Module 3.1 Signaleren
Bachelor Social Work DT
,Inhoud
Inleiding.......................................................................................................................................................3
Stap 1: Signalen actief verzamelen...............................................................................................................4
Stap 2: Beslissen of verdere analyse noodzakelijk is....................................................................................5
‘4xW+H’-formule ingevuld......................................................................................................................5
Signaalrelevantie..................................................................................................................................6
Signaalfrequentie..................................................................................................................................6
Signaalernst..........................................................................................................................................6
Signaalspecificiteit................................................................................................................................6
Uitvoerbaarheid van de analyse............................................................................................................6
Stap 3: Analyseren........................................................................................................................................7
Probleemformulering................................................................................................................................7
Informatie verzamelen..............................................................................................................................8
Enquête naar collega’s..........................................................................................................................9
Interviews met cliënten.........................................................................................................................9
Gesprek met een medewerker bij de voedselbank.............................................................................11
Analyseschets.........................................................................................................................................11
Stap 4 & 5: Beslissen of actie wenselijk en haalbaar is en agenderen en acties uitzetten..........................12
Stap 6: Evalueren en feedback geven.........................................................................................................13
Referenties..................................................................................................................................................14
Bijlage A. Systematische signaleringsproces..............................................................................................17
Bijlage B. Signaleringsformulier................................................................................................................18
Bijlage C. Uitwerking van criteria na 4xW+H formule..............................................................................19
Bijlage D. 125% van het Wettelijk Sociaal Minimum in Euros..................................................................20
Bijlage E. Enquête naar collega’s...............................................................................................................21
Bijlage F. Interview vragen (cliënten)........................................................................................................22
Bijlage G. ABC Kleuren: Macht en invloed analyse..................................................................................22
, Inleiding
Binnen het maatschappelijk werk is signalering een cyclisch proces dat veranderingen of
gebeurtenissen in het werkveld, de samenleving en binnen kwetsbare bevolkingsgroepen systematisch
signaleert. Vervolgens geeft men betekenis aan deze trends door te anticiperen op de mogelijke positieve
of negatieve gevolgen ervan voor cliëntengroepen (Scholte et al., 2013; Sluiter, et al., 1997). Een goed
uitgevoerd signaleringsproces kan de situatie van kwetsbare burgers verbeteren. Volgens Scholte et al.
(2013) is effectieve signalering een cruciale beroepscompetentie voor sociaal werkers. In de vierde
kerntaak van het Nederlandse beroepsprofiel van sociaal werkers komt signalering en preventie voor
(Herman, 2001). Het belang en de voordelen van signalering worden door veel maatschappelijk werkers
erkend, maar helaas wordt signalering in de praktijk onder het tapijt geschoven. De primaire focus is vaak
op individuele hulpverlening. Dat zie ik zelf terug in de praktijk.
Mijn team bestaat uit 21 begeleiders die voornamelijk in de binnenstad en omgeving werkzaam
zijn. Ons werk is solistisch en houdt in dat we thuisbegeleiding bieden aan zelfstandig wonende
volwassenen met complexe psychiatrie en verslavingsproblematiek. In al de tijd dat ik in dit team heb
gewerkt, heb ik slechts beperkte ervaring opgedaan met een systematisch signaleringsproces. In de
wandelgangen werden wel signalen genoemd, maar die bleven in de lucht hangen en werden uiteindelijk
weer vergeten. Er is niets genoteerd en geen actie ondernomen met betrekking tot bepaalde signalen. In dit
rapport ga ik dieper in op signalering en beschrijf hoe ik het systematische signalering model van Scholte
et al. (2013) (Bijlage A) in praktijk heb uitgevoerd.
Ik ben begonnen met het verzamelen van signalen bij cliënten, collega's en in de samenleving.
Daarna heb ik beoordeeld welk signaal het meest geschikt zou zijn voor verder onderzoek en dit
vervolgens verder onderzocht aan de hand van literatuur, interviews en een enquête. Op basis van de
verzamelde informatie heb ik een lijst met acties opgesteld die uitgevoerd zouden kunnen worden om het
gekozen signaal te verhelpen. De actielijst werd besproken met collega's, klanten en relevante partijen om
te evalueren en feedback te verzamelen. Voor deze opdracht was het niet nodig om de voorgestelde acties
uit te voeren. Tot slot heb ik gereflecteerd op het hele proces en op de gegeven feedback.
, Stap 1: Signalen actief verzamelen
Tijdens de eerste stap in de signaleringsprocedure worden signalen vanuit verschillende bronnen
binnen en buiten de organisatie verzameld en (systematisch) in kaart gebracht (Scholte et al., 2013). Over
een periode van twee weken, heb ik me gericht op het opvangen van signalen binnen mijn werkgebied.
