H11 Leven in een massasamenleving
11.1 Een moderne wereld
Een nieuwe tijd breekt aan
1900. Drie ontwikkelingen/veranderingen:
• Meer mensen: bevolkingsgroei?
- betere hygiëne;
- wetenschappelijke ontwikkeling: scheikunde en biologie (onderzoek naar microben,
vaccins, bijv. Louis Pasteur)
• Sneller grotere afstanden overbruggen (auto, metro, tram, vliegtuig)
• Nieuwe communicatiemiddelen brengen cultuur, kennis en informatie sneller over op een
groot publiek (radio, film, telefoon, bijv.) → moderne samenleving = massasamenleving.
De Tweede Industriële Revolutie
Kenmerkend Tweede Industriële Revolutie:
Gebruik elektriciteit, staal en verbrandingsmotoren, nieuwe industrieën → snellere en goedkopere
productie.
Fin de siècle:
Stemming die rond 1900 in Europa heerste. Europa staat aan de vooravond van grote veranderingen
door de komst van de moderne samenleving. Zowel cultuuroptimisten als cultuurpessimisten.
11.2 De Eerste Wereldoorlog
Oorzaken
Internationale spanningen als gevolg van:
• Toenemend nationalisme → wedloop om koloniën/ modern imperialisme
• Industrialisatie → wapenwedloop
• Bondgenootschappen → risico grote oorlog
• Militarisme → legertop beslist/ oorlog als politieke oplossing
• Revanchisme (Frankrijk: verlies Elzas-Lotharingen in oorlog 1870-1871)
Toenemend nationalisme → wedloop om koloniën
Bondgenootschappen
1882; Triple Alliante of Driebond
- Duitsland
- Oostenrijk-Hongarije
- Italië
1894; Frans-Russische Alliantie
1904; Entente Cordiale (Engeland en Frankrijk)
1907; Triple Entente
- Rusland
- Frankrijk
- Engeland
, Von Schlieffenplan: Duits militair aanvalsplan, al voor WO I ontwikkeld.
Doel? -> Tweefrontenoorlog met Frankrijk en Rusland voorkomen. Eerst Frankrijk in 6 weken
bezetten, daarna richten op oostfront. -> mislukt
Aanleiding
Moord op kroonprins Frans Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije (nationalisme) in Sarajevo door
Gavrilo Princip (Bosnisch-Servische nationalist), 28 juni 1914.
Uitbraak van de oorlog?
‘Sneeuwbaleffect’
28 juni 2014: moord op Frans Ferdinand en Sophia →
6 juli: Duitsland verzekert steun aan Oostenrijk-Hongarije bij Russische agressie → 23 juli: Oostenrijk-
Hongarije stelt 48-uurs ultimatum aan Servië om de moordzaak te onderzoeken in Servië. Servië
weigert Oostenrijkse agenten toe te laten →
25 juli: Oostenrijk verbreekt diplomatieke relatie met Servië. Servië en Oostenrijk mobiliseren
gedeeltelijk →
27 juli: Rusland mobiliseert → 28 juli: Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Servië → 30 juli:
algehele mobilisatie van Oostenrijk-Hongarije en Rusland, Duitsland stelt 12-uurs ultimatum aan
Rusland (intrekken mobilisatie) → 1 aug.: Duitsland verklaart Rusland de oorlog en bezet Luxemburg.
Frankrijk mobiliseert → 2 aug. Duitsland eist vrije doortocht door België. België weigert waarop
Duitsland België de oorlog verklaart → 3 aug: Duitsland verklaart Frankrijk de oorlog → 4 aug.: Het
Duitse leger valt België binnen. Engeland verklaart Duitsland de oorlog voor schending van het
neutrale België.
Duitse aanvalsplan (aangepaste versie van Von Schlieffenplan) mislukt, Slag bij de Marne (sept.
1914): Belgen bieden meer tegenstand dan verwacht en Duitse troepen werden verplaatst). Er
ontstaat een ‘Sitzkrieg’→ loopgravenoorlog (Westfront) van Vlaamse kust tot Zwitserse grens.
Kenmerkend voor WO I
- Een jarenlange loopgravenoorlog, maar nauwelijks terreinwinst 9 miljoen soldaten gedood.
Massaslachtingen, zoals de slag van Verdun (21 februari tot 20 augustus 1916).
- Nieuwe oorlogsmiddelen, zoals: het automatische machinegeweer, gifgas, tanks, vliegtuigen.
- ‘Totale oorlog’: niet alleen een strijd tussen twee legers, maar de gehele samenleving van
strijdende staten is betrokken bij de oorlog (propaganda, oorlogsindustrie).
- Wereldoorlog: veel staten, ook buiten Europa, zijn betrokken, alsmede de koloniën van de
strijdende Europese staten.
Duitse U-boten brengen passagiersschip (VS) de ‘Lusitania’ tot zinken in de Atl. Oceaan – 1915 →
stimulans voor oorlogsstemming in VS.
Amerikaanse deelname aan de oorlog na Zimmermanntelegram affaire -> 16 januari 1917
Duitse minister van Buitenlandse Zaken probeert Mexico over te halen om deel te nemen aan WO I.
Geheime gecodeerd telegram onderschept door Britse geheime dienst en doorgespeeld naar
Amerikaanse regering. -> Aanleiding deelname VS aan WO I.
Woodrow Wilson verklaart op 6 april 1917 de oorlog aan Dld.
