planeten
Psychologie als wetenschappelijke studie is relatief jong
Systematische studie
- Van de gevoelswereld door o.a. Freud
- Van de cognitieve ontwikkeling van het kind door o.a. Piaget
- Van het gedrag door o.a. Skinner
Recenter werden er grote stappen gezet in de cognitieve psychologie
Psychologie heeft een positieve invloed op talrijke gebieden van het leven en de
kennis verhoogt het welzijn:
- Verkeersveiligheid: vb. waarneming van verkeerssituaties, motiveren tot veilig
gedrag
- Preventie en behandeling van psychische & lichamelijke aandoeningen
Focussen op pijn, pijn wordt groter
- Winkelen: vb. winkelervaring optimaliseren
- Selectie van personeel, enz.
Binnen psychologie onderscheiden we dan ook uiteenlopende specialisaties
1
,1.4. Enkele soorten psychologie
1.4.1. Cognitieve psychologie
Stellen ons in staat om de wereld rond ons en onszelf te ervaren, bijvoorbeeld:
- Om bekende gezichten te herkennen
- Om emoties te ervaren en ze ons te herinneren
- Om met elkaar in contact te komen door gesproken & geschreven taal
- Om problemen op te lossen
Cognitieve psychologie is de wetenschappelijke studie van mentale/
psychische processen zoals taal, aandacht, geheugen, waarneming, denken
Vb. Wat is aandacht? Hoe functioneert het geheugen? Welke processen
vinden er plaats bij het denken?
De bevindingen worden vaan geïntegreerd en vinden praktische toepassing in
andere domeinen van de psychologie
1.4.2. Ontwikkelingspsychologie
Studie van de ontwikkeling van gemiddelde mens over het leven van
pasgeborene tot oudere op vlak van taal, psychomotoriek, denken, geweten,
emoties
Beschrijft de “normale” ontwikkeling op verschillende leeftijden
- Om afwijkingen te detecteren
- Waardoor tijdig therapeutisch kan ingegrepen worden, om
• Achterstand zo goed als mogelijk te beperken
• Beperking in functioneren in dagelijks leven zo minimaal mogelijk te
houden
1.4.3. Sociale psychologie
Hoe gaan mensen om met anderen?
Bestudeert het gedrag van mensen in interactie met andere, individuele mens
als sociaal wezen
Verschilt van sociologie die gedrag van groepen bestudeert. Vaak
maatschappelijke groepen die zich onderscheiden door hun opleidingsniveau,
soort arbeid, wereldbeschouwing, politieke voorkeur, enz.
1.4.4. Klinische psychologie
Bestudeert voelen, denken & gedrag van mensen die in bepaalde periode van
hun leven afwijken in bepaalde aspecten. Gericht op ‘kliniek’
Vindt toepassingen in de preventie en behandeling van aandoeningen zoals
depressie, ADHD, autisme, dwanghandelingen, enz.
2
, 1.4.5. Sport- en prestatiepsychologie
Focus ligt op presteren, zowel bij beoefenen van sport als in dagelijks leven,
bijvoorbeeld in een schoolse/ professionele omgeving
1.5. Pseudopsychologie
Psychologie, een wetenschap, is gekenmerkt door
- Het gebruik van de rede en logica, niet een persoonlijk aanvoelen;
- De systematische wijze waarop kennis wordt opgebouwd;
- De empirische toetsing van hypothesen (veronderstellingen); de nadruk op
falsifiëren: weerleggen van veronderstellingen
Uitspraak testen, bewijzen dat dat er is (bv. alle meisjes hebben rood haar –
kan je testen)
- I.p.v. bewijzen van uitspraken;
- Het inzicht dat correlatie geen causaliteit (oorzakelijk verband) is
Bruinere huid & gras verschroeit, geen relatie onderling (causaal). De zon is
een extra factor! Ene fenomeen hoeft niet de oorzaak te zijn van de ander.