Volgens Scholte et al. (2013) is het belangrijk signalen systematisch te noteren om te voorkomen dat
signalen ‘verwateren’ en uiteindelijk vergeten worden. Daarom heb ik tijdens een teamvergadering deze
opdracht ter attentie gebracht en meer verteld over signaleren. Ik heb aan collega’s laten zien hoe ze via
een digitaal signaleringsformulier (bijlage B) signalen of waarnemingen konden noteren en doorsturen.
Signalen die tijdens gesprekken met cliënten, collega’s of samenwerkingspartners naar voren kwamen,
heb ik zo volledig mogelijk na afloop van het gesprek genoteerd. Om mijn signaalfunctie enigszins af te
bakenen, lag mijn prioriteit bij signalen die te maken hadden met mijn doelgroep, namelijk: volwassenen
(regio Utrecht) met psychiatrische problematiek en een laag inkomen.
De volgende signalen heb ik opgevangen:
1. Een deel van cliënten verblijft onnodig of langer dan nodig in een instelling voor beschermd
wonen omdat de forensische zorg geen tussenvorm tussen Beschermd Wonen en zelfstandig
wonen met ambulante begeleiding kent.
2. Cliënten met weinig inkomen hebben het afgelopen jaar meer moeite financieel rond te komen. Ze
kunnen soms te weinig eten kopen en ervaren veel geldstress.
3. Wachttijden voor ggz-behandeling bij Altrecht (vanaf 72 weken) hebben serieuze gevolgen voor
de levenskwaliteit en herstelprognose van cliënten. De wachttijd schept wanhoop en demotivatie
bij cliënten die erg gemotiveerd zijn om verandering in hun leven te brengen.
4. De wachttijd voor het opstarten van huishoudelijke hulp is al bijna twee jaar. Cliënten die
huishoudelijke hulp toegekend hebben, hebben het hard nodig. Zo lang wachten leidt tot een zeer
grote kans op een vervuilde woning en ongedierte.
5. Onvoldoende dagbesteding (binnen Utrecht) voor ouderen met psychiatrie anders als dementie.
6. Zeer weinig verpleeghuizen (regio Utrecht) die zorg bieden voor ouderen met zowel somatisch als
(complexe) psychiatrisch problematiek.
Bachelor Social Work DT
,Inhoud
Inleiding.......................................................................................................................................................3
Stap 1: Signalen actief verzamelen...............................................................................................................4
Stap 2: Beslissen of verdere analyse noodzakelijk is....................................................................................5
‘4xW+H’-formule ingevuld......................................................................................................................5
Signaalrelevantie..................................................................................................................................6
Signaalfrequentie..................................................................................................................................6
Signaalernst..........................................................................................................................................6
Signaalspecificiteit................................................................................................................................6
Uitvoerbaarheid van de analyse............................................................................................................6
Stap 3: Analyseren........................................................................................................................................7
Probleemformulering................................................................................................................................7
Informatie verzamelen..............................................................................................................................8
Enquête naar collega’s..........................................................................................................................9
Interviews met cliënten.........................................................................................................................9
Gesprek met een medewerker bij de voedselbank.............................................................................11
Analyseschets.........................................................................................................................................11
Stap 4 & 5: Beslissen of actie wenselijk en haalbaar is en agenderen en acties uitzetten..........................12
Stap 6: Evalueren en feedback geven.........................................................................................................13
Referenties..................................................................................................................................................14
Bijlage A. Systematische signaleringsproces..............................................................................................17
Bijlage B. Signaleringsformulier................................................................................................................18
Bijlage C. Uitwerking van criteria na 4xW+H formule..............................................................................19
Bijlage D. 125% van het Wettelijk Sociaal Minimum in Euros..................................................................20
Bijlage E. Enquête naar collega’s...............................................................................................................21
Bijlage F. Interview vragen (cliënten)........................................................................................................22
Bijlage G. ABC Kleuren: Macht en invloed analyse..................................................................................22
, Inleiding
Binnen het maatschappelijk werk is signalering een cyclisch proces dat veranderingen of
gebeurtenissen in het werkveld, de samenleving en binnen kwetsbare bevolkingsgroepen systematisch
signaleert. Vervolgens geeft men betekenis aan deze trends door te anticiperen op de mogelijke positieve
of negatieve gevolgen ervan voor cliëntengroepen (Scholte et al., 2013; Sluiter, et al., 1997). Een goed
uitgevoerd signaleringsproces kan de situatie van kwetsbare burgers verbeteren. Volgens Scholte et al.