11.1 Een moderne wereld
Een nieuwe tijd breekt aan
1900. Drie ontwikkelingen/veranderingen:
• Meer mensen: bevolkingsgroei?
- betere hygiëne;
- wetenschappelijke ontwikkeling: scheikunde en biologie (onderzoek naar microben,
vaccins, bijv. Louis Pasteur)
• Sneller grotere afstanden overbruggen (auto, metro, tram, vliegtuig)
• Nieuwe communicatiemiddelen brengen cultuur, kennis en informatie sneller over op een
groot publiek (radio, film, telefoon, bijv.) → moderne samenleving = massasamenleving.
De Tweede Industriële Revolutie
Kenmerkend Tweede Industriële Revolutie:
Gebruik elektriciteit, staal en verbrandingsmotoren, nieuwe industrieën → snellere en goedkopere
productie.
Fin de siècle:
Stemming die rond 1900 in Europa heerste. Europa staat aan de vooravond van grote veranderingen
door de komst van de moderne samenleving. Zowel cultuuroptimisten als cultuurpessimisten.
11.2 De Eerste Wereldoorlog
Oorzaken
Internationale spanningen als gevolg van:
• Toenemend nationalisme → wedloop om koloniën/ modern imperialisme
• Industrialisatie → wapenwedloop
• Bondgenootschappen → risico grote oorlog
• Militarisme → legertop beslist/ oorlog als politieke oplossing
• Revanchisme (Frankrijk: verlies Elzas-Lotharingen in oorlog 1870-1871)
Toenemend nationalisme → wedloop om koloniën
Bondgenootschappen
1882; Triple Alliante of Driebond
- Duitsland
- Oostenrijk-Hongarije
- Italië
1894; Frans-Russische Alliantie
1904; Entente Cordiale (Engeland en Frankrijk)
1907; Triple Entente
- Rusland
- Frankrijk
- Engeland
, Von Schlieffenplan: Duits militair aanvalsplan, al voor WO I ontwikkeld.
Doel? -> Tweefrontenoorlog met Frankrijk en Rusland voorkomen. Eerst Frankrijk in 6 weken
bezetten, daarna richten op oostfront. -> mislukt
Aanleiding
Moord op kroonprins Frans Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije (nationalisme) in Sarajevo door
Gavrilo Princip (Bosnisch-Servische nationalist), 28 juni 1914.
Uitbraak van de oorlog?
‘Sneeuwbaleffect’
28 juni 2014: moord op Frans Ferdinand en Sophia →
6 juli: Duitsland verzekert steun aan Oostenrijk-Hongarije bij Russische agressie → 23 juli: Oostenrijk-
Hongarije stelt 48-uurs ultimatum aan Servië om de moordzaak te onderzoeken in Servië. Servië
weigert Oostenrijkse agenten toe te laten →
25 juli: Oostenrijk verbreekt diplomatieke relatie met Servië. Servië en Oostenrijk mobiliseren
gedeeltelijk →
27 juli: Rusland mobiliseert → 28 juli: Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Servië → 30 juli:
algehele mobilisatie van Oostenrijk-Hongarije en Rusland, Duitsland stelt 12-uurs ultimatum aan
Rusland (intrekken mobilisatie) → 1 aug.: Duitsland verklaart Rusland de oorlog en bezet Luxemburg.
Frankrijk mobiliseert → 2 aug. Duitsland eist vrije doortocht door België. België weigert waarop
Duitsland België de oorlog verklaart → 3 aug: Duitsland verklaart Frankrijk de oorlog → 4 aug.: Het
Duitse leger valt België binnen. Engeland verklaart Duitsland de oorlog voor schending van het
neutrale België.
Duitse aanvalsplan (aangepaste versie van Von Schlieffenplan) mislukt, Slag bij de Marne (sept.
1914): Belgen bieden meer tegenstand dan verwacht en Duitse troepen werden verplaatst). Er
ontstaat een ‘Sitzkrieg’→ loopgravenoorlog (Westfront) van Vlaamse kust tot Zwitserse grens.
Kenmerkend voor WO I
- Een jarenlange loopgravenoorlog, maar nauwelijks terreinwinst 9 miljoen soldaten gedood.
Massaslachtingen, zoals de slag van Verdun (21 februari tot 20 augustus 1916).
- Nieuwe oorlogsmiddelen, zoals: het automatische machinegeweer, gifgas, tanks, vliegtuigen.
- ‘Totale oorlog’: niet alleen een strijd tussen twee legers, maar de gehele samenleving van
strijdende staten is betrokken bij de oorlog (propaganda, oorlogsindustrie).
- Wereldoorlog: veel staten, ook buiten Europa, zijn betrokken, alsmede de koloniën van de
strijdende Europese staten.
Duitse U-boten brengen passagiersschip (VS) de ‘Lusitania’ tot zinken in de Atl. Oceaan – 1915 →
stimulans voor oorlogsstemming in VS.
Amerikaanse deelname aan de oorlog na Zimmermanntelegram affaire -> 16 januari 1917
Duitse minister van Buitenlandse Zaken probeert Mexico over te halen om deel te nemen aan WO I.
Geheime gecodeerd telegram onderschept door Britse geheime dienst en doorgespeeld naar
Amerikaanse regering. -> Aanleiding deelname VS aan WO I.
Woodrow Wilson verklaart op 6 april 1917 de oorlog aan Dld.