Zonnecrème aandoen helpt niet tegen het ‘verbrand’ gras
- Repliceerbaarheid/ herhaalbaarheid: bv bij peer review
Anderen gaan nalezen voor iets gepubliceerd is (peer – jouw gelijken, andere
wetenschappers)
- Extreme claims vereisen extreem bewijs
bv. bewijzen dat de aarde plat is, veel bewijs nodig want lijkt sterk rond te zijn
- Occam’s scheermes: ga voor de meest simpele verklaring met de minste
bijkomende aannames
Pseudopsychologie = niet onderbouwde psychologische aannamen worden
als wetenschappelijke waarheid gepresenteerd.
Geen wetenschap
- Astrologie & horoscopen: Verzamelnaam voor ideeën over het verband
tussen het lot van mensen en gebeurtenissen op aarde en de stand van de
hemellichamen
- Waarzeggerij: Waarzeggerij is de poging om inzicht te krijgen in een vraag
of een situatie door middel van een ritueel. Terwijl deze rituelen in sommige
maatschappijen een religieuze en regulerende functie hebben kan
waarzeggen in alle culturen ook als machtsmiddel of voor puur winstbejag
aangewend worden
- Grafologie: Grafologie of schriftkunde is de studie en analyse van
handschriften en schrijfbeelden in relatie tot de menselijke psychologie. De
grafologie is langdurig gebruikt voor personeelsselectie, maar is geen
wetenschap
- Homeopathie & acupunctuur: Niet wetenschappelijk, geen bewijs van een
positieve werking
3
, - Exorcisme: Exorcisme of duiveluitbanning is een bezwering gericht tegen
slechte geesten, met de bedoeling deze uit een voorwerp, een lichaam of een
plaats te verdrijven. Uitdrijvingen komen voor in religies van allerlei
samenlevingen
Pseudopsychologie = populair
- Mensen hebben de neiging om orde te willen creëren uit chaos
Alle mensen willen de wereld om hen heen begrijpen om deze dan te
controleren, beschermt hen tegen angst, neiging kan ontsporen
- Apophenia
Spontane waarneming van verbanden en betekenissen van niet-verwante
fenomenen
Bv. cijfers van de lotto -> patronen zoeken: 2 toenemen/ dubbele van elkaar/..
- Pareidolia
Betekenisvolle waarnemingen zien in betekenisloze stimuli
- Motivatie tot gevolgen
Terror management theory: hoe meer je bewust bent van hoe makkelijk de
mens kan sterven, hoe meer je gelooft. Dit om je angst voor dood te hanteren
Denkfouten
- Emotional reasoning fallacy (emotionele redenerende misvatting)
Je door je gevoelens laten leiden voor het evalueren van een bewering
- Bandwagon fallacy
Omdat veel mensen het geloven geloof je dat het wel waar moet zijn
Kritische vragen bij nieuwe ideeën
- Wat is de bron?
Wie zegt het, heeft die persoon iets te winnen
- Is de bewering redelijk of extreem?
Wees sceptisch voor beweringen die zich presenteren als ‘revolutionair’ of
‘doorbraak’. Marketting/ wetenschap?
- Wat is het bewijsmateriaal?
‘Voor buitengewone beweringen is buitengewoon bewijs nodig’
Kijk goed naar bewijs, hoe is dit vergaard, uitgewerkt en beschreven
- Kan de conclusie door een voordeel zijn beïnvloed?