(2013) is effectieve signalering een cruciale beroepscompetentie voor sociaal werkers. In de vierde
kerntaak van het Nederlandse beroepsprofiel van sociaal werkers komt signalering en preventie voor
(Herman, 2001). Het belang en de voordelen van signalering worden door veel maatschappelijk werkers
erkend, maar helaas wordt signalering in de praktijk onder het tapijt geschoven. De primaire focus is vaak
op individuele hulpverlening. Dat zie ik zelf terug in de praktijk.
Mijn team bestaat uit 21 begeleiders die voornamelijk in de binnenstad en omgeving werkzaam
zijn. Ons werk is solistisch en houdt in dat we thuisbegeleiding bieden aan zelfstandig wonende
volwassenen met complexe psychiatrie en verslavingsproblematiek. In al de tijd dat ik in dit team heb
gewerkt, heb ik slechts beperkte ervaring opgedaan met een systematisch signaleringsproces. In de
wandelgangen werden wel signalen genoemd, maar die bleven in de lucht hangen en werden uiteindelijk
weer vergeten. Er is niets genoteerd en geen actie ondernomen met betrekking tot bepaalde signalen. In dit
rapport ga ik dieper in op signalering en beschrijf hoe ik het systematische signalering model van Scholte
et al. (2013) (Bijlage A) in praktijk heb uitgevoerd.
Ik ben begonnen met het verzamelen van signalen bij cliënten, collega's en in de samenleving.
Daarna heb ik beoordeeld welk signaal het meest geschikt zou zijn voor verder onderzoek en dit
vervolgens verder onderzocht aan de hand van literatuur, interviews en een enquête. Op basis van de
verzamelde informatie heb ik een lijst met acties opgesteld die uitgevoerd zouden kunnen worden om het
gekozen signaal te verhelpen. De actielijst werd besproken met collega's, klanten en relevante partijen om
te evalueren en feedback te verzamelen. Voor deze opdracht was het niet nodig om de voorgestelde acties
uit te voeren. Tot slot heb ik gereflecteerd op het hele proces en op de gegeven feedback.
, Stap 1: Signalen actief verzamelen
Tijdens de eerste stap in de signaleringsprocedure worden signalen vanuit verschillende bronnen
binnen en buiten de organisatie verzameld en (systematisch) in kaart gebracht (Scholte et al., 2013). Over
een periode van twee weken, heb ik me gericht op het opvangen van signalen binnen mijn werkgebied.
Volgens Scholte et al. (2013) is het belangrijk signalen systematisch te noteren om te voorkomen dat
signalen ‘verwateren’ en uiteindelijk vergeten worden. Daarom heb ik tijdens een teamvergadering deze
opdracht ter attentie gebracht en meer verteld over signaleren. Ik heb aan collega’s laten zien hoe ze via
een digitaal signaleringsformulier (bijlage B) signalen of waarnemingen konden noteren en doorsturen.
Signalen die tijdens gesprekken met cliënten, collega’s of samenwerkingspartners naar voren kwamen,
heb ik zo volledig mogelijk na afloop van het gesprek genoteerd. Om mijn signaalfunctie enigszins af te
bakenen, lag mijn prioriteit bij signalen die te maken hadden met mijn doelgroep, namelijk: volwassenen
(regio Utrecht) met psychiatrische problematiek en een laag inkomen.
De volgende signalen heb ik opgevangen:
1. Een deel van cliënten verblijft onnodig of langer dan nodig in een instelling voor beschermd
wonen omdat de forensische zorg geen tussenvorm tussen Beschermd Wonen en zelfstandig
wonen met ambulante begeleiding kent.
2. Cliënten met weinig inkomen hebben het afgelopen jaar meer moeite financieel rond te komen. Ze
kunnen soms te weinig eten kopen en ervaren veel geldstress.
3. Wachttijden voor ggz-behandeling bij Altrecht (vanaf 72 weken) hebben serieuze gevolgen voor
de levenskwaliteit en herstelprognose van cliënten. De wachttijd schept wanhoop en demotivatie
bij cliënten die erg gemotiveerd zijn om verandering in hun leven te brengen.
4. De wachttijd voor het opstarten van huishoudelijke hulp is al bijna twee jaar. Cliënten die
huishoudelijke hulp toegekend hebben, hebben het hard nodig. Zo lang wachten leidt tot een zeer
grote kans op een vervuilde woning en ongedierte.
5. Onvoldoende dagbesteding (binnen Utrecht) voor ouderen met psychiatrie anders als dementie.
6. Zeer weinig verpleeghuizen (regio Utrecht) die zorg bieden voor ouderen met zowel somatisch als
(complexe) psychiatrisch problematiek.