• Emotionele bias: de neiging om oordelen te vellen gebaseerd op
attitudes en gevoelens in plaats van op rationele analyse van
bewijsmateriaal
bv. Men kan een attitude hebben ten opzichte van een bepaald merk,
bepaald gevoel tov producten van dat merk, meer geneigd om dat uit te
proberen
• Conformation bias: de neiging om info die niet bij je opvatting past te
negeren/ bekritiseren en info te zoeken waar je het wel eens mee bent
4
1.1. Wat verstaan we onder ‘psyche’ of ‘geest’?
Psychologie gaat over individuen, interactie
Drie grote categorieën die we opsplitsen
Beïnvloeden elkaar
1.2. Psychologie is een wetenschap
Of kennis wetenschappelijk is heeft NIET te
maken met de inhoud, maar WEL met de
METHODE om ze op te bouwen
3 minimale eisen wetenschappelijke methode
- Controleerbaar: de methode van kennis opbouwen moet duidelijk
beschreven worden in alle aspecten, zodat andere personen kunnen
controleren of de conclusies gerechtvaardigd zijn
- Herhaalbaar: het onderzoek moet kunnen overgedaan worden, zodat men
kan nagaan of dezelfde resultaten bekomen worden
- Testbaar (falcifieerbaar): de hypothese moet zo geformuleerd worden dat
men kan bewijzen dat ze onjuist is
1.3. Korte geschiedenis van de psychologie
Doorheen eeuwen hebben mensen steeds verklaringen gezocht voor gedrag,
gevoelens en denken van henzelf & anderen
- Bevolking, filosofen en religieuzen
- Goden, natuurfenomenen en gevalstudies
Vb. bijgeloof (bezeten door de Duivel) of de invloed van hemellichamen zoals
planeten
Psychologie als wetenschappelijke studie is relatief jong
Systematische studie
- Van de gevoelswereld door o.a. Freud
- Van de cognitieve ontwikkeling van het kind door o.a. Piaget
- Van het gedrag door o.a. Skinner
Recenter werden er grote stappen gezet in de cognitieve psychologie
Psychologie heeft een positieve invloed op talrijke gebieden van het leven en de
kennis verhoogt het welzijn:
- Verkeersveiligheid: vb. waarneming van verkeerssituaties, motiveren tot veilig
gedrag
- Preventie en behandeling van psychische & lichamelijke aandoeningen
Focussen op pijn, pijn wordt groter
- Winkelen: vb. winkelervaring optimaliseren
- Selectie van personeel, enz.
Binnen psychologie onderscheiden we dan ook uiteenlopende specialisaties
1
,1.4. Enkele soorten psychologie
1.4.1. Cognitieve psychologie
Stellen ons in staat om de wereld rond ons en onszelf te ervaren, bijvoorbeeld:
- Om bekende gezichten te herkennen
- Om emoties te ervaren en ze ons te herinneren
- Om met elkaar in contact te komen door gesproken & geschreven taal
- Om problemen op te lossen
Cognitieve psychologie is de wetenschappelijke studie van mentale/
psychische processen zoals taal, aandacht, geheugen, waarneming, denken
Vb. Wat is aandacht? Hoe functioneert het geheugen? Welke processen
vinden er plaats bij het denken?
De bevindingen worden vaan geïntegreerd en vinden praktische toepassing in
andere domeinen van de psychologie
1.4.2. Ontwikkelingspsychologie
Studie van de ontwikkeling van gemiddelde mens over het leven van
pasgeborene tot oudere op vlak van taal, psychomotoriek, denken, geweten,
emoties
Beschrijft de “normale” ontwikkeling op verschillende leeftijden
- Om afwijkingen te detecteren
- Waardoor tijdig therapeutisch kan ingegrepen worden, om
• Achterstand zo goed als mogelijk te beperken
• Beperking in functioneren in dagelijks leven zo minimaal mogelijk te
houden
1.4.3. Sociale psychologie
Hoe gaan mensen om met anderen?
Bestudeert het gedrag van mensen in interactie met andere, individuele mens
als sociaal wezen
Verschilt van sociologie die gedrag van groepen bestudeert. Vaak
maatschappelijke groepen die zich onderscheiden door hun opleidingsniveau,
soort arbeid, wereldbeschouwing, politieke voorkeur, enz.
1.4.4. Klinische psychologie
Bestudeert voelen, denken & gedrag van mensen die in bepaalde periode van
hun leven afwijken in bepaalde aspecten. Gericht op ‘kliniek’
Vindt toepassingen in de preventie en behandeling van aandoeningen zoals
depressie, ADHD, autisme, dwanghandelingen, enz.
2
, 1.4.5. Sport- en prestatiepsychologie
Focus ligt op presteren, zowel bij beoefenen van sport als in dagelijks leven,
bijvoorbeeld in een schoolse/ professionele omgeving
1.5. Pseudopsychologie
Psychologie, een wetenschap, is gekenmerkt door
- Het gebruik van de rede en logica, niet een persoonlijk aanvoelen;
- De systematische wijze waarop kennis wordt opgebouwd;
- De empirische toetsing van hypothesen (veronderstellingen); de nadruk op
falsifiëren: weerleggen van veronderstellingen
Uitspraak testen, bewijzen dat dat er is (bv. alle meisjes hebben rood haar –
kan je testen)
- I.p.v. bewijzen van uitspraken;
- Het inzicht dat correlatie geen causaliteit (oorzakelijk verband) is
Bruinere huid & gras verschroeit, geen relatie onderling (causaal). De zon is
een extra factor! Ene fenomeen hoeft niet de oorzaak te zijn van de ander.
Zonnecrème aandoen helpt niet tegen het ‘verbrand’ gras
- Repliceerbaarheid/ herhaalbaarheid: bv bij peer review
Anderen gaan nalezen voor iets gepubliceerd is (peer – jouw gelijken, andere
wetenschappers)
- Extreme claims vereisen extreem bewijs
bv. bewijzen dat de aarde plat is, veel bewijs nodig want lijkt sterk rond te zijn
- Occam’s scheermes: ga voor de meest simpele verklaring met de minste
bijkomende aannames
Pseudopsychologie = niet onderbouwde psychologische aannamen worden
als wetenschappelijke waarheid gepresenteerd.
Geen wetenschap
- Astrologie & horoscopen: Verzamelnaam voor ideeën over het verband
tussen het lot van mensen en gebeurtenissen op aarde en de stand van de
hemellichamen
- Waarzeggerij: Waarzeggerij is de poging om inzicht te krijgen in een vraag
of een situatie door middel van een ritueel. Terwijl deze rituelen in sommige
maatschappijen een religieuze en regulerende functie hebben kan
waarzeggen in alle culturen ook als machtsmiddel of voor puur winstbejag
aangewend worden
- Grafologie: Grafologie of schriftkunde is de studie en analyse van
handschriften en schrijfbeelden in relatie tot de menselijke psychologie. De
grafologie is langdurig gebruikt voor personeelsselectie, maar is geen
wetenschap
- Homeopathie & acupunctuur: Niet wetenschappelijk, geen bewijs van een
positieve werking
3
, - Exorcisme: Exorcisme of duiveluitbanning is een bezwering gericht tegen
slechte geesten, met de bedoeling deze uit een voorwerp, een lichaam of een
plaats te verdrijven. Uitdrijvingen komen voor in religies van allerlei
samenlevingen
Pseudopsychologie = populair
- Mensen hebben de neiging om orde te willen creëren uit chaos
Alle mensen willen de wereld om hen heen begrijpen om deze dan te
controleren, beschermt hen tegen angst, neiging kan ontsporen
- Apophenia
Spontane waarneming van verbanden en betekenissen van niet-verwante
fenomenen
Bv. cijfers van de lotto -> patronen zoeken: 2 toenemen/ dubbele van elkaar/..
- Pareidolia
Betekenisvolle waarnemingen zien in betekenisloze stimuli
- Motivatie tot gevolgen
Terror management theory: hoe meer je bewust bent van hoe makkelijk de
mens kan sterven, hoe meer je gelooft. Dit om je angst voor dood te hanteren
Denkfouten
- Emotional reasoning fallacy (emotionele redenerende misvatting)
Je door je gevoelens laten leiden voor het evalueren van een bewering
- Bandwagon fallacy
Omdat veel mensen het geloven geloof je dat het wel waar moet zijn
Kritische vragen bij nieuwe ideeën
- Wat is de bron?
Wie zegt het, heeft die persoon iets te winnen
- Is de bewering redelijk of extreem?
Wees sceptisch voor beweringen die zich presenteren als ‘revolutionair’ of
‘doorbraak’. Marketting/ wetenschap?
- Wat is het bewijsmateriaal?
‘Voor buitengewone beweringen is buitengewoon bewijs nodig’
Kijk goed naar bewijs, hoe is dit vergaard, uitgewerkt en beschreven
- Kan de conclusie door een voordeel zijn beïnvloed?
• Emotionele bias: de neiging om oordelen te vellen gebaseerd op
attitudes en gevoelens in plaats van op rationele analyse van
bewijsmateriaal
bv. Men kan een attitude hebben ten opzichte van een bepaald merk,
bepaald gevoel tov producten van dat merk, meer geneigd om dat uit te
proberen
• Conformation bias: de neiging om info die niet bij je opvatting past te
negeren/ bekritiseren en info te zoeken waar je het wel eens mee bent
4
